2016 was het jaar waarin elites leerden dat ze buitenspel staan als het grote publiek zijn belangen geschaad ziet. Het is een oud thema. Je kunt mensen een tijd voor de gek houden, maar op den duur hebben ze het door en zien ze hun kans schoon.

In een stukje op Trouw wordt 2016 een 'annus horribilis' genoemd. Brexit, Trump en Erdogan worden genoemd. De door IS geclaimde aanslagen in Brussel, Nice en - heel recent nog - Berlijn lijken alweer vergeten. Wel gaat het nog even over 'gruwelijk geweld in Aleppo'; dat eiste dan ook beslist veel meer slachtoffers dan de doden en gewonden in 'onze' steden. In het stukje pleit de ene filosoof voor 'doen'. De andere zegt dat we eerst moeten denken. We moeten immers weten wat we moeten doen. Alle wisecracks uit de geschiedenis van de wijsbegeerte komen voorbij. Je weet pas wat je moet doen, als de geschiedenis al te ver is. Klopt. Als je onbezonnen doet, verpest je een mogelijk betere uitkomst van de geschiedenis, maar vermijd je misschien een nog slechtere. Klopt wellicht ook, maar je zult er nooit zeker van zijn. Het stukje eindigt dus waar het in zijn verwarring begon.

Preken en verkondigen
Niettemin is de tijd weer klaar voor doen. De bestaande wereld is uit het lood en op weg naar een nieuwe die nog gevormd moet worden. Daartussen schuurt het. Daarom staan de kranten vol meningen. Onbezonnen, want die nieuwe wereld kennen we nog niet. Dat deert NGO's, twitteraars, media, politici en CEO's niet. Ook wetenschappers doen er rustig aan mee. Het veelvuldig verkondigen van meningen en heel diverse tegenmeningen is in de mode. Luisteren doen we niet. We zoeken bewijs voor onze mening en vinden dat de ander moet luisteren. We zijn druk met preken en verkondigen.

Begin eens met vertrouwen door te luisteren naar wat de ander beweegt
Nu was juist luisteren naar elkaar een innovatie in de geschiedenis van ons denken over het menselijk falen om passend met de toekomst om te gaan. De grootste maar minder bekend geworden wijsgeren zeiden bij herhaling iets nieuws. Het bleef nieuws omdat hun gedachte niet echt populair werd. Probeer je niet te overtuigen van je eigen gelijk. Probeer van daaruit niet te bedenken wat moet. Probeer dat gelijk niet uit te voeren, maar luister gewoon eens naar wat de ander beweegt. Als de ander doorkrijgt dat je in hem of haar geïnteresseerd bent, beweeg je hem of haar misschien naar jou toe. Wellicht houden we dan op klootzakken naar elkaar te zijn en de geschiedenis van de toekomst te verprutsen.

Vertrouwen en luisteren
Gisteren kwam boeiend nieuws. Poetin doet - tegen alle gewoontes in - niets in antwoord op Obama's uitzetting van 35 Russische diplomaten. De NRC noemde het een meesterzet om de zittende Amerikaanse president een hak te zetten. Misschien is Poetin wel wijzer en weet hij hoe hij echt luisteren moet afdwingen van zijn nieuwe, onvoorspelbare tegenspeler in het Witte Huis.

Wat heeft dit met voedsel te maken? In samenwerking met de WUR voerde Foodlog in november een gesprek over voedselwantrouwen. De Nijmeegse, in Utrecht en Leiden opgeleide, filosoof Jan Bransen was erbij. Hij luisterde en constateerde dat op het gebied van voedsel precies hetzelfde aan de hand is. We vertrouwen elkaar niet omdat we een soort burenruzie hebben uitvergroot tot een mogelijk voor de loop van de geschiedenis schadelijk conflict. Rond landbouw en voeding heerst een diep wantrouwen in alle feiten die de ander naar voren brengt. Maar waar gaat zo'n burenruzie - iets heel gewoons tussen heel gewone mensen - nou eigenlijk over? Begin eens met vertrouwen door te luisteren naar wat de ander beweegt, zei hij. Eén van de aanwezigen toonde zich na afloop beledigd: had hij helemaal naar Wageningen moeten komen om daar te leren dat vertrouwen met durven vertrouwen begint?

Mogelijk is gebrek aan zelfkennis om tot de ander te kunnen komen ons lot. Ik wens je een veilige toekomst!
Dit artikel afdrukken