Vroeger waren discussies over voedsel - "met alle respect", zei Joris Lohman - nogal een grijze bedoening. Daar was gelukkig geen sprake van bij de vijfde dialoog over de toekomst van landbouw en voedsel. De 28-jarige directeur van de Youth Food Movement (YFM) en zijn aanhang mochten gisteren het programma inkleuren. Lohman begon de avond met een quote van klimaatdeskundige Clive Hamilton: "Het is al te laat". Geldt dat ook voor de voedselproductie? Volgens een flink aantal bezoekers van Foodlog wel.

Toekomstideaal
Hoewel de ondergang van de wereld veel levensvragen zou oplossen, kunnen de twintigers van de Youth Food Movement daar natuurlijk weinig mee. Lohman riep de sprekers en de zaal daarom op om deze avond alleen in mogelijkheden te denken: een toekomstideaal voor ons voedselsysteem over 50 jaar. Dat lukte enigszins. De toekomstdromen werden tijdens de avond af en toe in mest en supermarktpraktijken gesmoord, maar de roep om een duurzame transitie klonk bij alle sprekers door.

Voorop in nieuw voedselsysteem
De YFM werd in 2009 opgericht in Nederland als jeugdbeweging van Slow Food en heeft inmiddels vertakkingen tot in Kazachstan, waar onlangs de eerste "Discosoep" werd georganiseerd (een evenement tegen voedselverspilling). Dergelijke feestjes zijn typerend voor de YFM: gericht op gezelligheid en lekker eten, maar met een serieuze ondertoon. "Voedsel bepaalt hoe onze wereld eruit ziet - en of er straks nog een wereld is waarop wij kunnen leven" zei Loman. Hij stelt dat er een transitie gaande is van het oude productiegerichte denken naar een op duurzaamheid gericht systeem. Die transitie begint klein. Hij spoorde Dijksma daarom aan om meer overheidsgeld te sturen naar kleine vernieuwende initiatieven en niet alleen de innovatie bij de gevestigde partijen te steunen. "Ik weet zeker dat die balans is doorgeslagen." Zijn afsluitende zin, "Het zou interessant als Nederland voorop zou gaan lopen in de transitie naar een totaal nieuw voedselsysteem", werd door de zaal met gejuich beloond.

Over economie en dogma’s heen
Staatssecretaris Sharon Dijksma, ooit het jongste kamerlid van Nederland, was de prominent van de avond. Ze vond het duidelijk gezellig en bleef tot het eind. Dijksma sprak over haar stokpaardje voedselverspilling en pleitte voor het doorbreken van de tegenstellingen tussen biologisch en gangbaar. "Het debat wordt te vaak gegijzeld door dogma's". Zelf bracht ze dit meteen in de praktijk door zowel te pleiten voor weidevogelmelk (van boeren die weidevogels beschermen - veelal biologisch) als voor genetisch gemodificeerde tomaten (die minder water in de teelt nodig hebben). Ze haalde ook het zojuist in Brussel behaalde succes rond de nitraatrichtlijnen aan - Nederlandse boeren mogen nu meer mest uitrijden, mits ze hun nutriëntenkringloop beter sluiten. Dijksma eindigde met een ferm statement: "Er is iets mis met de manier waarop ons voedselsysteem economisch is ingericht." Ze verwees hierbij naar de economische rekenmodellen. Bij het CPB hadden investeringen in het onderwijs bijvoorbeeld geen effect op de economie, terwijl iedereen weet dat dit wél zo is. Zaken als het verlies van biodiversiteit, bodemvruchtbaarheid of andere milieueffecten worden niet meegerekend. "We moeten maatschappelijke kosten en baten veel duidelijker in onze economische modellen opnemen. Daar ligt een belangrijke taak voor wetenschappers," besloot staatssecretaris Dijksma.

Jonge boer wil meer produceren en minder regels
Dijksma kreeg versterking op het podium van twee jonge boeren en een jonge Ahold-trainee. John Hilhorst (28), melkveehouder en voorzitter van Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt, bleek erg bezorgd over de toekomst van de landbouw in Nederland en hamerde erop dat Nederland een basis van primaire productie nodig heeft. Van de boeren boven de 65 heeft maar 1/3 een opvolger. Hij riep de staatssecretaris op om vooral de regeldruk te verminderen. Als het aan hem ligt, bemoeit de overheid zich minder met de hoeveelheid producten die boeren mogen produceren, en wat meer met de kwaliteit ervan. De toetreding van jonge boeren kan worden gestimuleerd met een hectarepremie voor boeren onder de veertig.

Rechtstreekse verkoop
De biologisch-dynamische boer Krispijn van den Dries (29) enthousiasmeerde de zaal met zijn eigenzinnige aanpak. Van den Dries kwam twee jaar terug in het nieuws, toen hij een vrachtwagen biologische aardappelen op de Dam in Amsterdam uitdeelde, uit protest tegen het afknijpen van boeren door supermarkten. Vanaf dat moment begon hij zijn producten rechtstreeks aan consumenten te leveren en inmiddels bedient hij 20 voedselcoöperaties. Eind dit jaar hoopt hij al op 50 coöperaties te zitten. "Dit is veel leuker zaken doen", zegt Van den Dries. "Ik krijg nu constant positieve reacties van consumenten en dat maakt mij erg blij. In de handel krijg je vaak alleen negatieve reacties."

