Het ging vrijdag als volgt. Twee klokkenluiders gaven Omroep Brabants bewijs waaruit onomstotelijk bleek dat de varkensslachter vlees heeft omgekat. Gewone hammen werden als biologische verkocht. De opdracht kwam van hogerhand, zeiden ze. Van wie of hoe hoog kon niemand zeggen, maar dat er ham is omgekat en met vervalste papieren is verkocht, is een feit.

Hans Alders, die door de Dierenbescherming was ingehuurd om de eerdere ZEMBLA-affaire - het omkatten van gewoon tot 1-stervlees - op te helderen en dacht hij het varkentje helemaal schoon had gewassen, ging meteen op pad. Hij hoorde de klokkenluiders aan, zag hun stukken en constateerde de fraude. Ook Vion constateerde de fraude en bekende middels een persbericht zonder dralen schuld. Het ging om een incident, zei het bedrijf.
Dat zeiden ook Alders en de Dierenbescherming. De Dierenbescherming schreeuwde deze zomer moord en brand toen er met zijn 1-stervlees leek te zijn gefraudeerd. Ditmaal wisten de Dierenbeschermers en de door hen ingehuurde Alders meteen zeker dat het om een incident ging. Met permissie: dat is flauwekul en maakt hen verdacht. Ze hadden er beter aangedaan geen interpretatie te geven en zich te beperken tot een feitelijk oordeel.

Alders buiten zijn boekje
Een incident? Dat kun je zo snel onmogelijk met zekerheid vaststellen. Daarom kun je maar beter voorzichtig zijn. Al helemaal als je Hans Alders heet en een onkreukbaar oordeel moet geven. Om dergelijke fraudes uit te sluiten, moet je immers de administratie van de organisatie binnenstebuiten keren. En dat over een lange reeks van jaren.
Dat heeft Alders vrijdagmiddag onmogelijk kunnen doen. Vion ook niet. Op zijn best mag gezegd worden dat er een betreurenswaardige fraude aan het licht is gekomen die aanleiding geeft om een diepgaande boekencontrole uit te voeren. Tevens mag de directie zeggen dat het uitgaat van een incident. Meer zekerheid is er niet.

Alders gaat ver buiten zijn boekje door het voorval als een 'incident' te betitelen. Daardoor klinkt zijn oordeel als een mening op bestelling.

Ook de Dierenbescherming plaatst zich buitenspel door zich achter Alders' mening te scharen. De organisatie heeft een belang - het vertrouwen in zijn sterrensysteem overeind houden - maar lijkt niet aan te voelen dat ze dat belang schaadt door haar opstelling.

Fraude en leugen blijven nu hangen
Journalist René van Hoof van Omroep Brabant twitte vrijdagmiddag meteen zijn gevoelens nadat hij dit najaar gebruik had mogen maken van het open deuren beleid van VION:







Kamerlid Sjoera Dikkers (PvdA) twitte vrijdagavond tijdens het koken:




Dat is het gevoel dat zich nu vestigt. Pers, politiek en publiek maken geen onderscheid tussen sterrenfraude, biologische fraude en incidentele of structurele fraude. Eens een fraudeur en leugenaar, altijd een leugenaar. Zeker als je recent zoals VION zo je best hebt gedaan je straatje schoon te vegen.
Daarom zei Albert Heijn vrijdag al meteen garanties te eisen dat dit echt de laatste keer is geweest. Fraude kost vertrouwen en dus verkopen. Een super kan het zich niet permitteren zaken te doen met een bedrijf waar de smet van fraude aan blijft kleven. Consequenties kunnen dan ook niet uitblijven.

Biologisch zal er hard ingaan
Ging het fraudegerucht afgelopen zomer over 1-stervlees, ditmaal ging de geconstateerde fraude over biologisch vlees. Dat ligt nog een graadje lastiger. Als de sterren van de Dierenbescherming frauduleus blijken, schaadt dat alleen vlees. Als biologisch 'fout' zou zitten, gaat niet alleen de betrouwbaarheid van biologisch vlees, maar ook die van melk, kaas, eieren, paprika's, tomaten, sla, aardappelen, aardbeien, appelen, pasta en nog veel meer etenswaren down the drain. Dat kan SKAL, de Nederlandse toezichthouder op biologisch, onmogelijk over zijn kant laten gaan. Waar het sterrensysteem bovendien een echte boekencontrole niet toestaat omdat het daar te slordig voor is opgezet - zoals Alders met zoveel woorden heeft moeten constateren, maar waarover hij koos zoveel mogelijk te zwijgen - kan met biologisch op papier niet worden gefraudeerd. Nu SKAL weet dat er vlak onder zijn neus is gefraudeerd met zijn keurmerk, zal het de onderste steen boven moeten halen. De organisatie gaf vrijdagmiddag al direct aan na te denken over de manier waarop het met deze zaak zal omgaan. Een uitputtende boekencontrole over vele jaren kost immers een forse duit, maar kan niet terzijde worden geschoven. SKAL zal de zaak tot de bodem uit moeten zoeken om te tonen dat biologisch het vertrouwen van het publiek waard is. Je koopt immers biologisch omdat je biologisch wilt. Daar betaal je ook voor. Daarom zal SKAL er onder verdere aanmoediging van pers en politiek hard ingaan.

