Zijn Vergeten Groenten iets typisch Nederlands? Nou nee. Al in de jaren zeventig van de vorige eeuw begon men in Frankrijk met moestuinen met namen als Oh les légumes oubliés vlak bij Bordeaux, of Le Potager d’un Curieux bij Apt. Vooral met erfgoedgroente. Hier hadden we natuurlijk Eeuwig Moes van de onvolprezen Ruurd Walrecht. En tien jaar geleden volgde Het Genootschap der Vergeten Groente, waarbij Ton Vreeken van Vreekens Zaden in Dordrecht één van de belangrijkste voortrekker was. Ook tien jaar geleden startte Taco IJzerman in Renkum met zijn Ommuurde Tuin, waar onder meer erfgoedgroente geteeld wordt. De Nederlandse initiatieven passen keurig in een mondiale trend om biodiversiteit, streekproducten en de smaak van ‘toen’ in ere te herstellen.
Groentenla na twee weken
Wat zijn nou precies Vergeten Groenten? Ik heb een beetje moeite met dat begrip. Bij Vergeten Groenten denk ik toch vooral aan de groentela in de koelkast na een dikke twee weken. En niet aan erfgoedgroente. De discussie hierover speelt al een tijdje en Caroline van der Lee van Kasteel Groeneveld kwam met de naam Hervonden Groente voor de groente die terug van weggeweest is. Die term neem ik graag over. Want lang niet alle groente die als ‘vergeten’ wordt bestempeld is ook daadwerkelijk verdwenen of praktisch verdwenen geweest. Denk aan de pastinaak en snijbiet, die in menig volkstuin verbouwd werd en wordt. En die in Engeland en Frankrijk nooit zoekgeraakt zijn. Denk aan de peterseliewortel, die in de Balkan nog hele gewoon is en ook in België regelmatig in het soepgroentepakket van de supermarkt te vinden is. Groenten als pastinaak en peterseliewortel, schorseneer, snijbiet en oerbiet zou ik tot de ‘hervonden groenten ‘willen rekenen.
Zijn er dan terecht vergeten groenten? Absoluut. En wat mij betreft mogen een aantal van die hippe hervonden groente als melde daar weer snel bij behoren. Ik geef onderaan een lijstje. Veel van de bermsla of wildplukgroente mag daar ook onder geschaard. Eetbaar, maar over de smaak valt te twisten. Natuurlijk spannend vanwege het gevoel erachter, maar lekker?
UIt de mode
Waarom zijn groenten eigenlijk vergeten? Ik kan drie redenen bedenken. En misschien zijn er nog wel veel meer.
1. Groenten raken uit de mode. Dat is van alle tijden. Vroeger was bloemkool op zondag poepchic, nu is het een alledaagse groente, niets spannends meer aan. Broccoli, da’s pas gezond en smaakvol. Of Romanesco , de fractalbloemkool, die moet je hebben. Een relatieve nieuwkomer als IJsbergsla ondergaat eenvergelijkbaar lot. Kropsla of botersla was slap en de consument werd zo’n twintig jaar geleden duidelijk gemaakt dat knapperige sla veel lekkerder (en duurder en langer houdbaar) was, dus gingen we massaal aan de ijsbergsla. Die is dus nu niet hip meer. We nemen liever een little gem, of grijpen terug op de botersla, of frutselen zelf in een bak pluksla op het balkon, of grijpen een kant-en-klaar zakje gemengde sla.
Laag rendement, slecht houdbaar
2a. Sommige groenten zijn niet lang houdbaar, ze reizen niet goed en zijn voorbehouden aan de zelfkweker. Neem nou melde. Een lange sliert van een plant met wat blaadjes. Zulke groenten zijn niet efficiënt en rendabel te telen voor de boer. Eén oogst per jaar met niet al te grote bladeren, die niet allemaal te gelijk geplukt kunnen worden per plant. Dat werkt niet voor de tuinder. Op hetzelfde stuk grond kun je van lente tot najaar spinazie telen, van de vroege tot de late rassen. Spinazie is trouwens een stuk lekkerder dan melde. Het enige echte melde recept dat ik in een 19e eeuws kookboek aantrof was bij Henriëtte Davidis, in haar boek Die Hausfrau (1861). Het was een recept voor het personeel, niet voor de Herrentisch. Ik heb het niet eens geprobeerd.
Een vergelijkbaar verhaal kun je over bladkool vertellen. We kennen alleen nog de boerenkool als bladkool. Verder is het koolveld vooral het domein van de sluitkolen: groene, witte, rode, Savoye. Lang houdbaar, goed te transporteren, compact en voedzaam.
