Het was de periode van jaaroverzichten. We deden er niet aan mee. Het heeft geen zin en is meer dan ooit ongepast.
2016 was het jaar waarin elites leerden dat ze buitenspel staan als het grote publiek zijn belangen geschaad ziet. Het is een oud thema. Je kunt mensen een tijd voor de gek houden, maar op den duur hebben ze het door en zien ze hun kans schoon.
In een stukje op Trouw wordt 2016 een 'annus horribilis' genoemd. Brexit, Trump en Erdogan worden genoemd. De door IS geclaimde aanslagen in Brussel, Nice en - heel recent nog - Berlijn lijken alweer vergeten. Wel gaat het nog even over 'gruwelijk geweld in Aleppo'; dat eiste dan ook beslist veel meer slachtoffers dan de doden en gewonden in 'onze' steden. In het stukje pleit de ene filosoof voor 'doen'. De andere zegt dat we eerst moeten denken. We moeten immers weten wat we moeten doen. Alle wisecracks uit de geschiedenis van de wijsbegeerte komen voorbij. Je weet pas wat je moet doen, als de geschiedenis al te ver is. Klopt. Als je onbezonnen doet, verpest je een mogelijk betere uitkomst van de geschiedenis, maar vermijd je misschien een nog slechtere. Klopt wellicht ook, maar je zult er nooit zeker van zijn. Het stukje eindigt dus waar het in zijn verwarring begon.
Preken en verkondigen
Niettemin is de tijd weer klaar voor doen. De bestaande wereld is uit het lood en op weg naar een nieuwe die nog gevormd moet worden. Daartussen schuurt het. Daarom staan de kranten vol meningen. Onbezonnen, want die nieuwe wereld kennen we nog niet. Dat deert NGO's, twitteraars, media, politici en CEO's niet. Ook wetenschappers doen er rustig aan mee. Het veelvuldig verkondigen van meningen en heel diverse tegenmeningen is in de mode. Luisteren doen we niet. We zoeken bewijs voor onze mening en vinden dat de ander moet luisteren. We zijn druk met preken en verkondigen.
Vertrouwen en luisteren
Gisteren kwam boeiend nieuws. Poetin doet - tegen alle gewoontes in - niets in antwoord op Obama's uitzetting van 35 Russische diplomaten. De NRC noemde het een meesterzet om de zittende Amerikaanse president een hak te zetten. Misschien is Poetin wel wijzer en weet hij hoe hij echt luisteren moet afdwingen van zijn nieuwe, onvoorspelbare tegenspeler in het Witte Huis.
Wat heeft dit met voedsel te maken? In samenwerking met de WUR voerde Foodlog in november een gesprek over voedselwantrouwen. De Nijmeegse, in Utrecht en Leiden opgeleide, filosoof Jan Bransen was erbij. Hij luisterde en constateerde dat op het gebied van voedsel precies hetzelfde aan de hand is. We vertrouwen elkaar niet omdat we een soort burenruzie hebben uitvergroot tot een mogelijk voor de loop van de geschiedenis schadelijk conflict. Rond landbouw en voeding heerst een diep wantrouwen in alle feiten die de ander naar voren brengt. Maar waar gaat zo'n burenruzie - iets heel gewoons tussen heel gewone mensen - nou eigenlijk over? Begin eens met vertrouwen door te luisteren naar wat de ander beweegt, zei hij. Eén van de aanwezigen toonde zich na afloop beledigd: had hij helemaal naar Wageningen moeten komen om daar te leren dat vertrouwen met durven vertrouwen begint?
Mogelijk is gebrek aan zelfkennis om tot de ander te kunnen komen ons lot. Ik wens je een veilige toekomst!
Dit artikel afdrukken
In een stukje op Trouw wordt 2016 een 'annus horribilis' genoemd. Brexit, Trump en Erdogan worden genoemd. De door IS geclaimde aanslagen in Brussel, Nice en - heel recent nog - Berlijn lijken alweer vergeten. Wel gaat het nog even over 'gruwelijk geweld in Aleppo'; dat eiste dan ook beslist veel meer slachtoffers dan de doden en gewonden in 'onze' steden. In het stukje pleit de ene filosoof voor 'doen'. De andere zegt dat we eerst moeten denken. We moeten immers weten wat we moeten doen. Alle wisecracks uit de geschiedenis van de wijsbegeerte komen voorbij. Je weet pas wat je moet doen, als de geschiedenis al te ver is. Klopt. Als je onbezonnen doet, verpest je een mogelijk betere uitkomst van de geschiedenis, maar vermijd je misschien een nog slechtere. Klopt wellicht ook, maar je zult er nooit zeker van zijn. Het stukje eindigt dus waar het in zijn verwarring begon.
