Het zesde grote rapport Asssessment Report van het IPCC ligt er. Het oordeel is duidelijk en het is genuanceerd tot stand gekomen: mensen veranderen het klimaat en kunnen er nog wat aan doen om de extreemste uitingen daarvan te beperken. Daarmee dient de volgende vraag zich aan: hoe? Zijn mensen in staat om zich mondiaal te organiseren?
Het IPCC publiceerde vanmorgen zijn zesde Assessment Report over de toestand van het klimaat. De toon is scherp, maar laat ruimte voor de hoop dat zinvolle maatregelen om klimaatopwarming tegen te gaan mogelijk zijn. De Volkskrant sprak met Nederlandse onderzoekers die op uitnodiging mochten meewerken aan het rapport. Ze maken duidelijk dat het IPCC zo neutraal mogelijk te werk gaat om alle evidence die wijst op klimaatverandering, de oorzaken en de verwachtte effecten in kaart te brengen. Ditmaal is het rapport gebaseerd op ruim 14.000 gepubliceerde resultaten van wetenschappelijk onderzoek
Mensen bepalen de toekomst van de klimatologische ontwikkelingen op aarde, zegt het rapport veel duidelijker dan alle voorgangers. In vijf scenario’s met uiteenlopende sociaal-economische ontwikkelingen somt het IPCC mogelijke en waarschijnlijke manieren op om met het handelingsperspectief voor onze soort om te gaan. In het meest ambitieuze scenario zet de wereldgemeenschap van mensen maximaal in op hernieuwbare energie, radicale verlaging van CO2-uitstoot en vastlegging van koolstof die is ontsnapt naar de atmosfeer. In dat geval zal de opwarming halverwege de 21e eeuw uitkomen op 1,6o Celsius. Aan het slot van de eeuw is de antropogene opwarming dan te beperken tot 1,4o Celsius. Als de mensheid - die geen globaal te besturen samenleving is - vasthoudt aan gebruik van fossiele brandstoffen, zal de opwarming oplopen tot 4,4oC.
Een eeuw geleden deed zich eens in de 50 jaar een hittegolf voor. Het IPCC rekent voor dat de kans op extreme hitte bij 1,5 graad opwarming ruim acht keer zo vaak zal voorkomen. Bij 4 graden zal het 39 keer zo vaak raak zijn.
Het IPCC schetst ook onzekerheid bij zijn voorspellingen. Het comité durft niet uit te sluiten dat bij verdere opwarming onderdelen van het klimaatsysteem abrupt zullen omslaan. Dat geldt bijvoorbeeld voor onomkeerbare smelt van de ijskappen van Antarctica en op Groenland. De wereldzeeën kunnen daardoor in de komende eeuwen mogelijk zelfs tientallen meters stijgen. De regenwouden van de Amazone zouden zich daardoor naar kale savanne met wat verspreide bomen kunnen ontwikkelen. De waarschijnlijkheid van zulke omslagen neemt toe bij sterkere opwarming en zou het leven op aarde ingrijpend veranderen omdat in zulke gevallen alle grote natuurlijke systemen over de hele aarde zich opnieuw gaan inrichten.
Over drie maanden wordt in Glasgow de volgende COP-conferentie gehouden, de vijfde na 'Parijs'. Het rapport is belangrijke input voor internationale politieke besluitvorming en diplomatieke inspanningen om de belangen van machts- en economische ambities en ons gezamenlijke belang af te wegen. Als het landen zou lukken zich te houden aan hun huidige doelen kan een opwarming van circa 2,0 graden worden gerealiseerd, denkt het IPCC.
Lokale dilemma's
DPG Media bracht in zijn regionale kranten vandaag een cartoon over het milieu- en klimaatbewustzijn van de gemiddelde vakantie vierende cruise-klant. Rietjes mogen niet meer van plastic zijn. Er is nog een lange weg te gaan, lijkt cartoonist Paul Kusters te willen zeggen.