Liberalisering & dozenschuivers
Selma Seddik, 26 jaar oud, stond namens de retail op het podium. Na een internationale opleiding en de Youth Food Academy werd zij trainee bij Ahold. Een spannend gegeven, want Albert Heijn ligt vaak onder vuur bij de debatten in de Rode Hoed. Seddik vertelt dat ze als trainee in een Albert Heijn To Go meteen de spagaat van de praktijk ervaart: "Als ik donuts prominent neerleg, weet ik dat ik meer omzet krijg. Maar ik weet natuurlijk ook dat mensen gezonder moeten eten." Voordat Seddik veel meer kan vertellen, ontstaat er een dialoog tussen moderator Felix Rottenberg en Sharon Dijksma, waarbij AH wederom in het beklaagdenbankje komt te staan. Dit roept een reactie op van Foodlog-oprichter Dick Veerman, die zich vanaf het balkon rechtstreeks tot de zaal wendt: "Laten we met cijfers debatteren. Wij eten in Nederland slechts 15% van wat we produceren. AH heeft een aandeel van 1/3e . Dat is dus 5% van de productie. Ik ben dan ook reuze benieuwd wat u kennelijk toch verwacht dat AH met die ‘macht’ kan oplossen voor de boerensector”, vroeg hij de staatssecretaris.

Dijksma ontkende uitsluitend AH te hebben willen aanspreken. Ze wees tevens op de ‘dozenschuivers’ tussen de boer en AH die marges in hun zak steken waar niemand de toegevoegde waarde van beleeft. Veerman reageerde in het nagesprek: “Uitgerekend AH maakt voor boerenproducten nauwelijks gebruik van ‘dozenschuivers’. Maar los daarvan, wie denkt dat in de handel functies zonder toegevoegde waarde kunnen overleven, is los van de motor. Als dit de analyse van onze openbare beleidsmakers is, houd ik mijn hart vast, want de boerencrisis in ons land los je met dit soort houding en taal niet op. We zitten met een crisis die het gevolg is van zo'n dertig jaar onnadenkende liberalisering. De schuld daarvan kun je niet op de commerciële partijen schuiven, maar hoort ironisch genoeg juist thuis op de schouders van die openbare beleidsmakers zelf. Dat mag overigens deze staatssecretaris beslist niet kwalijk worden genomen. Met nog wat meer bewustzijn van de situatie en het lef en de benaderbaarheid die ze vanavond toont, zou ze juist het verschil kunnen maken."

Weg met subsidies en ouddenken
In de zaaldiscussie ging het maar weinig over het "grote verhaal" van Joris Lohman, en veel over melkveehouderij, plofkippen en mest. Ideeën voor radicale systeeminnovatie kwamen onder andere van een 27-jarige boer uit Friesland: "Ik heb ruzie gemaakt met mijn vader over ons energie- en sojagebruik. Nu halen wij alles tussen de koe en het gras weer weg. We maken de grond gezond en gebruiken geen krachtvoer, kunstmest en bestrijdingsmiddelen meer. Subsidies verzieken deze markt. Mijn aanbeveling: als je echt ondernemers wil creëren, moet je ophouden met subsidies."

Tjeerd de Groot, directeur van de Nederlandse Zuivelorganisatie (NZO): "Als je systeeminnovatie wilt realiseren, moet je bereid zijn om oude ideeën opnieuw te bekijken en los te laten. In het verleden wilden we ons als NZO niet met het veevoer en de mestproblematiek bezighouden. Dat was voor de boeren. Om te kunnen verduurzamen hebben we ons systeem verandert op die twee punten."
"In principe kun je zowel hoog-efficiënte als meer romantische vormen van landbouw duurzaam maken. Dat moet je organiseren. Ook bij een groter systeem kun je de kringloop sluiten."

Xavier San Giorgi, gespecialiseerd in agroforestry: "De essentie is volgens mij dat voedselproductie nu meer energie kost dan we eruit halen. Je zou een benchmark moeten ontwikkelen waarbij je kijkt naar de totale som van biomassa, vruchtbare bodems en de hoeveelheid geproduceerd voedsel."

Rebecca Oltheten, danseres bij het Nationaal Ballet:"Ik was voor het eerst bij deze debatreeks. Het viel mij wel op dat de discussie erg op Nederland gericht was, terwijl de voedselproblematiek een wereldwijde kwestie is."

Bert van Ruitenbeek, directeur Ecominds: "Dijksma pleitte voor minder verzet tegen gentechnologie. Dat verzet geldt echter vooral het systeem. Gentech belooft al twintig jaar een duurzamere productie, maar opereert in een systeem van monoculturen. Zouden we niet zo langzamerhand eens moeten kiezen voor bewezen systemen?"

Annegreet en Eelco van Putten, akkerbouwers uit Goeree-Overflakkee: "Wij zijn naar deze avond gekomen omdat we graag voeling houden met wat er leeft in de maatschappij en bij de consument. De rol van de consument is erg belangrijk."

Maarten Kuiper, event coördinator bij de YFM: "Het idee van de weidevogelmelk vond ik erg interessant. De kernvraag is of je een commodity zoals melk bijzonder kan maken. Tijdens het Food Film Festival doen we iets samen met de Vogelbescherming, op 11 mei, dan praten we hierover verder!"

-- -- --


De avond is in zijn geheel terug te kijken:



De laatste aflevering van It's the Food, my Friend zal plaatsvinden op 9 mei in Wageningen, op de campus van de WUR, gebouw 103, Droevendaalsesteeg 4. Met Joel Salatin, die 'de meest innovatieve boer ter wereld' wordt genoemd.

Op 9, 10, 11 mei: Food Film Festival op het Westergasterrein, waar 15000 bezoekers worden verwacht. Films over duurzaamheid en zware thema's als overbevissing. Maar ook over eten en de vreugde van eten. Met veel jongeren.


Fotocredits: vlnr Felix Rottenberg, Sharon Dijksma, John Hilhorst, Joris Lohman, door Daria Mnych
Dit artikel afdrukken