Dat was de boodschap van het Ancestral Health Congres, dat op 26 september in Groningen werd gehouden. Een volle congresdag, met vele sprekers.

Meta-analyse paleodieet op metabool syndroom
Hanno Pijl (hoogleraar en internist van het LUMC) en Esther van Zuuren (dermatoloog en systematic reviewer van het LUMC), vertelden over hun meta-analyse naar het effect van het paleodieet op het metabool syndroom. Het paleodieet werd omschreven als een voeding zonder bewerkte producten, zuivel, granen en peulvruchten. In de review zijn 4 RCT’s meegenomen, met 137 deelnemers. Een van de onderzoeken was een Nederlandse studie. Het paleodieet had een gunstig effect op middelomtrek, bloeddruk en gewicht. Ook cholesterolwaarden en nuchter bloedglucose verbeterden, maar dit verschil was niet heel duidelijk. Volgens Pijl geeft deze meta-analyse nog geen reden om de huidige richtlijnen voor de voeding bij het metabool syndroom aan te passen. Wel is er meer onderzoek nodig, vooral naar het effect van granen, zuivel en peulvruchten.



Zo’n 8.000 jaar geleden zijn we ‘raar gaan doen’
Het paleodieet
Frits Muskiet is klinisch chemicus in het UMCG en bekend pleitbezorger van het paleodieet. Hij hield een betoog over het ontstaan van de mens en ons vermogen om ons aan te passen aan de omgeving. Volgens Muskiet is de mens zo succesvol omdat wij altijd in de buurt van het water hebben gewoond. Dat gaf ons niet alleen drinkwater, maar daarmee konden we ons ook voeden met de producten van het ecosysteem, zoals vis, gevogelte, eieren, zeewier en schaal- en schelpdieren. Deze producten zijn rijk aan eiwit, omega 3 vetzuren, jodium, ijzer, vitamine A en D, selenium. Die voedingsstoffen zorgden ervoor dat ons brein kon groeien. Maar zo’n 8.000 jaar geleden zijn we ‘raar gaan doen’, aldus Muskiet. We gingen starten met landbouw, vertrokken uit het landwatersysteem en probeerden de natuur naar onze hand te zetten. Het gevolg is dat onze voeding en leefstijl in korte tijd erg is veranderd. We hebben nu tekorten in de voeding, bijvoorbeeld ijzer, vitamine B12, jodium. Welvaartsziekten kwamen in opmars.
De sleutel daarbij is insulineresistentie. Muskiet benadrukte dat dit op zich een normale fysiologische reactie is, bijvoorbeeld bij infectie en zwangerschap. Maar als insulineresistentie langer bestaat, bijvoorbeeld bij een continue lage ontstekingsgraad in het lichaam, richt het veel schade aan. De conclusie van Muskiet: ga zoveel mogelijk terug naar de leefomstandigheden van de eerste mens. Dat is meer dan af en toe een smoothie drinken of op dieet gaan, het is een complete leefstijl met een aangepaste manier van eten.

Sporten: koolhydraten of vetten als energiebron?
In een zinderend debat bespraken de Zuid-Afrikaanse bewegingswetenschapper Tim Noakes en de Nederlands wetenschapper Fred Brouns wat de beste energiebron voor sporters is. Noakes trapte af, met zijn betoog dat hij altijd koolhydraten heeft gepromoot als beste energiebron voor sporters. Maar dat hij – zelf langeafstandsloper – toch overgewicht en diabetes type 2 ontwikkelde. ‘Mensen zijn ontworpen om vet te verbranden. Als wetenschapper was ik zo gefocust op koolhydraten, dat ik vet helemaal vergat. Terwijl vet de grootste energievoorraad in ons lichaam is! Als je veel koolhydraten stapelt, rem je op die manier de vetverbranding. Noakes noemde topsporters die hun beste prestaties behalen zonder koolhydraten, zoals Paula NewbyFraser, een Afrikaanse triatleet, en Mark Allen, Amerikaans triatleet. Veel wetenschappelijk bewijs voor het voordeel van koolhydraatbeperkt sporten is er trouwens nog niet. Volgens Noakes is er sprake van een publicatiebias en is het zeer moeilijk om dit onderzoek gefinancierd te krijgen.