In heel praktische zin raakt het veranderende klimaat de nationale besluitvorming van landen en de relevantie daarvan ingrijpend. In Nederland moet de extreem natuurinclusieve nieuwe boer Marcel van Silfhout van zijn graanakkers op de Veluwe verdwijnen omdat de provincie Gelderland bomen wil planten op de door hem gepachte, al eeuwen in boerenproductie zijnde gronden. Minister Carola Schouten van Landbouw geeft vanuit Den Haag steun voor het planten van 10% meer bos dan er nu is in Nederland. Dat kan alleen ten koste gaan van landbouwgrond. Voor een oppervlakte van 2.000 voetbalvelden aan voedselbos zou het areaal niet helemaal verloren gaan. Enthousiastelingen beweren dat de productie daarvan net zo hoog zou zijn als die van bestaande landbouw. Dat lijkt nogal optimistisch, zoals een lange en genuanceerde discussie op Foodlog uit 2018 aantoonde. De beleidsmaatregelen betekenen vooral dat voor de productie van voedsel elders bomen moeten wijken. Zelfs bij maatregelen die op zichzelf bezien lokaal verstandig lijken, zal in de toekomst meer en meer moeten worden bedacht of ze op mondiaal niveau wel iets bijdragen.
De Nederlandse premier Rutte liet vandaag - na de recente overstromingen in Limburg, België en Duitsland (de bosbranden in het oostelijk deel van de Middellandse Zeegebied noemt hij niet) - weten dat hij extra gemotiveerd is om de Nederlandse bijdrage aan ombuiging van de opwarming van de aarde te gaan leveren. "Iedereen wordt met de neus op de feiten gedrukt", zegt hij in het Financieele Dagblad, "er komen bakken water naar beneden zoals ik het nog nooit heb gezien. Dat motiveert ons allemaal." Rutte wil nu 'Olympisch klimaatkampioen' worden en is daarover inmiddels in gesprek met klimaat-NGO Urgenda die zijn regering met een historisch klimaatproces voor schut zette. In dezelfde krant laat Urgenda's directeur Marjan Minnesma direct weten dat Rutte nu eindelijk eens echt 'moet durven'. Haar organisatie pleit onder meer voor bosaanplant en vermindering van de veestapel in Nederland. Beide maatregelen zijn op mondiaal niveau zinloos en zelfs nog schadelijker voor het klimaat als daar elders meer vee voor gaat worden gehouden en bos wordt gekapt. Uiteraard is het van groot belang om mondiaal koolstof in bodem, bomen en gewas vast te leggen en de consumptie van vlees van dieren die niet worden gehouden om hun restverwerkende functie in het voedselsysteem terug te dringen naar nul; alleen al gezond actueel verstand van biochemische processen is voldoende om dergelijke doelen te onderschrijven Maar dat neemt niet weg dat maatregelen als 'dieren weg uit Nederland' en '10% extra bos planten' mogelijk eerder een negatieve dan een positieve klimaatbijdrage zullen hebben.
Het inhoudelijke debat over de juiste maatregelen en de dilemma's die daarbij lokaal komen kijken, is dan ook het volgende hoofdstuk in het klimaatdossier nu duidelijk is geworden dat mensen er iets aan kunnen doen. De vraag is vooral of ze zich mondiaal zo kunnen organiseren dat ze iets zinvols kunnen doen, ondanks hun ambities en de fossiele energie die dat vermoedelijk nog wel even zal kosten. Wat mij betreft, is de vraag dan ook of het niet tegelijk tijd is voor het bouwen van dammen en andere maatregelen die iets doen aan de onafwendbare effecten van klimaatverandering.
Dit artikel afdrukken
Mensen bepalen de toekomst van de klimatologische ontwikkelingen op aarde, zegt het rapport veel duidelijker dan alle voorgangers. In vijf scenario’s met uiteenlopende sociaal-economische ontwikkelingen somt het IPCC mogelijke en waarschijnlijke manieren op om met het handelingsperspectief voor onze soort om te gaan. In het meest ambitieuze scenario zet de wereldgemeenschap van mensen maximaal in op hernieuwbare energie, radicale verlaging van CO2-uitstoot en vastlegging van koolstof die is ontsnapt naar de atmosfeer. In dat geval zal de opwarming halverwege de 21e eeuw uitkomen op 1,6o Celsius. Aan het slot van de eeuw is de antropogene opwarming dan te beperken tot 1,4o Celsius. Als de mensheid - die geen globaal te besturen samenleving is - vasthoudt aan gebruik van fossiele brandstoffen, zal de opwarming oplopen tot 4,4oC.
