Ook is er een verschuiving te zien in het denken over obesitas. De pandemie heeft dienaangaande twee dingen duidelijk gemaakt. Mensen met veel overgewicht werden zieker dan wie een normaal gewicht heeft. De beelden van de zwaarlijvige patiënten op de IC illustreren dat obesitas een ernstige ziekte is. Houd uw commentaar voor u, aub.
Het tweede is dat stress, isolatie en andere radicale veranderingen in het dagelijkse leven tot meer gewichtstoename leidden dan daarvoor. Wat met andere woorden goed zichtbaar werd, is dat obesitas oorzaken heeft die buiten de mens zelf liggen. De sociale context, de voedselomgeving en de dagelijkse routine beïnvloeden het eetgedrag.
Verkeerd eten is deels een gedragsprobleem, maar dat gedrag is geen keuze. Stevige beweringen over obesitas kregen meer grond: obesitas is een normale reactie op een abnormale situatie; de genen laden het geweer, de omgeving haalt de trekker over.
De coronapandemie maakte zichtbaar dat obesitas oorzaken heeft die buiten de mens zelf liggen. De sociale context, de voedselomgeving en de dagelijkse routine beïnvloeden het eetgedragRegelmaat
In een opiniestuk in de Britse krant Financial Times, dat ingaat op het fenomeen zoals zich dat in het Verenigd Koninkrijk voordeed tijdens de pandemie, wordt het zo geformuleerd: “Het idee van ‘individuele verantwoordelijkheid’, dat mensen dikker worden door zelfvernietigende beslissingen waarvan zij kunnen worden verlost, is onjuist gebleken.. (…) De vraag is waarom mensen anders consumeren.”
Een commentaar in een zakenkrant zal allicht een financiële insteek hebben. De columnist haalt de auteur James Bloodworth aan, die in zijn boek Hired vaststelt dat dom, slecht betaald, onbevredigend en onregelmatig werk de werknemer doet snakken naar ‘een emotioneel verzachtend middel’: eten en drinken. “Regelmaat van eetgewoonten is eenvoudigweg onverenigbaar met onregelmatigheid van werk en inkomen". De medewerker wordt ziek of op zijn minst improductief, en dat is bad for business, maar “obesitas laat ons vooral zien wat mensen wordt aangedaan, niet wat mensen zichzelf aandoen.”
Uit verschillende studies is gebleken dat chronische stress, eenzaamheid, gebrek aan voldoening of negatieve levensgebeurtenissen sterk samenhangen met gewichtstoename. De oplossing is niet mensen de les lezen en ze dwingen gezonder te gaan leven, maar de kwaliteit van hun leven en hun omgeving verbeteren, aldus FT. Dat is een taak van de overheid en de bedrijven.
Erkennen
Het was al een hele stap in het denken over obesitas om het als een ziekte te leren zien en te erkennen, niet als een gedragsprobleem. De WHO noemde obesitas weliswaar in 1948 al een ‘disease’, maar de medische wereld wilde daar slechts schoorvoetend aan. De American Heart Association heeft pas dit jaar, in de nieuwe richtlijnen voor een (hart)gezond leven, obesitas als een gezondheidsrisico benoemd, zoals bloeddruk, glucose en vetten in het bloed, en slaap dat ook zijn. In vorige adviezen was een hoge BMI volgens de Amerikaanse cardiologen nog een gedragsprobleem.
Obesitas is ‘sociaal besmettelijk’ schreven de sociologen Nicholas Christakis en James H. Fowler in 2007. “Netwerkverschijnselen lijken relevant te zijn voor de biologische en gedragsmatige eigenschap van zwaarlijvigheid, en zwaarlijvigheid lijkt zich te verspreiden via sociale banden.” Het bleek even moeilijk om te begrijpen als te weerleggen hoe het komt dat je dik wordt als je familielid of vriend het ook is.
In de recente factsheet over obesitas en overgewicht betrekt de WHO de ‘obesogene omgeving’ in de analyse van de complexe oorzaken. Met de pandemie in het achterhoofd wordt het een herkenbaar verhaal. De WHO schrijft: “Veranderingen in de patronen van voeding en lichaamsbeweging zijn vaak het gevolg van veranderingen in het leefmilieu en de samenleving die samenhangen met de ontwikkeling en het ontbreken van ondersteunende beleidsmaatregelen in sectoren zoals gezondheid, landbouw, vervoer, stadsplanning, milieu, levensmiddelenproductie, -distributie, -marketing, en onderwijs.”
Niet dat chefs zendelingen moeten worden, maar wel dat ze hun liefde voor en kennis over gerechten nog beter inzetten om maatschappelijke meerwaarde te biedenGastronomie
Waar te beginnen? Met creatief nadenken over oplossingen. “Gastronomie heeft sleutelrol bij oplossen globesity,” kopte een persbericht van de WUR in juli. ‘Globesity’ is een neologisme dat de mondiale obesitasplaag samenvat.
Gastronomie-expert Astrid Kühlkamp-Kleisen van WUR ontwikkelt leertrajecten voor professionals in de voedingsindustrie en werd geïnspireerd door een artikel van ‘smaakprofessor’ Kees de Graaf over de ‘toegenomen eetsnelheid’. “De toegenomen eetsnelheid blijkt sterk samen te hangen met het ontstaan van het hele probleem van overgewicht. Als je snel veel calorieën naar binnen werkt – wat je doet met junkfood als donuts, milkshakes en candy bars - is dat een recept voor het kweken van overgewicht,” aldus Kühlkamp-Kleisen.