Fred Brouns was gematigder in zijn visie. Hij vindt dat een voeding met 40-45 energie% vet en 40-45 energie% koolhydraten voor de meeste sporters de beste verhouding is. Het gaat om de balans en wat voor de ene sport heel geschikt is, hoeft dat voor de ander niet zo te zijn. Er is een groot verschil tussen intervalsporten en duursport bijvoorbeeld. Het is in elk geval lastig om tijdens het sporten vet in te nemen, zo blijkt uit onderzoek naar het innemen van MCT vet. En er zijn gewoon nog te weinig data aanwezig die het koolhydraatbeperkt of ketogeen dieet bij sporters legitimeren. Brouns was overigens wel van mening dat mensen met diabetes hun koolhydraatinname moeten beperken.

Als je veel koolhydraten stapelt, rem je op die manier de vetverbranding
Praktijk: koolhydraatbeperkt dieet bij diabetes werkt écht
Wat fijn dat er ook twee diëtisten spraken op het congres! Janet Noome gaf een uitstekende lezing over voeding en reuma. En Connie Hoek overtuigde iedereen na de middagpauze met haar heldere, no-nonsens aanpak van diabetes in haar praktijk. Met resultaat. Want in de gemiddelde Nederlandse huisartsenpraktijk wordt slechts 32% van de mensen met diabetes type 2 zonder medicijnen behandeld. In de praktijk waar Connie Hoek werkt is dat 65,2%! ‘Iedereen in de praktijk, van huisarts tot praktijkbegeleider en natuurlijk ikzelf, is voedingsminded’, zegt Hoek op haar ontwapende wijze. ‘Patiënten worden hier in de praktijk eigenlijk gehersenspoeld.’

Hoek presenteerde een prachtige casus van een dame van 77 die al 25 jaar diabetes had en al 21 jaar insuline gebruikte. ‘Ze kwam binnen met de hakken in het zand, want ze was al bij veel diëtisten geweest’. Maar het vetrijke, koolhydraatbeperkte voedingsadvies van Hoek wierp zijn vruchten af. Na een jaar kon de insuline aan de kant en de BMI is gezakt van 34 naar 28. Hoek benadrukte dat er geen sprake is van een dikke, luie diabeet. Door insulineresistentie wordt de toegang van suiker tot de spieren gedwarsboomd, dat veroorzaakt de vermoeidheid. Insulinetherapie zorgt voor nog meer vermoeidheid en eetlust, terwijl er steeds meer insuline nodig is om hetzelfde effect te kunnen bereiken. De kunst is om de cirkel te doorbreken en voeding te geven die zo min mogelijk de insulinerespons triggert. Hoek wil dat steeds meer diëtisten het roer omgooien en patiënten met diabetes op deze manier gaan behandelen.

De kunst is om de cirkel te doorbreken en voeding te geven die zo min mogelijk de insulinerespons triggert
Niet glucose meten, maar insuline
Peter Voshol is senior researcher bij het Louis Bolk instituut. In zijn lezing benadrukte hij dat het meten van glucose in het bloed eigenlijk verkeerd is. Hij raakt geïnspireerd door de Canadese patholoog Joseph Kraft, die nu 95 is, maar in zijn gloriejaren nogal wat orale glucosetolerantietesten mét insulinebepalingen uitvoerde. In het begin van insulineresistentie zal het lichaam immers steeds meer insuline aanmaken, om zo het bloedglucose op peil te houden. Als het glucose stijgt, is dit proces al veel te ver gevorderd. Zo beschouwd is het aantal diabeten in Nederland waarschijnlijk het topje van de ijsberg, want met onze westerse leefstijl wordt onze insulinesecretie nogal getriggerd. Schokkend feit, dat volgens Voshol uit onderzoek blijkt: sinds de jaren zeventig hebben gezonde proefpersonen tot 4 x keer meer insuline nodig om hun bloedglucose op peil te houden.