Het inhoudelijke debat over de juiste maatregelen en de dilemma's die daarbij lokaal komen kijken, is dan ook het volgende hoofdstuk in het klimaatdossier nu duidelijk is geworden dat mensen er iets aan kunnen doen. De vraag is vooral of ze zich mondiaal zo kunnen organiseren dat ze iets zinvols kunnen doenDe weersextremen en daarbij behorende schade zoals de droogtes en zware en lange buien zoals Europa die op dit moment meemaakt rond Limburg en in Griekenland en Turkije zullen de komende decennia toenemen.
Een eeuw geleden deed zich eens in de 50 jaar een hittegolf voor. Het IPCC rekent voor dat de kans op extreme hitte bij 1,5 graad opwarming ruim acht keer zo vaak zal voorkomen. Bij 4 graden zal het 39 keer zo vaak raak zijn.
Het IPCC schetst ook onzekerheid bij zijn voorspellingen. Het comité durft niet uit te sluiten dat bij verdere opwarming onderdelen van het klimaatsysteem abrupt zullen omslaan. Dat geldt bijvoorbeeld voor onomkeerbare smelt van de ijskappen van Antarctica en op Groenland. De wereldzeeën kunnen daardoor in de komende eeuwen mogelijk zelfs tientallen meters stijgen. De regenwouden van de Amazone zouden zich daardoor naar kale savanne met wat verspreide bomen kunnen ontwikkelen. De waarschijnlijkheid van zulke omslagen neemt toe bij sterkere opwarming en zou het leven op aarde ingrijpend veranderen omdat in zulke gevallen alle grote natuurlijke systemen over de hele aarde zich opnieuw gaan inrichten.
Over drie maanden wordt in Glasgow de volgende COP-conferentie gehouden, de vijfde na 'Parijs'. Het rapport is belangrijke input voor internationale politieke besluitvorming en diplomatieke inspanningen om de belangen van machts- en economische ambities en ons gezamenlijke belang af te wegen. Als het landen zou lukken zich te houden aan hun huidige doelen kan een opwarming van circa 2,0 graden worden gerealiseerd, denkt het IPCC.
Lokale dilemma's
DPG Media bracht in zijn regionale kranten vandaag een cartoon over het milieu- en klimaatbewustzijn van de gemiddelde vakantie vierende cruise-klant. Rietjes mogen niet meer van plastic zijn. Er is nog een lange weg te gaan, lijkt cartoonist Paul Kusters te willen zeggen.
In heel praktische zin raakt het veranderende klimaat de nationale besluitvorming van landen en de relevantie daarvan ingrijpend. In Nederland moet de extreem natuurinclusieve nieuwe boer Marcel van Silfhout van zijn graanakkers op de Veluwe verdwijnen omdat de provincie Gelderland bomen wil planten op de door hem gepachte, al eeuwen in boerenproductie zijnde gronden. Minister Carola Schouten van Landbouw geeft vanuit Den Haag steun voor het planten van 10% meer bos dan er nu is in Nederland. Dat kan alleen ten koste gaan van landbouwgrond. Voor een oppervlakte van 2.000 voetbalvelden aan voedselbos zou het areaal niet helemaal verloren gaan. Enthousiastelingen beweren dat de productie daarvan net zo hoog zou zijn als die van bestaande landbouw. Dat lijkt nogal optimistisch, zoals een lange en genuanceerde discussie op Foodlog uit 2018 aantoonde. De beleidsmaatregelen betekenen vooral dat voor de productie van voedsel elders bomen moeten wijken. Zelfs bij maatregelen die op zichzelf bezien lokaal verstandig lijken, zal in de toekomst meer en meer moeten worden bedacht of ze op mondiaal niveau wel iets bijdragen.