De grauwe erwt, vroeger stapelvoedsel in Europa, is ook wegens laag rendement en arbeidsintensiviteit vervangen door ander gewas. Ik heb de grauwe erwt in de tuin gehad: minder peulen per plant, minder erwten per peul dan bijvoorbeeld zijn nakomer de kapucijner. Vergelijk je dat dan weer met de Amerikaanse importbonen, dan hebben die nog meer opbrengst per plant. Maar even terug naar de kapucijners. Doe mij de blauwschokkers dan maar, vers uit de tuin. Die kun je alleen rendabel telen als je machinaal kunt plukken en de opbrengst regelrecht afgevoerd wordt naar de conservenfabriek. Kleinschalig vind je her en der nog kapucijners voor de consument, die dan diep in de buidel moet tasten. Van stapelvoedsel is het een elitehapje geworden.
Gewoon niet lekker
3. Nog een reden om groenten te vergeten: ze zijn niet lekker. Als er niets aan te veredelen valt, om de smaak op te krikken naar de eisen van de tijd, dan raken groenten van de kaart. Het oerbietje is heel donkerrood en intens van smaak, veel pittiger dan de bietjes van nu. De gele wortel (‘paardenvoer’ hier in de buurt) heeft plaatsgemaakt voor de fleurigere oranje wortel. Die zijn als groente dus niet vergeten. Je hebt – net als bij tomaten - nu wel erfgoedrasjes, ‘heirloom ‘ heet dat dan weer mooi. En dat is leuk voor wie de verschillen wil proeven en voor de biodiversiteit. Daar moeten we vooral mee doorgaan.
Graag vergeten verder!
Maar dan zijn er de groenten die wat mij betreft geheel ten onrechte aan de vergetelheid ontrukt dreigen te worden: de hertshoornweegbree en brave hendrik, enzo. Eetbaar, doch niet smakelijk, om een paddenstoelenboek te citeren. Je gaat er niet dood aan en als onderdeel van een stoofpot of soep is het niet onsmakelijk. Je kunt je voorstellen dat in het prille voorjaar na een winter van kool en knollen ieder groen sprietje een briljante groente is, waar je met smart op zit te wachten. Dat is dan natúúrlijk lekker en bijzonder. Dat smaakt fris, naar lente, naar meer, naar wat er nog komen gaat. Dat is de welkome afwisseling. Voor ons verwende 21ste eeuwse Europeanen is dat niet echt meer een punt. Wij kunnen het hele jaar door meer of minder smakelijke groente krijgen, vers ingevlogen, uit de kas, uit de diepvries of glas of blik.
Dus wat mij betreft mogen deze naar de museummoestuin: Boksbaard (Tragopogon porrifolium) , Watereppe (Sium sisarum), Brave Hendrik (Chenopodium Bonus Henricus) , aardkastanje (Bunium bulbocastanum), Melde (Atriplex hortensis), Zevenblad (Aegopodium podagraria), Rapunzelklokje, (Campanula Rapunculus), Alfalfa (Medigado sativa), Melganzevoet (Chenopodium album) , Hertshoornweegbree (Plantago coronopus Plantaginaceae). Ik kan er vast nog wel een paar bedenken. Leuk voor het experiment en daarmee basta.
Bronnen:
Légumes, les recettes de nos grands-mères, Elisabeth Scotto (1995)
Alles over Groente, Matthew Biggs (1997)
Le grand livre des légumes oubliés, Jean-Baptiste et Nicole Prades (2000)
Potagers à l’Ancienne, Victor Renaud, Patrick Glémas (2001)
Les Légumes d’Hier et d’Augourd’hui, Elizabeth Lemoine (2002)
Le potager de ma Grand-Mère : Saveurs de légumes oubliés, Bernard Lafon, Vincent Thibert, Isabelle Lafon (2005)
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lizet,
Mooi op een rij gezet allemaal. En goed woordgebruik ter vervanging van vergeten groenten.
Is er iemand die mooie foto's heeft van vergeten groenten voor een expositie in het verzorgingshuis van mijn moeder? alvast bedankt groet HB Clemens
Is Kardoen al genoemd? Mooi plant maar eetbaar? 1 keer geprobeerd...
Steven, ja, de vlierbloesem en bessen zijn heerlijk en de laatsten heel gezond! Eén van de reden waarom de struik in het verdomhoekje staat hier op het platteland: het was de plaats waar men buiten plaste, omdat de geur van de bloemen de pislucht verborg.
Prezwalsky, zeker en wis houd ik de inhoud van de maag van ijs- en veenlijk bij. En meer! Om een collega te citeren: Lees mijn boek(en).
@willem: niet zo fel,ik vroeg me af waarom het zo was, inmiddels heb ik in de nrc gelezen waarom NLers ook geen aardbeien en asperges meer oogsten, ze zijn er niet meer voor te porren, vinden het niet leuk om voor dag en dauw op te staan. Ik eet net zo heerlijk patat en pomodorisoep van de overgenomen zaakjes trouwens, maakt me niets uit, iemand moet toch de pollepel voeren of de schuimspaan bedienen.Ik ga deze zomer wel op vakantie naar het land van Haider zaliger, en zelfs naar zijn Kaerntner Heimland.