Smaakbeleving
Het lijkt zo logisch: “Waar het probleem is ontstaan, ligt ook één van de oplossingen: weer terug naar zo min mogelijk bewerkt voedsel en terug naar het kauwen voor een goede smaakbeleving, goede vertering en het terugdringen van overgewicht.” De gastronomie-experts, zoals de chef-koks, zouden ons volgens Kühlkamp-Kleisen de weg kunnen wijzen. “Niet dat chefs zendelingen moeten worden, maar wel dat ze hun liefde voor en kennis over gerechten nog beter inzetten om maatschappelijke meerwaarde te bieden.”
Eerder onderzoek, onder meer de beroemde studie van het Amerikaanse overheidsinstituut NIH waar Kevin Hall de baas is, liet zien dat ultra processed food tot overeten leidt omdat er in korte tijd meer van geconsumeerd kan worden. Daar schiet de gastronomie te hulp.
“In de afgelopen 50 jaar heeft geen enkel land de trend van toenemende zwaarlijvigheid kunnen keren,” schrijft Financial Times. Dat alleen al is een reden om anders naar de oorzaken van obesitas te kijken. Eerdere oplossingen hebben kennelijk gefaald.
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Dennis, #14, de vorming van het microbioom is ook genetisch bepaald, zoals de samenstelling van moedermelk dat ook is. Kinderen krijgen ook dezelfde bacteriën in de darmen als hun vader, doordat ze samenleven. Dat is biologie, jij vindt misschien niet dat met hun beider genen te maken heeft, ik denk van wel.
Daarnaast is er de omgeving. Onze relatie daarmee noemen we gedrag. Maar ook gedrag is niet alleen maar keuze. Ik kwam deze quote tegen op de site van Conscienhealth:
It’s hard for people to accept, but this is a big reminder that behavior doesn’t merely come from the choices we make. It has roots in our genes. Misunderstanding the biological basis for our behavior – as well as our appearance – is the primary reason that most people understand obesity so poorly. The prevalent fiction is that people choose their body size and shape.
Nav een interessante studie naar personen die heel erg op elkaar lijken maar niet verwant zijn.
En dan noem ik ook nog een keer het drieluik in NRC over fastfood in Nederland. Zou iemand nog willen beweren dat de relatie die mensen aangaan met die fysieke omgeving een vorm van gedrag is dat met de vrije wil te beïnvloeden is?
(Ton, er mist een woord in je reactie)
#16 Huib, dit antwoord gaat wel elke kant uit en wordt pas in je laatste zin helder. Terwijl je stuk erg helder is.
Dennis, #14, de Donald Duck is leuk.
Je laatste opmerking, dat obesitas 'een probleem van de economische inrichting van onze samenleving' is, heb ik in mijn boek van tien jaar geleden vertaald als: 'we worden vetgemest door de voedingsmiddelenindustrie'. Is dat goed kauwen echt serieus? Die mevrouw van de WUR die in de gastronomie een middel ziet tegen de obesitasepidemie? Dat is leuk. Maar illustreert ook de wanhoop.
Hier elders op FL is een geweldige draad gaande nav een sprookje door Coen Hubers. Superslimme man. Heb ik veel van geleerd: de keten flikkert in elkaar, duurzame landbouw kan het vergeten als die stikstofreductie wordt doorgevoerd. Dat geloof ik meteen. Maar gelukkig hebben we het goed gesubsidieerde neo-liberalisme in de markt. Alles komt goed met de helft minder koeien, wedden?
Wat ik bedoel: deze scherpe analyses, knappe economische inzichten zeggen nog helemaal niets over hoe het verder zal gaan. Mijn credo: "Opinions are like assholes. Everybody has one". (DIrty Harry, had je al herkend.)
Je zegt daar iets puntigs over: 'Toch zie ik zelden argumenten tegen bijvoorbeeld het idee dat vrije marktwerking in de voedselvoorziening slim is.'
Vergeet die hele stikstof. Stop de marktwerking in de voedselvoorziening.
Maar zolang agri en retail niet naar Remkes durven gaan en ze die arme boeren laten spartelen heb ik geen vertrouwen in de ethiek van de partijen, stockholders.
Dit probleem heeft naar mijn idee heel veel te maken met de verkeerde manier waarop in eerste instantie commerciële bedrijven uit de VS om gaan met hun gedachte over de vrije markt: die is er voor aandeelhouders en niet voor klanten, gezondheid of welk ander humaan of sociaal doel dan ook.
Ze gebruiken die focus op aandeelhoudersbinding op allerhande manieren: recepturen verslavend maken, marketing claims doen die niet kloppen of misleiden, wetgeving beïnvloeden die hun praktijken bestendigen, zeer agressieve juridische verdedigende aanvallen op minder draagkrachtigen uitvoeren.
Via anglosaxische landen verspreidt deze meedogenloze methodiek zich over de wereld en heeft ook ons land via Rutte’s VVD en anderen bereikt.
Om hier tegenover opgewassen te zijn moet je erg sterk in je schoenen staan als je genetica, hormonen of sociale omgeving niet mee werkt.
Reguleren, die macht. Stel eisen aan etikettering, heldere nutriënten scores op elk product, verpakt of onverpakt, restaurant of snackbar.
En ja, dat kost moeite, maar de wereld opzadelen met hoge gezondheidszorg, die voor een groot deel veroorzaakt wordt door aandeelhoudersbelang is onethisch en in mijn gedachte crimineel.