De Nederlandse premier Rutte liet vandaag - na de recente overstromingen in Limburg, België en Duitsland (de bosbranden in het oostelijk deel van de Middellandse Zeegebied noemt hij niet) - weten dat hij extra gemotiveerd is om de Nederlandse bijdrage aan ombuiging van de opwarming van de aarde te gaan leveren. "Iedereen wordt met de neus op de feiten gedrukt", zegt hij in het Financieele Dagblad, "er komen bakken water naar beneden zoals ik het nog nooit heb gezien. Dat motiveert ons allemaal." Rutte wil nu 'Olympisch klimaatkampioen' worden en is daarover inmiddels in gesprek met klimaat-NGO Urgenda die zijn regering met een historisch klimaatproces voor schut zette. In dezelfde krant laat Urgenda's directeur Marjan Minnesma direct weten dat Rutte nu eindelijk eens echt 'moet durven'. Haar organisatie pleit onder meer voor bosaanplant en vermindering van de veestapel in Nederland. Beide maatregelen zijn op mondiaal niveau zinloos en zelfs nog schadelijker voor het klimaat als daar elders meer vee voor gaat worden gehouden en bos wordt gekapt. Uiteraard is het van groot belang om mondiaal koolstof in bodem, bomen en gewas vast te leggen en de consumptie van vlees van dieren die niet worden gehouden om hun restverwerkende functie in het voedselsysteem terug te dringen naar nul; alleen al gezond actueel verstand van biochemische processen is voldoende om dergelijke doelen te onderschrijven Maar dat neemt niet weg dat maatregelen als 'dieren weg uit Nederland' en '10% extra bos planten' mogelijk eerder een negatieve dan een positieve klimaatbijdrage zullen hebben.
Het inhoudelijke debat over de juiste maatregelen en de dilemma's die daarbij lokaal komen kijken, is dan ook het volgende hoofdstuk in het klimaatdossier nu duidelijk is geworden dat mensen er iets aan kunnen doen. De vraag is vooral of ze zich mondiaal zo kunnen organiseren dat ze iets zinvols kunnen doen, ondanks hun ambities en de fossiele energie die dat vermoedelijk nog wel even zal kosten. Wat mij betreft, is de vraag dan ook of het niet tegelijk tijd is voor het bouwen van dammen en andere maatregelen die iets doen aan de onafwendbare effecten van klimaatverandering.
In de Media
-
IPCC climate report: Earth is warmer than it’s been in 125,000 years
Nature -
VN-rapport: klimaatverandering is wijdverspreid en verergert snel
Het Financieele Dagblad -
Nieuw klimaatrapport: 'Code rood voor de mensheid'
De Tijd -
‘Mens doet aarde, oceanen en atmosfeer opwarmen’: dit zijn de belangrijkste punten uit het VN-Klimaatrapport
De Morgen -
Earth will hit 1.5°C climate limit within 20 years, says IPCC report
NewScientist -
VN hopen dat landen eindelijk klimaatcrisis gaan aanpakken of huidige rampen blijken kinderspel
Trouw -
Greenpeace: luister naar wanhoopskreet van de klimaatwetenschap
AD -
VN-panel publiceert grootste rapport over klimaatverandering ooit: “Opwarming van de aarde ondubbelzinnig gevolg van menselijke activiteit”
Het Nieuwsblad -
Klimaatpanel VN: Klimaatverandering extreem snel, de mens is ‘onmiskenbaar’ de oorzaak
AD -
Dit moet je weten over het VN-klimaatrapport dat vandaag verschijnt
RTL Nieuws -
Het zesde klimaatrapport is in de maak. En vandaag doen wetenschappers een eerste, naar verluidt onheilspellend, duit in het zakje.
Scientias -
Deze nieuwe studie toont scherper dan ooit aan hoe het is gesteld met het klimaat – en wat ons te wachten staat
Trouw -
World’s climate scientists to issue stark warning over global heating threat
The Guardian -
De opwarming van de aarde volgens de wetenschap: gezaghebbend klimaatrapport komt eraan
NOS -
Nieuw VN-klimaatrapport wordt 'meest ernstige waarschuwing ooit'
Knack -
‘Klimaatwetenschappers zijn te voorzichtig geweest – te bang om alarmistisch te zijn’
de Volkskrant -
Hoe het klimaatpanel van de VN iedereen bij de les houdt
NRC -
Nieuw klimaatrapport VN wordt harde waarschuwing
AD -
Langverwachte klimaatstudie zal scherper zijn dan ooit
Trouw -
Onderzoeker zeespiegelstijging: Nederland is als een badkuip
ANP -
VN-experts: klimaatverandering raakt nu hele wereld en wordt sterker
NRC -
Réchauffement climatique : que retenir du nouveau rapport du Giec ?
La Croix -
Er is niet genoeg geld op aarde om de schade van de klimaatopwarming te betalen
Knack -
Klimaatsceptici: 'Extreme scenario’s niet realistisch'
De Telegraaf -
A Hotter Future Is Certain, Climate Panel Warns. But How Hot Is Up to Us.
