Pillen die grotere borsten beloven, schreeuwen om een kwaliteitskeur voor voedingssupplementen

In een recente brief aan de Tweede Kamer ontvouwde minister Tamara van Ark (Medische Zorg en Sport) plannen om in Nederland een notificatieplicht voor voedingssupplementen in te stellen. Supplementen mogen dan niet meer in de handel worden gebracht zonder dat ze aangemeld zijn bij een controlerende instantie.

De brief is een antwoord op Kamervragen die al in oktober 2019 zijn gesteld door Lilianne Ploumen (PvdA), daags na een uitzending van Radar over borstvergrotende pillen.

Hoewel velen dit soort claims waarschijnlijk met een hele grote korrel zout zullen nemen, blijft de zoutpot in de kast bij de gevaren die de in de uitzending optredende toxicologe schetst

In deze uitzending wordt een voedingssupplement onder de loep genomen dat claimt kruidenextracten te bevatten die grotere borsten veroorzaken. Radar laat een aantal deskundigen aan het woord die zeggen dat het product niet effectief is, maar mogelijk wel kankerverwekkend is.

Borstvergrotende kruiden?
Hoewel velen dit soort claims waarschijnlijk met een hele grote korrel zout zullen nemen, blijft de zoutpot in de kast bij de gevaren die de in de uitzending optredende toxicologe schetst. Ook aan de repliek van de fabrikant werd in de op de uitzending volgende discussie voorbijgegaan. De fabrikant concentreerde zich in zijn antwoord op de (on)schadelijkheid van de pillen; de werkzame bestanddelen zijn fyto-oestrogenen uit soja en hop. Dat zijn heel gewone voedingsmiddelen.

De werkzaamheid van hop-supplementen valt niet te onderschatten; die blijkt bijvoorbeeld ook uit publicaties van het officiële bijwerkingencentrum Lareb.

Voeding mag niet genezen en ook niet schaden
Zoals ik het waarneem, is het diverse ambtenaren, politici en de handhavers van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) al vele jaren een doorn in het oog dat pillen en poeders met ‘wonderbaarlijke’ preventieve, geneeskrachtige of gezondheidsbevorderende eigenschappen worden verkocht onder de Warenwet die de onder meer verkoop van dagelijkse voeding van bindende spelregels voorziet.

Regelmatig gaan stemmen op om een lange lijst met verboden kruiden te maken, dan wel een lange lijst met verboden stoffen. Realisten snappen dat soja en hop in de Warenwet zullen moeten blijven, gezien hun wijdverbreide toepassing in voedingsmiddelen

Regelmatig gaan stemmen op om een lange lijst met verboden kruiden te maken, dan wel een lange lijst met verboden stoffen. De diehards willen alles uit de Warenwet verbannen dat ook maar enig farmacologisch effect zou kunnen hebben. De realisten snappen dat soja en hop in de Warenwet zullen moeten blijven, gezien hun wijdverbreide toepassing in voedingsmiddelen.

Al in 2012 heeft de Europese voedselautoriteit EFSA gedocumenteerd welke voedingsplanten risicovol kunnen zijn en waarom. De lijst gaat van aardappelen tot zwarte nachtschade. In letterlijk elke plant zit wel iets giftigs. Dat is logisch, want planten verdedigen zich met gifstoffen tegen vraat. Het zijn dan ook de dosis en bereiding die tellen. Een beetje gif heeft doorgaans een farmacologische werking, maar is niet schadelijk.

Een ongemakkelijke waarheid
Hoe daarmee om te gaan? Minister van Ark schrijft op 14 december 2020:

“Het aanbod van voedingssupplementen is groot en divers. Er komen voortdurend nieuwe producten en aanbieders op de markt. Dit vraagt om efficiënt en effectief toezicht op de veiligheid van de actieve stoffen in deze producten. In deze brief informeer ik u over de stappen die ik ga zetten om dit te verbeteren onder andere door de NVWA hiervoor beter toe te rusten. (...) Met enige regelmaat blijken er onveilige voedingssupplementen te worden verkocht”.

Bijna de helft van de Nederlandse bevolking gebruikt voedingssupplementen. In 2019 kwamen bij bijwerkingencentrum Lareb 165 meldingen binnen over vermoede bijwerkingen van producten die onder de Warenwet vallen. Bij vergiftigingscentrum NVIC kwamen 891 meldingen binnen over onveilige supplementen binnen (exclusief vitaminen), aldus Van Ark.

In de rapportage 2019 over vergiftigingen noemt het NVIC 2.308 acute vergiftigingen door voedingssupplementen. Om het in perspectief te zien: het totaal aantal is ruim 46.000 cases; daarvan betreft 51% de synthetische geneesmiddelen, daarna volgen huishoudmiddelen en daarna de voedingssupplementen (inclusief genotsmiddelen). Het leeuwendeel van die 2.308 vergiftigingen door voedingssupplementen is toe te schrijven aan vitaminepreparaten, vooral vitamine D; daarna de multivitaminen. Op de derde plaats staat melatonine met 328 gevallen; op de vierde plaats Valeriaan (de eerste plant) met 81 cases.

