De Morgen sprak met de sinds zijn bemoeienissen met het klimaat weer populaire Franse filosoof Bruno Latour. Latour staat bekend als een postmodernist die de wereld ziet als een product van onze gedachten en de manier waarop mensen die samen of juist tegen elkaar ontwikkelen. In de krant zegt hij dat beleidsmakers weinig heil hebben te verwachten van het vertellen van de waarheid over klimaatverandering (waar hij wel degelijk van uitgaat). Ze moeten leren denken vanuit het gedrag en de houding van mensen in reactie op hun beleidsmaatregelen; het publiek zal niet zomaar opgeven wat het als een recht beloofd was.
Een passage uit het lezenswaardige interview dat De Morgen met Latour deed naar aanleiding van diens boek Waar kunnen we landen? : Dit weekend zijn het Latours eigen landgenoten die met luidruchtige blokkades protesteren tegen hogere benzineprijzen, een maatregel waarmee president Macron de klimaatdoeleinden dichterbij wil brengen. Daags tevoren, tijdens de boekpresentatie in een volgepakte Amsterdamse Zuiderkerk, had Latour al gewezen op deze gele hesjes. Typisch mensen die de waarheid over klimaatverandering niet onder ogen willen zien.
“Het is geen kwestie van ‘waarheid’”, reageert Latour onmiddellijk, het woord waarheid met zijn handen voorziend van aanhalingstekens. “Die demonstranten voelen zich verraden. En daarin hebben ze gelijk. Het is hetzelfde met de populistische bewegingen in Nederland, in Duitsland of in Italië. Overal! Aan die mensen is het idee verkocht dat ze eindeloos kunnen doorconsumeren. Dat leek ook lange tijd zo, vooral door de beschikbaarheid van olie. Al die tijd is hun verteld dat ze het gevoel ergens bij te horen beter konden verruilen voor de belofte van oneindige ontwikkeling. En nu krijgen ze ineens te horen dat het voorbij is. The fiesta has finished. Alleen zijn ze nooit gewaarschuwd. Dan is het volkomen logisch dat je zegt: als je ons die beloofde globalisering niet geeft, bescherm dan tenminste de identiteit die we daarvoor hebben opgegeven.” Korte stilte. “Al is die identiteit natuurlijk ook een droom.”
Volgens Latour trekt het zich bedreigd voelende publiek zich terug in zijn eigen deel van de wereld. Over het succes van Trump zegt hij: Toen Amerika botweg uit het Klimaatakkoord stapte, werd duidelijk dat het zo niet meer werkt. Trump zegt gewoon: ‘Is jullie aarde in gevaar? Nou de onze niet.’ Hij maakt duidelijk dat er geen gemeenschappelijke aarde meer ís. Populisten trekken zich terug op hun stukje aarde. Daar moeten we eerst een antwoord op vinden.
De Morgen - "De gele hesjes voelen zich verraden. En ze hebben gelijk?
Een passage uit het lezenswaardige interview dat De Morgen met Latour deed naar aanleiding van diens boek Waar kunnen we landen? : Dit weekend zijn het Latours eigen landgenoten die met luidruchtige blokkades protesteren tegen hogere benzineprijzen, een maatregel waarmee president Macron de klimaatdoeleinden dichterbij wil brengen. Daags tevoren, tijdens de boekpresentatie in een volgepakte Amsterdamse Zuiderkerk, had Latour al gewezen op deze gele hesjes. Typisch mensen die de waarheid over klimaatverandering niet onder ogen willen zien.
“Het is geen kwestie van ‘waarheid’”, reageert Latour onmiddellijk, het woord waarheid met zijn handen voorziend van aanhalingstekens. “Die demonstranten voelen zich verraden. En daarin hebben ze gelijk. Het is hetzelfde met de populistische bewegingen in Nederland, in Duitsland of in Italië. Overal! Aan die mensen is het idee verkocht dat ze eindeloos kunnen doorconsumeren. Dat leek ook lange tijd zo, vooral door de beschikbaarheid van olie. Al die tijd is hun verteld dat ze het gevoel ergens bij te horen beter konden verruilen voor de belofte van oneindige ontwikkeling. En nu krijgen ze ineens te horen dat het voorbij is. The fiesta has finished. Alleen zijn ze nooit gewaarschuwd. Dan is het volkomen logisch dat je zegt: als je ons die beloofde globalisering niet geeft, bescherm dan tenminste de identiteit die we daarvoor hebben opgegeven.” Korte stilte. “Al is die identiteit natuurlijk ook een droom.”