Preken en verkondigen
Niettemin is de tijd weer klaar voor doen. De bestaande wereld is uit het lood en op weg naar een nieuwe die nog gevormd moet worden. Daartussen schuurt het. Daarom staan de kranten vol meningen. Onbezonnen, want die nieuwe wereld kennen we nog niet. Dat deert NGO's, twitteraars, media, politici en CEO's niet. Ook wetenschappers doen er rustig aan mee. Het veelvuldig verkondigen van meningen en heel diverse tegenmeningen is in de mode. Luisteren doen we niet. We zoeken bewijs voor onze mening en vinden dat de ander moet luisteren. We zijn druk met preken en verkondigen.
Begin eens met vertrouwen door te luisteren naar wat de ander beweegtNu was juist luisteren naar elkaar een innovatie in de geschiedenis van ons denken over het menselijk falen om passend met de toekomst om te gaan. De grootste maar minder bekend geworden wijsgeren zeiden bij herhaling iets nieuws. Het bleef nieuws omdat hun gedachte niet echt populair werd. Probeer je niet te overtuigen van je eigen gelijk. Probeer van daaruit niet te bedenken wat moet. Probeer dat gelijk niet uit te voeren, maar luister gewoon eens naar wat de ander beweegt. Als de ander doorkrijgt dat je in hem of haar geïnteresseerd bent, beweeg je hem of haar misschien naar jou toe. Wellicht houden we dan op klootzakken naar elkaar te zijn en de geschiedenis van de toekomst te verprutsen.
Vertrouwen en luisteren
Gisteren kwam boeiend nieuws. Poetin doet - tegen alle gewoontes in - niets in antwoord op Obama's uitzetting van 35 Russische diplomaten. De NRC noemde het een meesterzet om de zittende Amerikaanse president een hak te zetten. Misschien is Poetin wel wijzer en weet hij hoe hij echt luisteren moet afdwingen van zijn nieuwe, onvoorspelbare tegenspeler in het Witte Huis.
Wat heeft dit met voedsel te maken? In samenwerking met de WUR voerde Foodlog in november een gesprek over voedselwantrouwen. De Nijmeegse, in Utrecht en Leiden opgeleide, filosoof Jan Bransen was erbij. Hij luisterde en constateerde dat op het gebied van voedsel precies hetzelfde aan de hand is. We vertrouwen elkaar niet omdat we een soort burenruzie hebben uitvergroot tot een mogelijk voor de loop van de geschiedenis schadelijk conflict. Rond landbouw en voeding heerst een diep wantrouwen in alle feiten die de ander naar voren brengt. Maar waar gaat zo'n burenruzie - iets heel gewoons tussen heel gewone mensen - nou eigenlijk over? Begin eens met vertrouwen door te luisteren naar wat de ander beweegt, zei hij. Eén van de aanwezigen toonde zich na afloop beledigd: had hij helemaal naar Wageningen moeten komen om daar te leren dat vertrouwen met durven vertrouwen begint?
Mogelijk is gebrek aan zelfkennis om tot de ander te kunnen komen ons lot. Ik wens je een veilige toekomst!
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 2 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 2 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Geert, ik kan alles wat je zegt volledig onderschrijven. Zeker je passage over 'verheven moraliteit'. Ik noemde hieronder Emmanuel Levinas. Een aanvulling nog daarop. Levinas zette in zijn ethiek in de wijsbegeerte voorop (volgens sommige lezingen deed ook de oude Immanuel Kant dat in zijn heel late teksten eigenlijk ook al en verknoopte hij zelfs oordeelsvermogen en ethiek) en creëerde geen ethiek van het Zelf, maar van de Ander (die bij hem in het Frans Autrui heet) en dus van het Verschil.
Het denken van Levinas is duidelijk geïnspireerd door de samenleving die in de jaren dertig van de vorige eeuw eveneens uit het lood was en op zoek ging naar zijn 'roots' en identiteit en leidde tot een groupie-ethiek die we gelukkig nog steeds veroordelen.
