Films over dodelijke virusuitbraken en gifgasaanvallen hebben een vast patroon en vaak dezelfde verhaalmotieven. Het gaat mis in het lab. Een schurk krijgt plutonium of antrax in handen. Een held redt de wereld en krijgt het meisje. Fictie of life imitating art? Er zijn altijd stumperende (Trump) dan wel gloriërende (Rutte) gezagsdragers, die garen hopen te spinnen bij hun optreden.

En er zijn altijd ongelovigen, die een sektarische aanhang verzamelen omdat ze heel overtuigend klinken. Denk aan Willem Engel en Maurice de Hond. De ‘beschermengel’ en de ‘hellehond’; de namen met hun dualistische, christelijke symboliek zijn goed verzonnen door de scenarist. De onverstoorbare, bebaarde wetenschapper (Van Dissel) zit helemaal vast in zijn rol, want hij is de verplichte oldskool boomer in het verhaal. Het virus of gif is natuurlijk altijd erger dan het lijkt, en dat weet hij, maar na een tijdje luistert niemand meer. En dan slaat de Apocalyps toe.

Verteltechnisch is het mondkapje een interessante keuze. Als zoiets knulligs faalt in een film, denkt iedereen in de zaal: pff, wat wil je ook, wie heeft dat bedacht. Maar als het werkt, bewijst de mensheid/scenarist toch vindingrijker te zijn dan het gewetenloze kwaad, hoe uitgekookt zo’n virus ook is
Hogedrukslang
En altijd knapt er een hogedrukslang, barst er een gepantserd raam of scheurt er minstens een beschermend pak. De low tech mechanische bescherming van de domme mensheid is volstrekt ontoereikend in de strijd tegen het wezen van een hogere orde. Dat wezen is even ongrijpbaar als onbegrijpelijk. Het virale kwaad is noodzakelijk sterker in de film, want onze hoogmoed moet voor de val komen.

Verteltechnisch is het mondkapje een interessante keuze. Als zoiets knulligs faalt in een film, denkt iedereen in de zaal: pfff, wat wil je ook, wie heeft dat bedacht. Maar als het werkt, bewijst de mensheid/scenarist toch vindingrijker te zijn dan het gewetenloze kwaad, hoe uitgekookt zo’n virus ook is. Vaak zijn het jonge, moreel hoogstaande onderzoekers op skateboards die de beslissende uitvinding doen en weten te implementeren tegen veel cynische weerstand in. Knap zijn ze ook, want ze moeten het meisje immers krijgen.

Dat de fantasie het overneemt van de feiten zie je al in handel in mondkapjes met leuke motiefjes en spreuken.

In de echte wereld zijn het de kinderen in de sweat shops die de mondkapjes naaien voor een cent per stuk. Er is inmiddels geen tekort meer aan mondkapjes, van welke belabberde kwaliteit ook.

Reddingsactie
Het mondkapje is de zwarte piet van het coronakaartspel: gauw doorschuiven, letterlijk als handelswaar en figuurlijk als hete aardappel. Krijgen we straks rituele mondkapverbrandingen op het dorpsplein? Zoals er eerder boeken en bh’s verbrand werden? Dat heeft niet geholpen, er zijn nog steeds vrouwen met bh’s die boeken lezen. Of is het wachten op de eerste kunstenaar die een mondkapje op zijn gezicht laat tatoeëren en overal toegang eist? Want dat symbolen beschermen, dat leer je uit films.

Wat je ook vaak ziet, als de reddingsactie en dus de film hun geslaagde einde naderen, zijn shots van huiskamers over de hele wereld, waar in gespannen afwachting naar de tv gekeken wordt. In China zit de hele familie met mondkapjes op in een te kleine woning voor de flatscreen. In Afrika zit het hele dorp buiten rond de ene tv met sprietantenne. In Amerika onderbreken protesteerders hun demonstratie om bij een tv-toestel in een etalage van een Expert-winkel stil te staan. Niet zelden volgt een astronaut op een klein schermpje in zijn ruimtecapsule dat gekrioel daar beneden.

