De inwoners van Ittoqqotoormiit, een plaats in Noordoost-Groenland die leeft van de jacht, hebben de allerhoogste concentraties PFAS in hun bloed die ooit bij mensen gemeten is. Niettemin wonen ze ver van de fabrieken van Chemours in Nederland of 3M in België, de belangrijke bronnen in onze omgeving voor per- en polyfluoralkylstoffen (PFAS). In onze contreien groeit het inzicht dat de stoffen alom in water en bodem voorkomen en dat we er te veel van binnen krijgen. Een zojuist gepubliceerd onderzoek in The Lancet toont aan dat PFAS zich via 'bio-magnificatie' door (zee)roofdieren snel over de aarde naar het lichaam van mensen verspreiden.
PFAS is de verzamelnaam voor een groep van zo'n 10.000 chemische verbindingen die in bijna alle industrieën gebruikt worden voor hun vet-, vuil- en waterafstotende eigenschappen. Je vindt PFAS in een brede waaier van producten zoals textiel, tapijten, schoenen, voedselverpakkingen, cosmetica, brandblusschuim en pesticiden.

Omdat de PFAS-moleculen niet of nauwelijks afbreken in het milieu (de bijnaam voor PFAS is niet voor niets 'forever chemicals'), verplaatsen de stoffen zich over lange afstanden tot zelfs naar de Noordpool, via de atmosfeer en oceaanstromen. Eenmaal in het milieu terechtgekomen, concentreren PFAS zich via zogeheten bio-magnificatie: concentratie van stoffen door opeenhoping in achtereenvolgende organismen in een voedselketen. Roofdieren aan de top van de voedselketen, zoals ringelrobben, tandwalvissen en ijsberen, bevatten daarom hoge concentraties PFAS. De extreem hoge besmettingsniveaus van de inwoners van Ittoqqotoormiit, een voorbeeld van de inheemse arctische bevolking van Oost-Groenland, komen voornamelijk voort uit het eten van die dieren en de keten van dieren die zij op hun beurt aten.

Het onderzoek, dat zojuist is gepubliceerd The Lancet Planetary Health toont aan dat 92% van de inwoners van Ittoqqortoormiit aanzienlijk meer PFAS in hun lichaam heeft dan het niveau dat de Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) aanbeveelt om schade aan het immuunsysteem te voorkomen.

Bovendien heeft 86% van de inwoners bloedwaarden die hoger zijn dan de drempelwaarde van de EFSA voor een ernstig risico op schade aan het immuunsysteem. Ook in Nederland krijgen we te veel PFAS binnen, constateerde het RIVM onlangs, maar dat is geen reden om geen vis te eten. Eet vooral gevarieerd luidt het devies, dat voor de inwoners van Ittoqqortoormiit allerminst vanzelfsprekend is.

Het onderzoek toont aan dat de vervuiling met PFAS kritische grenzen overschrijdt in grote delen van de wereld. Over het algemeen zijn de PFAS-niveaus hoger in de Europese landen en Noord-Amerika dan in Azië en Afrika. In België wonnen omwonenden van 3M de rechtszaak die zij vanwege 'ernstige burenhinder' ingesteld hadden en in Nederland heeft de staat 3M aansprakelijk gesteld voor de schade aan de Westerschelde en het ecosysteem. In de VS heeft Chemours recent de eerste miljardenschikking getroffen. De hoogste concentraties, na die bij de Groenlanders, troffen de onderzoekers aan in de Faeröer Eilanden, Denemarken, Australië, Zweden, Noorwegen, Maleisië, de VS, Taiwan, Griekenland, Polen, Spanje en IJsland.

Het onderzoek werd uitgevoerd door een team onderzoekers van de universiteit van Aarhus in Denemarken onder leiding van professor Christian Sonne. Hij vindt dat PFAS via nationale en overkoepelende wetgeving in lijn met de VN duurzame ontwikkelingsdoelen zo snel mogelijk moeten worden uitgefaseerd. Hij wil een snel verbod op PFAS en het verplicht stellen van alternatieven.

Denemarken heeft samen met Nederland, Duitsland, Zweden en Noorwegen een voorstel ingediend voor een totaalverbod op PFAS. Als de Europese Commissie het voorstel overneemt, betekent dat "het grootste verbod op chemische stoffen ooit in Europa", aldus het Europese Chemie Agentschap (ECHA).