In de nasleep van de coronapandemie laait een discussie op over die andere plaag, die al langer woedt en meer slachtoffers eist: de obesitasepidemie. De coronapandemie leverde in vele opzichten een nieuwe kijk op de mensheid, het leven en deszelfs zin op. Thuiswerken, factless opinies, lagere doelstellingen in het leven: je hoeft niet in Wenen gestudeerd te hebben om te zien dat sommige dingen ingrijpend veranderd zijn.

Ook is er een verschuiving te zien in het denken over obesitas. De pandemie heeft dienaangaande twee dingen duidelijk gemaakt. Mensen met veel overgewicht werden zieker dan wie een normaal gewicht heeft. De beelden van de zwaarlijvige patiënten op de IC illustreren dat obesitas een ernstige ziekte is. Houd uw commentaar voor u, aub.

Het tweede is dat stress, isolatie en andere radicale veranderingen in het dagelijkse leven tot meer gewichtstoename leidden dan daarvoor. Wat met andere woorden goed zichtbaar werd, is dat obesitas oorzaken heeft die buiten de mens zelf liggen. De sociale context, de voedselomgeving en de dagelijkse routine beïnvloeden het eetgedrag.

Verkeerd eten is deels een gedragsprobleem, maar dat gedrag is geen keuze. Stevige beweringen over obesitas kregen meer grond: obesitas is een normale reactie op een abnormale situatie; de genen laden het geweer, de omgeving haalt de trekker over.

De coronapandemie maakte zichtbaar dat obesitas oorzaken heeft die buiten de mens zelf liggen. De sociale context, de voedselomgeving en de dagelijkse routine beïnvloeden het eetgedrag
Regelmaat
In een opiniestuk in de Britse krant Financial Times, dat ingaat op het fenomeen zoals zich dat in het Verenigd Koninkrijk voordeed tijdens de pandemie, wordt het zo geformuleerd: “Het idee van ‘individuele verantwoordelijkheid’, dat mensen dikker worden door zelfvernietigende beslissingen waarvan zij kunnen worden verlost, is onjuist gebleken.. (…) De vraag is waarom mensen anders consumeren.”

Een commentaar in een zakenkrant zal allicht een financiële insteek hebben. De columnist haalt de auteur James Bloodworth aan, die in zijn boek Hired vaststelt dat dom, slecht betaald, onbevredigend en onregelmatig werk de werknemer doet snakken naar ‘een emotioneel verzachtend middel’: eten en drinken. “Regelmaat van eetgewoonten is eenvoudigweg onverenigbaar met onregelmatigheid van werk en inkomen". De medewerker wordt ziek of op zijn minst improductief, en dat is bad for business, maar “obesitas laat ons vooral zien wat mensen wordt aangedaan, niet wat mensen zichzelf aandoen.”

Uit verschillende studies is gebleken dat chronische stress, eenzaamheid, gebrek aan voldoening of negatieve levensgebeurtenissen sterk samenhangen met gewichtstoename. De oplossing is niet mensen de les lezen en ze dwingen gezonder te gaan leven, maar de kwaliteit van hun leven en hun omgeving verbeteren, aldus FT. Dat is een taak van de overheid en de bedrijven.

Erkennen
Het was al een hele stap in het denken over obesitas om het als een ziekte te leren zien en te erkennen, niet als een gedragsprobleem. De WHO noemde obesitas weliswaar in 1948 al een ‘disease’, maar de medische wereld wilde daar slechts schoorvoetend aan. De American Heart Association heeft pas dit jaar, in de nieuwe richtlijnen voor een (hart)gezond leven, obesitas als een gezondheidsrisico benoemd, zoals bloeddruk, glucose en vetten in het bloed, en slaap dat ook zijn. In vorige adviezen was een hoge BMI volgens de Amerikaanse cardiologen nog een gedragsprobleem.

Obesitas is ‘sociaal besmettelijk’ schreven de sociologen Nicholas Christakis en James H. Fowler in 2007. “Netwerkverschijnselen lijken relevant te zijn voor de biologische en gedragsmatige eigenschap van zwaarlijvigheid, en zwaarlijvigheid lijkt zich te verspreiden via sociale banden.” Het bleek even moeilijk om te begrijpen als te weerleggen hoe het komt dat je dik wordt als je familielid of vriend het ook is.

In de recente factsheet over obesitas en overgewicht betrekt de WHO de ‘obesogene omgeving’ in de analyse van de complexe oorzaken. Met de pandemie in het achterhoofd wordt het een herkenbaar verhaal. De WHO schrijft: “Veranderingen in de patronen van voeding en lichaamsbeweging zijn vaak het gevolg van veranderingen in het leefmilieu en de samenleving die samenhangen met de ontwikkeling en het ontbreken van ondersteunende beleidsmaatregelen in sectoren zoals gezondheid, landbouw, vervoer, stadsplanning, milieu, levensmiddelenproductie, -distributie, -marketing, en onderwijs.”

Niet dat chefs zendelingen moeten worden, maar wel dat ze hun liefde voor en kennis over gerechten nog beter inzetten om maatschappelijke meerwaarde te bieden
Gastronomie
Waar te beginnen? Met creatief nadenken over oplossingen. “Gastronomie heeft sleutelrol bij oplossen globesity,” kopte een persbericht van de WUR in juli. ‘Globesity’ is een neologisme dat de mondiale obesitasplaag samenvat.

Gastronomie-expert Astrid Kühlkamp-Kleisen van WUR ontwikkelt leertrajecten voor professionals in de voedingsindustrie en werd geïnspireerd door een artikel van ‘smaakprofessor’ Kees de Graaf over de ‘toegenomen eetsnelheid’. “De toegenomen eetsnelheid blijkt sterk samen te hangen met het ontstaan van het hele probleem van overgewicht. Als je snel veel calorieën naar binnen werkt – wat je doet met junkfood als donuts, milkshakes en candy bars - is dat een recept voor het kweken van overgewicht,” aldus Kühlkamp-Kleisen.

Smaakbeleving
Het lijkt zo logisch: “Waar het probleem is ontstaan, ligt ook één van de oplossingen: weer terug naar zo min mogelijk bewerkt voedsel en terug naar het kauwen voor een goede smaakbeleving, goede vertering en het terugdringen van overgewicht.” De gastronomie-experts, zoals de chef-koks, zouden ons volgens Kühlkamp-Kleisen de weg kunnen wijzen. “Niet dat chefs zendelingen moeten worden, maar wel dat ze hun liefde voor en kennis over gerechten nog beter inzetten om maatschappelijke meerwaarde te bieden.”

Eerder onderzoek, onder meer de beroemde studie van het Amerikaanse overheidsinstituut NIH waar Kevin Hall de baas is, liet zien dat ultra processed food tot overeten leidt omdat er in korte tijd meer van geconsumeerd kan worden. Daar schiet de gastronomie te hulp.

“In de afgelopen 50 jaar heeft geen enkel land de trend van toenemende zwaarlijvigheid kunnen keren,” schrijft Financial Times. Dat alleen al is een reden om anders naar de oorzaken van obesitas te kijken. Eerdere oplossingen hebben kennelijk gefaald.

Dit artikel afdrukken