NB: ik hoorde twee jaar geleden van een uitgever die oude vertalingen van Franse wijsgerige teksten uit de jaren '80 weer wil uitgeven dat juist in Polen (waar Kant vandaan komt en waar de wissel tussen Europa en Rusland vnl. is getrokken in de geschiedenis) de wijsbegeertes van het verschil ipv het universele weer helemaal in opkomst zijn. Ik werd daar eerlijk gezegd wel blij van; we zitten alleen zo vast aan de kenleer als basis van ons denken over onze relatie tot de wereld en medemensen. Het feit dat 1+1=2 is, moet ons niet van het belang en de realiteit van verschil afhouden.
"Eén van de aanwezigen toonde zich na afloop beledigd: had hij helemaal naar Wageningen moeten komen om daar te leren dat vertrouwen met durven vertrouwen begint?" Dick Veerman, dit kan zo maar een zin uit ons gesprek na afloop van het debat zijn..:-)
Voor de geschiedschrijving: ik was niet beledigd. Eerder verwonderd te constateren dat we enkele jaren na onze gezamenlijke bijeenkomsten over Wantrouwen in het voedseldebat als collectief nóg verder het moeras inzakken, zonder het te weten en te willen stoppen. Kennelijk. In veel wat de afgelopen weken is geschreven over het (gebrek aan écht) publiek debat herken ik wat al langer speelt in het (politieke en publieke) debat over voedsel en de productie ervan.
Luisteren is één. Dat wat gezegd wordt willen snappen en begrijpen, inclusief het hoe en waarom erachter, is een tweede. Hierbij is vaak - zo denk ik te constateren - verheven moraliteit een struikelblok; het respect voor de ander en voor zijn/haar drijfveren ontbreekt (volledig). En dus graaft die ander zich dieper in zijn/haar eigen gelijk in.
Naast een luisterrijk jaar (in gezondheid en geluk) wens ik ieder dan ook het vermogen toe dat luisteren met vertrouwen én respect naar de ander te kunnen doen.
Om #1 en #2 en de vergelijkingen met Heijne zo begrijpelijk mogelijk in net iets meer dan een 'bon mot' samen te vatten (ja, ik dacht er inmiddels twee dagen over na, want zelfs gewone woorden klinken 'diep' - terwijl het eigenlijk heel gewoon is): het gaat erom dat we duidelijk en eerlijk zijn over onze motieven (zorgen, ambities) en daarover met in plaats van tegen elkaar durven te spreken zonder ons direct aangevallen te voelen.
Dan kan er 'iets' ontstaan. En laten we dat 'iets' alsjeblieft vrij laten. Dat vrij laten is het essentiële verschil dat de banden met de kwaaie Verlichting lossnijdt door vertrouwen te hebben in ethiek in plaats van epistemologie. Excuus voor deze ingewikkelde zin. In hopelijk zo eenvoudig mogelijk, maar toch precies Nederlands: door uit te gaan van de oprechtheid van iemands motieven en diens feiten te laten voor wat ze zijn (nl. een resultaat van een onderzoeksopzet dat uitgaat van een theorie en dus van een belang, een motief).
NB: het plezierige van een dergelijke houding ten opzichte van elkaar zou tevens kunnen zijn dat het ook de feiten weer vrijmaakt van de motieven. Dat geloven we inmiddels nl. niet meer en is een van de grote zorgen van onze tijd.
Als we dan verschil willen weten dan begin ik maar met mij zelf. Mijn verschil met anderen is de benadering van geld. Ik merk dat velen een voorliefde voor geld hebben. Ik heb die voorliefde niet.
Als het er op aan komt heb ik zelfs een hekel aan geld (gekregen). Bij mij is eten belangrijker dan geld. Wanneer geld belangrijker moet zijn dan eten dan mag van mij het geld de wereld wel uit. Een groter verschil in denken bestaat er niet volgens mij.
Ria, laat mij dan aantekenen dat ik geen garantie geef op de correctheid van de conclusie uit die analyse. Ik denk dat de essentie niet is wie we willen zijn (dat is ouderwets verlicht), maar dat we samen iets willen, ook al denken we daar verschillend over.
Precies dat verschil probeerde ik te duiden in #14.