Geen enkel landbouwsysteem gaat de wereld voeden

De discussie over biologische landbouw en het wereldvoedselvraagstuk komt om de zoveel tijd weer terug. Onlangs weer door de tekst van Ralf Bodelier in Trouw. Vanmorgen twitte hij dat er al 5 pro-biologische tegenartikelen zijn verschenen. Ik wil graag eens duidelijk maken welke rol de biologische landbouw wat mij betreft speelt in het totaal dat we ‘de landbouw’ noemen.

Tal van gunstige ontwikkelingen in de ‘reguliere’ landbouw kennen hun oorsprong in de biologische landbouw: minder gebruik van chemie, minder kunstmest, meer dierenwelzijn, meer verbinding met de directe omgeving. Kennelijk waren die pionierende bio-boeren niet op hun achterhoofd gevallen. Ze gaven een impuls tot vernieuwing van de landbouw.

De uitdaging: circulaire systemen
Biologische boeren gebruiken ook volop techniek, maar weloverwogen en passend in het systeemdenken. Geen gentech, zeker niet zolang de ‘beloften’ zoals hogere opbrengsten, droogteresistente en zouttolerante gewassen er maar niet komen, maar er behalve gemak en tijdelijk hogere inkomens voor grote boeren, vooral monoculturen, superonkruiden en -na enkele jaren- juist een hoger gebruik van bestrijdingsmiddelen ontstaat. Misschien is biologisch niet eens het belangrijkste en gaat het veeleer om een veel groter inzet: denken in circulaire systemen, in samenhang en aansluiten op de lokale omstandigheden, gebruik makend van lokale kennis. En leren en experimenteren.

Het gaat om innovatie
Productieverhoging in Europa is helemaal het vraagstuk niet. Een robuuste, weerbare landbouw, met hoge bodemvruchtbaarheid en veel biodiversiteit is dat wel. Een landbouw waar de rest van de wereld weer van kan leren. Dat is niet alleen ecologisch, maar ook economisch gunstig.

De bio-landbouw produceert ondanks dat daar in vergelijking met gangbaar nauwelijks in onderzoek is geïnvesteerd, zeer behoorlijk. Bovendien wordt altijd het gunstigste beeld van intensieve landbouw afgezet tegen de mindere kanten van bio-landbouw. Wat te denken van de massaal maïs in plaats van gras etende koeien in de VS met negatieve gevolgen voor gezondheid, milieu en onmogelijk te sluiten kringlopen die soja importeren uit Zuid-Amerika ten kosten van regenwouden en via onze veestapel mestoverschotten produceren in ons eigen land? Er is nog een lange weg te gaan waarbij de biologische landbouw als innovatieve aanjager zijn rol bewezen heeft gespeeld, terwijl ze dat met minimale middelen voor elkaar heeft gekregen.

De inzet: risicobeheersing
Geen enkel superzaad of landbouwsysteem gaat de wereld voeden omdat voedselproductie plaats vindt binnen een ecologische, sociale en culturele context. Het ontkennen daarvan en het zoeken naar uniforme oplossingen gedomineerd door enkele multinationals vormt de grootste bedreiging. Niet alleen voor de voedselproductie, maar ook voor de sociale samenhang. De werkelijke uitdaging zit in het creëren van diversiteit zodat de landbouw weerbaar blijft. Ieder groot, monolitisch systeem is immers kwetsbaar. Als er iets fout gaat, gaat alles fout. Daarom moeten we veel meer in termen van risico en risicobeheersing denken.

Geen zwart/wit
De oplossing van het wereldvoedselvraagstuk ligt in ontwikkelingslanden en verbeteringen in kennis, infrastructuur en de beperking van oogstverliezen. We zullen moeten inschikken met ons eetpatroon en ontkomen niet aan een lagere vleesconsumptie. En in sommige gebieden zullen een beetje kunstmest en chemie tijdelijk uitkomst kunnen bieden om tot productieverhoging te komen, maar dat moet niet leiden tot een vast systeem dat nog maar één kant uitkan: steeds grotere monoculturen die de resilience van het landbouwsysteem verder uithollen, terwijl de uitdaging van onze tijd is om die weer te vergroten.

Het gaat niet om een zwart-wit discussie. Zeker is dat de biologische landbouw een enorme impuls heeft gegeven en geeft aan de verduurzaming van de landbouw en dat het op z’n minst vreemd is dat dit altijd weer zoveel verbale agressie lijkt op te roepen. Alle kaarten op bedrijven als Monsanto en co en hun verledens met Agent Orange en DDT is onwenselijk. Alle kaarten op biologisch is onhaalbaar. Een groeiende groep vaak hoog opgeleide burgers voelt aan dat we op zoek moeten naar een nieuw evenwicht in onze voedselketen. Hun veranderende eetpatroon geeft ruimte aan een innovatieve en diverse groep boeren die het stempel immoreel van theoloog Bodelier niet verdienen. Ze verdienen als pioniers juist een hele grote pluim.

Fotocredits: Garage of Green Furrows, uitsnede, Ian Sane