Lees ook
In de jaren '60 van de vorige eeuw dacht men het wondermiddel tegen ziektenoverbrengende insecten gevonden te hebben: het insecticide DDT werd op grote schaal ingezet. Tot duidelijk werd DDT grote nadelige gevolgen had voor mens en milieu en insecten resistenties bleken te ontwikkelen. Daarom richtte men zich eerst op betere medicijnen, maar dat bleek erg kostbaar. The Scientist brengt een opwindend overzicht van de mogelijkheden die genetische manipulatie biedt om de overdracht van ziekten door insecten te beperken. De eerste veldtesten met GMO-muggen tegen knokkelkoorts zijn veelbelovend, en in laboratoria wereldwijd worden hoopgevende resultaten geboekt.

De insecten worden op twee manieren gemanipuleerd. Je kunt ingrijpen op het overdrachtsproces van de ziekte (dan mag de mug nog altijd steken, 'bite'), of de genetische manipulatie richt zich er op dat de insecten zich niet meer kunnen voortplanten en dus verdwijnen ('no-bite'). Met deze laatste strategie wordt op dit moment succes geboekt in verschillende landen. De mug Aedes aegytpi, de belangrijkste overbrenger van knokkelkoorts, heeft een gen ingeplant gekregen dat de muggenlarven een giftig toxine laat produceren als ze geen antibiotica krijgen. In het laboratorium krijgen ze die, zodat ze zich kunnen reproduceren. Eenmaal uitgezet in het wild kunnen de muggen zich gewoon reproduceren, maar omdat er geen antibiotica beschikbaar is gaan de larven dood aan het ingebouwde toxine. De muggenpopulatie op de Kaaiman Eilanden is op deze manier met 80 procent teruggedrongen. Uit Brazilië worden soortgelijke resultaten gemeld.

Ook kun je ervoor zorgen dat de mug geen ziekteverwekkers meer overdraagt als hij (of zij) toch steekt. Het duurt bijvoorbeeld twee weken voordat de malaria-parasiet in de Anopheles mug zich in de speekselklieren van de mug nestelt, vanwaar hij overgedragen kan worden op mensen. Dat is een prachtige gelegenheid om de mug zelf meer resistent te maken tegen de parasiet. Dat kan bijvoorbeeld door in de mug genen in te bouwen die anti-malaria enzymen produceren, of zelfs antistoffen (van muizen) in te bouwen waardoor de parasiet geen enkele kans meer krijgt de mug binnen te dringen. Weer een andere aanpak is het eigen immuunsysteem van de mug te versterken. Door een beter immuniteit worden juist de ziekte-overbrengende parasieten die het afweersysteem weten te omzeilen ondervangen. In het laboratorium zijn al goede resultaten geboekt met dit soort technieken. In de komende vijf jaren verwachten de wetenschappers hun GMO insecten in het wild te kunnen uitzetten.

Hoe succesvol de 'bite' en 'no-bite' strategieën zijn, hangt met name af van hoe de dragers van de gemanipuleerde genen zich in het wild verspreiden. Niet al het nageslacht uit een paring van een GM en een wilde mug zal de transgene eigenschappen overnemen. Daarom richten wetenschappers zich ook op 'gen-gedreven' strategieën waarmee het zeker wordt dat de gemanipuleerde genen doorgegeven worden. The Scientist noemt er zo al drie: naast de GM mannetjes muggen die een toxine produceren dat bij paring de vrouwtjes doodt, zijn vrouwtjes ontwikkeld met een tegengif. Daar kunnen de GM mannetjes dus wel mee paren zonder dat ze dood gaan, en alle nakomelingen van deze paring bezitten de GM eigenschappen. Op die manier dring je de wilde populatie snel terug. Een tweede mogelijkheid is het koppelen van een stukje genetisch materiaal van fruitvliegjes, "Medea" genaamd, aan bijvoorbeeld malaria-resistente transgenen. Medea zorgt ervoor dat alleen die nakomelingen overleven die de gewenste transgene eigenschappen hebben. Dit is nog volop in onderzoek. De derde mogelijkheid richt zich op een manier om transgene genen in te bouwen in "I-Scel" een 'homing endonuclease gene'. Dit genetisch materiaal verspreidt zich snel binnen een populatie en heeft als bijzondere eigenschap dat alle nakomelingen de transgene eigenschappen bezitten.

Wat uit dit artikel blijkt, is dat GM de mens en de wereld kan helpen. We kunnen door in te grijpen in het genetisch materiaal ernstige ziekten terugdringen of zelfs uitbannen. De keerzijde is dat we op geen enkele manier in staat zijn om de gevolgen op lange termijn te overzien van een wereld met genetisch gemanipuleerde insecten en de natuurlijke rol die zij hebben bij het bevruchten van de bronnen van ons eten. Je zou er de kriebels van te krijgen.

Fotocredits: bogdog Dan
Dit artikel afdrukken