Gebrekkige HACCP-procedures zijn een reëel probleem waar weinig aandacht voor is als gevolg van de teruggetreden Nederlandse overheid enerzijds en de Nederlandse 'handelsgeest' die piraten vrij spel geeft anderzijds

Volgens de NVWA hanteert slechts 45% van de importeurs, labelhouders en producenten van voedingssupplementen een HACCP-procedure. Die draait vooral om hygiëne, de afwezigheid van stoffen die niet in de supplementen thuishoren en besmettingen. Gebrekkige HACCP's vergroten in de praktijk het risico van vervuiling (zoals bijvoorbeeld lood in de kurkuma). Ook vervalsing (vooral bij sport- en afslankproducten) met registratieplichtige medicijnen komt nog steeds voor. Dat kwaliteitsprobleem speelt al heel lang in deze sector en is het gevolg van de Nederlandse 'handelsgeest' in combinatie met een teruggetreden overheid die 'piraten' op dit gebied vrij baan geeft. Dat is een reëel probleem waar te weinig aandacht voor is.

Internet en zogeheten multilevel marketing maken het uitschakelen van risicovolle producten nagenoeg onmogelijk; het enige wat kan helpen is de consument gericht en goed voorlichten. Van Ark wil dat het Voedingscentrum hieraan in 2021 meer aandacht geeft.

Verbod of keurmerk?
Maar dan komt de aap uit de mouw: “De NVWA kan op dit moment minder efficiënt en effectief toezicht houden, omdat voor slechts een beperkt aantal stoffen specifieke verboden of normen zijn vastgelegd in de Europese of nationale wetgeving.(…) In de praktijk is tot nog toe gebleken dat het proces om de Europese lijst uit verordening (EG) nr. 1925/2006 aan te vullen met nieuwe onveilige stoffen moeizaam verloopt en veel tijd kost.” Deze verordening is gericht op vitaminen en mineralen en past slecht bij de 'overige stoffen', lees: de al dan niet medicinale planten. Het instellen van een nationale 'verboden stoffenlijst' lost de kwaliteitsproblemen niet op. Bij onveiligheid ging het toch al vaak om slordige of bewust illegale toevoegingen. Daarnaast kent Nederland al sinds 2001 het Warenwetbesluit kruidenpreparaten dat 12 stoffen en zo'n 40 kruiden vermeldt die niet mogen worden toegepast, waaronder de zeer giftige belladonna en de niet zo giftige mosterdplant.

Keurmerk versus veiligheidstoets
Uiteindelijk is de consument voor helderheid meer gebaat bij een keurmerk in de wirwar van supplementen. Het zou de kwaliteit en werkzaamheid van de producten centraal moeten stellen.

Minister van Ark legt de nadruk op iets anders. Zij stelt voor te kijken naar “een notificatiesysteem met een veiligheidstoets; dat kan naar verwachting de handhaving door de NVWA een stuk eenvoudiger maken”.

Mogelijk kan uit een degelijk zelfregulatie-instituut een kwaliteitskeurmerk voortkomen dat de consument voldoende veiligheid biedt. Zo'n instantie blijft weliswaar te vergelijken met de bekende slager die zijn eigen vlees keurt, maar als die slager transparant en controleerbaar maakt wat hij doet, is er weinig aan de hand. Hij kijkt namelijk wel uit om te frauderen of zijn kopers bloot te stellen aan medische en hygiëne risico's omdat hij zijn moraliteit volledig openbaar maakt

Voor wat betreft kruiden en paddenstoelen in de Warenwet hebben onze zuiderburen al sinds 1997 een redelijk werkend systeem. Verantwoordelijk voor het actueel houden hiervan is de Commissie van advies voor plantenbereidingen met experts uit de wetenschap (farmacognosie), ambtenaren uit het domein van volksgezondheid en experts uit het bedrijfsleven. Ze werken met een lijst van verboden planten en een lijst met te notificeren mogelijk risicodragende planten. Vaak is hierbij een maximale dosering aangegeven. Per preparaat wordt vergaderd over mogelijke veiligheidsrisico's en noodzakelijke beperkingen. Dit vergt expertise, inzet en betrokkenheid. België, Frankrijk en Italië hebben hun systemen geharmoniseerd en proberen de EU hiervoor te interesseren, maar de EC kiest tot nu toe voor de 'hamer' van verordening 1925/2006.

Zelfreinigende supplementenbranche door een kwaliteitskeur
Het lijkt er op dat de Nederlandse overheid vooralsnog blijft inzetten op zelfregulatie. Dat is ook het geval bij de Keuringsraad KAG/KOAG (voor reclame voor geneesmiddelen, medische zelfzorg hulpmiddelen en gezondheidsproducten) en bij het Nederlands Zekerheidssysteem Voedingssupplementen Topsport (NZVT) (voor sportsupplementen).

Mogelijk kan uit een degelijk zelfregulatie-instituut een kwaliteitskeurmerk voortkomen dat de consument voldoende veiligheid biedt. Zo'n instantie blijft weliswaar te vergelijken met de bekende slager die zijn eigen vlees keurt, maar als die slager transparant en controleerbaar maakt wat hij doet, is er weinig aan de hand. Hij kijkt namelijk wel uit om te frauderen of zijn kopers bloot te stellen aan medische en hygiëne risico's omdat hij zijn moraliteit volledig openbaar maakt.

Kwaliteit is een voorwaarde voor zowel veiligheid als effectiviteit. Het laatste blijft in het geval van de fyto-oestrogene supplementen een heet hangijzer. Of borstvergroting door pillen met soja en hop (in)effectief en (on)veilig is, daar blijven we bij gebrek aan kwaliteitskeur voorlopig naar gissen.