The New York TImes -
VN-Klimaatpanel: meer extreme hitte in Europa ’onmiskenbaar’ door broeikasgas
De Telegraaf -
VN-panel IPCC: klimaatverandering gaat steeds sneller, de mens is ‘onmiskenbaar’ de oorzaak
de Volkskrant -
Klimaatrapport: wereld onomkeerbaar veranderd, maar actie is nog mogelijk
RTL Nieuws -
VN-rapport: klimaatverandering is wijdverspreid en verergert snel
Het Financieele Dagblad -
IPCC: klimaatverandering is onontkoombaar en raakt nu de hele wereld
NRC -
IPCC: Klimaatverandering extreem snel, de mens is ‘onmiskenbaar’ de oorzaak
AD -
‘Vluchten kan niet meer’. Iedereen krijg te maken met klimaatverandering
Trouw -
VN-klimaatpanel waarschuwt: 'Opwarming aarde ondubbelzinnig te wijten aan menselijke invloed'
Knack -
VN: klimaat verandert snel, mens ‘onmiskenbaar’ de oorzaak
Het Parool -
Rutte: VN-klimaatrapport is 'zeer zorgelijk'
NRC -
Kabinet: andere landen moeten klimaatambitie verhogen
De Telegraaf -
Deze vijf scenario's schetst het IPCC voor het klimaat
Trouw -
Reacties op alarmerend klimaatrapport: ‘Dit luidt einde in van kolen en fossiele brandstoffen’
de Volkskrant -
Vijf scenario's die het IPCC heeft voor het klimaat
AD -
Dit moet je weten over het nieuwe klimaatrapport: ‘Code rood voor de mensheid’
Metro -
IPCC report a 'reality check' from climate change scientists
Deutsche Welle -
Klimaatverandering bedreigt het voortbestaan van ons land – en het VN-klimaatpanel bevestigt hoe snel dat gaat
De Correspondent -
Nieuw klimaatrapport is ontnuchterende ‘reality check’: opwarming dreigt uit de hand te lopen
Scientias -
“Sommige klimaatkantelpunten zijn al gepasseerd”
WUR -
„Muss die Totenglocke für Kohle und andere fossile Brennstoffe sein“
Frankfurter Allgemeine Zeitung -
Im Schwitzkasten der Fakten
Frankfurter Allgemeine Zeitung -
A Hotter Future Is Certain, Climate Panel Warns. But How Hot Is Up to Us.
New York Times -
Humans have pushed the climate into ‘unprecedented’ territory, landmark U.N. report finds
Washington Post -
Climat: «Nous pouvons encore limiter le réchauffement sous les 2°C»
Le Figaro -
Climat: en Europe, plus de pluie au nord et plus de sécheresses dans le Sud
Le Figaro -
Climat : été extrême, urgence absolue
Le Monde -
Le GIEC, trente ans de collaboration entre scientifiques et politiques au service du climat
Le Monde -
La crise climatique s’aggrave partout, à des niveaux sans précédent, alerte le GIEC
Le Monde -
Der Klimawandel ist verheerend – und menschengemacht
Die Zeit -
Umweltorganisationen und Politiker fordern sofortiges Handeln
Die Zeit -
Climate change: unchecked gas emissions to make Earth hotter and sooner, UN experts warn
South China Morning Post -
Omstreden Chinees klimaatbeleid blijft hetzelfde ondanks alarmerend rapport
nu.nl -
'De huidige staat van het klimaat kent geen precedenten'
EOS
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 2 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 2 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
#23 Nico,
De aarde straalt warmte uit in het infrarood tussen 200 en 900 cm-1. Waterdamp, CO2 en methaan absorberen in dit deel van het spectrum bij verschillende golflengtes. Gezamenlijk zorgen ze ervoor dat niet alle uitgestraalde warmte in het heelal zou verdwijnen en de gemiddelde temperatuur op aarde zou dalen tot - 20 C . De reden dat methaan een sterk broeikasgas wordt genoemd, komt NIET doordat het sterker infrarood zou absorberen dan CO2 of waterdamp, maar omdat het in heel lage concentraties in de atmosfeer aanwezig is. Klinkt op het eerste gezicht vreemd, maar zoals je weet neemt de proportie van de geabsorbeerde straling logarithmisch toe met de concentratie van het IR actieve gas: verhoging van 1 naar 2 ppm geeft dus eenzelfde toename als van 100 naar 200 ppm of 1000 naar 2000 ppm. Een kleine toename in atmosferische methaan (1.7 ppm) absorbeert daarom meer dan dezelfde toename in CO2 (400 ppm).