Volgens Latour trekt het zich bedreigd voelende publiek zich terug in zijn eigen deel van de wereld. Over het succes van Trump zegt hij: Toen Amerika botweg uit het Klimaatakkoord stapte, werd duidelijk dat het zo niet meer werkt. Trump zegt gewoon: ‘Is jullie aarde in gevaar? Nou de onze niet.’ Hij maakt duidelijk dat er geen gemeenschappelijke aarde meer ís. Populisten trekken zich terug op hun stukje aarde. Daar moeten we eerst een antwoord op vinden.
Ik denk dat Latour het wat die gele hesjes betreft toch wat verkeerd ziet. De meesten weten allang dat er zaken gaan veranderen, waar het om gaat is dat bij mensen, die al in bestaansonzekerheid zitten, er nog onevenredig meer lastenverzwaringen bij komen, terwijl de rijkere helft nog door kan feesten. Het is de 'kerosine-elite' (vliegtuigbrandstof is toch ook nog eens vrijgesteld) tegen de 'diesel'-sloebers, veel mensen op het platteland, maar ook in de periferie, die vaak lange afstanden moeten afleggen voor schamel betaald werk, en die ook die afstanden moeten afleggen, omdat de huizen in stedelijke centra te duur zijn (Marseille is een uitzondering, daar storten huizen, niet onderhouden in het centrum, in); Latour ziet dat niet, hij is zelf misschien wel 'elite', de denk-elite.
Vandaag nog twee rotondes gepasseerd met gele hesjes, waaronder opvallend veel 'retraités'; een mevrouw van +/- 75 stond het verkeer te regelen, in een geel hesje. Macron kort nl ook de pensioenen, ook botweg.
Gek hè dat mensen zich verraden voelen. Er wordt ons voorgehouden dat we allemaal in moeten leveren in het belang van het klimaat, maar ondertussen maakt diezelfde overheid hier in Nederland belastigafspraken zonder einddatum met Shell, nota bene de bron van fossiele brandstof. Dat is niet uit te leggen.
#1, Latour beweert niet dat hij het weet. Hij heeft zich zijn leven lang ingespannen om duidelijk te maken dat de werkelijkheid zoals we die zien een interpretatie is.
Wat interessant is, is dat ook hij* - een wetenschapscriticus - nu het thema identiteit oppakt en ziet dat die wereld polariserend zal zijn. En dat die polariteit de identiteiten waartoe we ons rekenen nog fantasierijker zal maken.
* identiteit is een onderwerp dat de laatste tien jaar is opgekomen. Zwarte Piet moet wel/niet weg; ook zo'n identiteitsvraagstuk. Onderwijl moeten we ook nog even wat klimaatzorgen aanpakken. Het is zo langzamerhand een vrolijk carnaval aan het worden
Nog maar drie jaar geleden publiceerde dezelfde Latour een paper waarin hij stelde dat de IPCC klimatologen het gelijk van de broeikashypothese onomstotelijk hadden aangetoond en waarin hij klimaatontkenners vergeleek met holocaustontkenners. (Latour, ‘Telling friends from foes in the time of the anthropocene’, in Hamilton et al., The anthropocene and the global environmental crisis, Routledge, 2015.) Vóór ik hem accepteer als tribuun van de gewone man die zich verraden voelt, wil ik daar wel een stukje zelfkritiek over horen. Anders denk dat ik dat we gewoon te maken hebben met een publiciteitsgeile socioloog die alles doet om maar in de schijnwerpers te blijven.
Niek, hij is in ieder geval alweer met een nieuw onderwerp bezig omdat klimaat - in combinatie met trends als devolutie binnen de EU en het uit elkaar vallen van de liberale wereldorde - inmiddels een nieuw onderwerp hebben gebaard: de nieuwe klassenstrijd via identiteitsvraagstukken.
En het is ook wel logisch dat hij dat doet: aan vastgestelde waarheden kun je niet tornen. De vraag is hoe we ons ertoe verhouden en daar onderling mee om kunnen gaan.