Twee jaar geleden werd het al aangekondigd, dinsdag werd het realiteit: Nederland heeft samen met Duitsland, Denemarken, Zweden en Noorwegen een voorstel ingediend voor een Europees totaalverbod op PFAS. Concreet betekent dat dat productie, gebruik, verkoop en import van 10.000 verschillende poly- en perfluoralkylstoffen verboden worden. Als het voorstel wordt aangenomen - waarschijnlijk neemt de Europese Commissie in 2025 een besluit - is dit "het grootste verbod op chemische stoffen ooit in Europa", zegt het Europese Chemie Agentschap (ECHA).
“Dit verbod is echt nodig. Ongemerkt komen we PFAS ondertussen overal in ons leven tegen. Het zit in de grond, in onze kleren, en zelfs in ons lichaam. Terwijl we weten dat het slecht voor ons kan zijn. Alleen door het in heel Europa in één klap te verbieden kunnen we die vervuiling een halt toeroepen," zegt staatssecretaris Vivianne Heijnen (Infrastructuur) in het persbericht van de overheid.

Het verbodsvoorstel beslaat 1.800 pagina's en is opgesteld door het RIVM en partnerinstituten. Zij inventariseerden niet alleen de gezondheids- en milieurisico's van PFAS, maar voerden ook een sociaaleconomische toets uit om te weten te komen in welke consumentenproducten PFAS verwerkt zijn, of er alternatieven voor die toepassingen zijn en welke bedrijven er door een verbod geraakt worden. De reden om voor een totaalverbod te gaan is te voorkomen dat chemiebedrijven nieuwe PFAS ontwikkelen om verboden stoffen te vervangen. Er zijn al verboden van kracht op PFOS en PFOA, maar de vervangers daarvan, zoals GenX dat , blijken net zo moeilijk afbreekbaar als de overige 'forever chemicals'. Met het totaalverbod hopen de indieners een einde te maken aan het 'kat-en-muisspel' waarmee de industrie door het aanpassen van één molecuul onder het verbod op een specifieke PFAS uitkomen.

Hét probleem van PFAS is dat ze niet afbreken in het milieu en ook niet in de mens. Het zijn stoffen met handige eigenschappen, zoals water- en vuilafstotendheid, waardoor ze allerlei toepassingen kennen, van antiaanbakpannen tot blusschuim. Volgens de indieners is een totaalverbod de "enige manier om onomkeerbare vervuiling van bodem en water en blootstelling aan mensen een halt toe te roepen", aldus de NRC.

Sommige bedrijven hebben al aangekondigd te gaan stoppen met de productie van PFAS. Zo stopt 3M (de veroorzaker van de PFOS-crisis rondom Zwijndrecht) uiterlijk in 2025 met de productie van PFAS en zal Chemours in Dordrecht, dat in 2018 overstapte op GenX, ook maatregelen moeten treffen. "We hopen dat ons verbodsvoorstel daar een klein beetje bij heeft geholpen”, zegt Thijs de Kort van het RIVM in de NRC.

€52 tot €84 miljard gezondheidskosten
Maar hoe zit het nou met die gezondheidsgevolgen? Omdat PFAS zich ophopen in het menselijk lichaam, kan dat gevolgen hebben voor de werking van het immuunsysteem. Van sommige stoffen staat inmiddels vast dat ze vermoedelijk kankerverwekkend zijn. "We weten dat sommige stoffen kankerverwekkend zijn. Ook is een aantal schadelijk voor organen en voor het ongeboren kind”, zegt Frauke Averbeck van het Duitse federale Instituut voor Arbeidsveiligheid en Gezondheid (BAuA) in het AD. In 2019 schatte de Nordic Council, een interparlementaire samenwerking van Scandinavische landen, de jaarlijkse gezondheidskosten in Europa op €52 tot €84 miljard. Alle reden voor Heijnen om het belang van een totaalverbod te benadrukken: "Water en lucht stoppen niet aan de grens. Dus een Europees verbod zet meer zoden aan de dijk."

Niet alle toepassingen zullen met onmiddellijke ingang verboden worden. Zo stellen de indieners voor sommige toepassingen uitstel te verlenen, zoals voor PFAS in medische hulpmiddelen als pacemakers. Omdat hiervoor nog geen alternatieven beschikbaar zijn, zouden producenten van medische hulpmiddelen 12 jaar de tijd moet krijgen om PFAS uit te bannen. Het verbod zou ook niet moeten gelden voor bestrijdingsmiddelen, biociden en geneesmiddelen, om te voorkomen dat deze producten - die getoetst worden op risico's voor ze de markt op mogen - onbeschikbaar worden omdat er geen alternatieven voorhanden zijn. Bovendien worden de risico's van dit soort producten al getoetst voordat ze de markt op mogen.