Verder spelen er uiteraard veel meer bekende en onbekende factoren een rol. Om maar enkele te noemen: de weerkaatsing van zonlicht door wolken, aerosolen en fijnstof en natuurlijke variaties in de oppervlakte temperatuur van het zeewater (el Nino, la Nina, Altlantic Multidecadal Oscillation), maar dat is een verhaal voor een andere dag.
Ik lees in de Wiki dat er op 1913 in Death Valley een record was van 56.7°C, maar aan dit record werd getwijfeld, mogelijk verkeerd gemeten. Voorbeeld: als je de temperatuur op een zwarte auto meet, kan je zomaar ergens op 80°C of meer zitten.
Sindsdien geldt er een record uit 2010, wél gecontroleerd. Tegenwoordig wordt ook gekeken naar waardes in de omgeving, of die kloppen. Zo werd het record in Frankrijk, 46°C in 2019, bevestigd.
Ik zou nu eens gaan opletten op Tunis, Algerije, Spanje en Sicilië: daar kunnen records sneuvelen
Nico, #34, is het ontbrekende antwoord op jouw vraag een weerlegging van het beeld van heel veel onderzoekers die hun best hebben gedaan heel veel kritische vragen te beantwoorden en daarmee rekening hebben gehouden bij het bepalen van hun woorden?
Ik weet niet of het antwoord ontbreekt. Ik heb er nooit een verklaring op gevonden maar er ook nooit naar gezocht.
Ik vind wel grafieken van de laatste 200 jaar die een stijgende trend laten zien rond de periode vd eerste helft vd 20 eeuw die je noemt, die later afvlakt en vervolgens weer oppakt.
Pak ik er langere perioden bij die dan zie ik die piek niet eens meer terug, maar zou je inzoomen dan zou'ie zich tonen als een piekje in een duidelijk stijgende trend.
Is het ook relevant om te vragen hoeveel de twijfel mag afhouden van nadenken over het nemen van verstandige besluiten en het bepalen van wat verstandige besluiten zijn in het licht van de verwachtingen die een grote groep niet helemaal gekke mensen heeft die geen last van group think lijken te hebben omdat ze dat via procedures zoveel mogelijk hebben gepoogd uit te sluiten?
Erik van Dam #33 ''Volgens jou hebben "high profile mensen een milieu-onvriendelijke levensstijl" en valt dat dan weer samen met jouw andere stokpaardje qua onderdrukking, de corona pandemie. Dat zijn geen gezonde uitgangspunten naar mijn mening. Natuurlijk mag iedereen kritisch zijn, maar de redenatie dat mensen hun eigen levensstijl niet op willen geven en dat ten koste van jouw vrijheid is, gaat mij te ver. Ik lees in jouw reacties over klimaatverandering vooral dat ook jij alles bij het oude wilt laten.''
Jij wilt de wereld zogenaamd redden en stelt bijna geen vragen bij de verregaande maatregelen die volgens jou gerechtvaardigd zijn, dat is gevaarlijk want hoe overheden met valse voorwendselen oorlogen startten en bezittingen en vrijheden van mensen afpakten.
Jefferson zei ooit dit “Those who would give up essential liberty to purchase a little temporary safety, deserve neither liberty nor safety.”
Het gaat niet alleen om mijn vrijheid, het gaat ook om de vrijheden en de financiële zekerheid van anderen. Het is geen geheim dat de rijken rijker zijn geworden tijdens de pandemie terwijl miljoenen mensen hun banen verloren.
Hendrik, net als Jordi ben ik geen "klimaatdeskundige", maar ik stel volgens mij heel relevante vragen waar niemand zich mee bezig lijkt te houden. Zoals met name: wat was er atmosferisch aan de hand rond 1910 en 1935 toen er onbeschrijfelijk hoge temperaturen werden gemeten en de CO2 concentratie beduidend lager was dan tegenwoordig (in de buurt van 200 en 250 ppm).