Is het mondkapje een sukkelige schaamlap, een sociaal symbool of toch een effectief middel?
Misvatting
Fictie? Allemaal op feiten gebaseerd. Zo heeft een Chinees onderzoek aangetoond dat het dragen van mondkapjes binnenshuis de kans op besmetting van de gezinsleden verkleint. “Schoenen uit en allemaal een vers kapje op als je thuiskomt, jongens”.

Een veelgehoord argument voor de beperkte verspreiding van het virus in Afrika is dat er vanwege het warme klimaat iedereen buiten leeft, waar het besmettingsgevaar veel kleiner is. Dit is een misvatting gebleken, men woont ook daar krap en warmte doet weinig tegen het virus.

In Amerika weigeren sommige patriotten maskers te dragen onder verwijzing naar de grondwet. ‘Choose faith over fear’, zeggen zij. Ze sterven liever voor hun geloof dan een mondkapje te dragen, want daarmee beneemt de overheid hen de zuurstof waar ze recht op hebben.

Na maanden in het ruimtestation ISS keerden astronauten terug in op een veranderende planeet: “Surrealistische ervaring”.

Rode Kruis
Er zijn veel dingen die scenaristen achterwege zullen laten: die zijn misschien waar, maar te ongeloofwaardig voor in een verhaal. Er zijn ook belangrijke dingen die gewone mensen achterwege laten, waar of niet waar. Daarom even een test. Dit zou iedereen gedaan moeten hebben voordat hij of zij de bus instapt volgens het Nederlandse Rode Kruis:

Stap voor stap: zo gebruik je mondkapjes

  • Was voor en na het afzetten van het mondkapje je handen minimaal 20 seconden met water en zeep.

  • Raak tijdens het op- en afzetten alleen het elastiek aan.

  • Zorg dat je mond, neus en kin goed bedekt zijn en raak het mondkapje daarna niet meer aan. Met een kleine opening neemt de werking al af.

  • Gebruik het mondkapje maximaal drie uur per keer.

  • Bewaar een schoon en gebruikt mondkapje apart van elkaar in een afgesloten (sic) of bakje.

  • Zolang je hem draagt, moet je zo veel mogelijk van het mondkapje afblijven. Dus niet tussendoor het mondkapje op- en afzetten om te eten of te drinken. De buitenkant van het kapje kan besmet zijn geraakt.

  • Een mondkapje van textiel was je op zestig graden op een volledig wasprogramma voordat je het weer gebruikt. Gebruik geen wasverzachter.

  • Was je handen nadat je het mondkapje in de wasmachine hebt gestopt.

‘Met een kleine opening neemt de werking al af’. ‘Gebruik geen wasverzachter’. Wie zei daar ‘surrealistische ervaring’? Wetenschappelijk gezien moet dit wel kloppen, want de directeur van Rode Kruis Nederland is mijn buurvrouw (echt).

Wijsheden
Is het mondkapje een sukkelige schaamlap, een sociaal symbool of toch een effectief middel? Waar was het mondkapje ook al weer voor, of tegen? Het kapje werkt twee kanten op, een goede en een slechte, dat is zijn opdracht. Kort: de belangrijkste reden voor het gebruik van mondkapjes is te voorkomen dat personen die besmet zijn (en dat wellicht niet weten) geen virussen via uitgeademde of uitgehoeste druppeltjes verspreiden. Als andere personen ook een mondkapje dragen, ademen ze die druppeltjes misschien niet in. Dat is de tweede functie.

Dit is maanden geleden al keurig opschreven in The Lancet. Van alle wijsheden over de bewezen effectiviteit die er toen te noteren waren, is dit de belangrijkste: ‘there is an essential distinction between absence of evidence and evidence of absence’.

Inmiddels is er een heel overzichtelijk lemma op Wikipedia. Daar komen ook de sociale en culturele aspecten van het dragen van een masker aan de orde. In sommige culturen is het dragen van een masker een teken van solidariteit: ik wil jou niet besmetten. In andere culturen (bedenk zelf maar welke) zegt de drager: ik loop misschien voor lul, maar dat is omdat ik jou niet vertrouw.
Dit artikel afdrukken