Nieuwe - of oude - gedachten over beweging
Peter Fox hield een voordracht over beweging volgens evolutionair principe. Hij betoogt dat het niet zo zeer gaat om hoe vaak of intensief je beweegt, maar vooral om hoeveel je níet beweegt. Dat verklaart bijvoorbeeld dat topsporters vaak helemaal niet zo gezond zijn en soms zelfs diabetes kunnen ontwikkelen: buiten hun trainingen om zitten en liggen ze vooral. Fox blijkt een voorstander van intermittent fasting: na het middagmaal niets meer eten, in de ochtend sporten en dan pas weer ontbijten. Na een vastenperiode van 16-18 uur heb je het meeste vetverbrandend effect van bewegen. Door nuchter bewegen neemt volgens Fox ook het bruin vet toe. Nog wat aardige tips van Fox: doe nooit hetzelfde als je sport, wissel af in wat je doet. Klimmen is beter dan hardlopen op een band. En als je koolhydraten wilt eten: doe het dan vooral in de ochtend.

Omdat we meer koolhydraten zijn gaan eten, zijn we ook meer calorieën gaan eten
Tim Noakes: the real meal revolution
Het lekkerste voor het laatst bewaren. Geheel conform dit calvinistische principe hadden de organisatoren lezing van Tim Noakes, de publiekstrekker, aan het eind van de dag gepland. Ondanks het tijdstip hing het publiek aan zijn lippen, want Noakes is een charismatische spreker. En waar tref je een wetenschapper die openlijk excuus aanbiedt voor het feit dat hij jarenlang de verkeerde adviezen heeft gegeven?

Noakes vindt dat alle artsen en alle diëtisten dat moeten doen, dat zij moeten zeggen dat koolhydraten geven aan mensen met diabetes en insulineresistentie een verkeerd advies is. Waar ging het fout volgens Noakes? Met de Amerikaanse richtlijnen voor goede voeding, die in 1977 uitkwamen. Daarin werd de nadruk gelegd op minder verzadigd vet en op het eten van meer koolhydraten. En dat terwijl de mens totaal geen koolhydraten nodig heeft, zegt Noakes. Omdat we meer koolhydraten zijn gaan eten, zijn we ook meer calorieën gaan eten, want koolhydraten bieden minder verzadiging. Vanaf 1977 begon ook de opmars van overgewicht en diabetes en 20 jaar na dato begon de onstuitbare opmars van diabetes type 2. Denk trouwens niet dat er in de nieuwe richtlijnen veel veranderd is. Noakes vertelde dat het BMJ onlangs een artikel van Nina Teicholz publiceerde, waarin zij gehakt maakt van de wetenschappelijke onderbouwing van deze richtlijnen.

Het effect van het koolhydraatbeperkt dieet bij overgewicht is wetenschappelijk bewezen en het belangrijkste is: mensen voelen zich er goed bij en hebben geen honger.
Zelf ontwikkelde Noakes in 2010 ook diabetes, ondanks het feit dat hij zich keurig aan de voedingsrichtlijnen hield én marathons liep. Op een avond las hij het boek van Atkins en sindsdien viel het kwartje en verbeterde zijn gezondheid. In 2015 schreef hij het boek ‘The real meal revolution’, in 5 weken tijd. En sindsdien is zijn visie op koolhydraatbeperkt eten sterk in opmars in Zuid-Afrika, maar ook daarbuiten. Noakes noemt het trouwens ‘Banting’, als eerbetoon aan Mr. Banting, een Britse begrafenisondernemer die in 1862 dit dieet volgde.

Noakes is niet vies van prikkelende uitspraken zoals ‘Een aardappel is hetzelfde als een pakje glucose’ en ik vind hem af en toe wat dwingend, als een dominee die zieltjes wint voor zijn koolhydraatbeperkte kerk. Maar zijn boodschap om te minderen met koolhydraten (en dan vooral de toegevoegde suikers en geraffineerde koolhydraten) snijdt hout, zéker voor mensen met overgewicht en diabetes type 2. Het effect van het koolhydraatbeperkt dieet bij overgewicht is wetenschappelijk bewezen en het belangrijkste is: mensen voelen zich er goed bij en hebben geen honger. Dat laatste is iets dat de diëtisten Janet Noome en Connie Hoek dagelijks ervaren in hun praktijk.

Deze tekst verscheen eerder op nieuwsvoordietisten.nl

Fotocredits: 'Banksy's caveman', Lord Jim
Dit artikel afdrukken