Opnieuw midscheeps geraakt
Na het financieel dramatische jaar 2012, de verkoop van winstgevende bedrijfsonderdelen en de fraude met Dierenbeschermingsvlees, probeerde VION net zijn leven als bedrijf en organisatie die de Nederlandse varkenshouderij de toekomst in moet helpen weer op te pakken. Over de verkoop van VION Ingredients, het belangrijkste onderdeel van het bedrijf dat weer voor cash in de schatkist moet zorgen, bestaat weliswaar een intentie tot verkoop, maar de gelden zijn nog niet overgemaakt. Nu daar deze fraude overheen komt en zijn moraliteit in het geding komt, is het bedrijf opnieuw midscheeps geraakt.

Salomonsoordeel
Er is op dit moment niemand die kan garanderen dat er niet nog meer incidentele lijken uit de kast zullen komen. Met een frauderend bedrijf kun je geen zaken doen. Niemand kan echter de komende weken het vertrouwen in varkensvlees met zekerheid herstellen.
Toch moeten de supers nu beslissen over al dan niet doorgaan met het vlees van duizenden Nederlandse boeren. Zij leveren via VION hét welzijnsvlees waar de Nederlandse supers trots op waren. Mede dankzij de te snelle oordelen van Alders en de Dierenbescherming krijgt dat nu toch weer de smaak van een poets. De affaire doet alle sterren hun glans verliezen en laat toch al steeds wantrouwiger geworden consumenten hun vertrouwen verder verliezen.

Alders is inmiddels ongeloofwaardig als persoon die het vertrouwen kan herstellen, nu hij heeft laten zien dat hij zijn oren laat hangen naar degene die zijn nota betaalt. Het wachten is dan ook op SKAL. Gedurende een aantal lange weken weet de consument echter niet wat hij op zijn bord krijgt en zal het gevoel van fraude als donkere wolk boven de markt blijven hangen. ZEMBLA mat het alvast breed uit: "Bij vleesverwerker VION in Boxtel is wel degelijk gefraudeerd met vlees, zeggen twee nieuwe klokkenluiders."

Al met al is er een uiterst pijnlijke situatie ontstaan die een salomonsoordeel van de supers vergt. Wat doe je hangende die onduidelijke weken als je Albert Heijn, Jumbo, Plus of Jan Linders heet? Je zit nl. met het lot van VION en duizenden boeren in je handen en moet kiezen tussen hen of je eigen reputatie. Je kunt nl. ook van leverancier wisselen en vlees met Duitse Gründlichkeit inkopen als we er in Nederland zo'n schijnbare beestenbende van maken.

Gekrenkt
Geconstateerd moet worden dat het klokkenluiders de pers graag helpen bij het aan de kaak stellen van laakbare situaties in vleesbedrijven. Ik durf te vermoeden dat dat door zal gaan omdat ze zich gekrenkt hebben gevoeld door het Dierenbeschermingsrapport 'Alders'. Dat was nèt te glad en mooi om waar te zijn en daarom vinden ze dat ze wél een punt hebben. Zoals dit geval laat zien, hebben ze dat ook. Mogelijk meer dan de mensen die het woord 'incident' in de mond nemen lief is. Als er nog meer van dit soort gevallen zijn, zullen ze steeds op de meest onhandige momenten naar buiten komen. Ik weet zeker dat de supers en de directie van VION daar dit weekend van wakker hebben gelegen.

Falende organisatievormen
Dat zijn grote uitspraken. Ik durf ze voor mijn rekening te nemen door de contacten die ontstonden naar aanleiding van mijn stukje over ZEMBLA's poep- en fraudevlees, waarin Vion voor het eerst als fraudeur werd neergezet. Ik werd benaderd en geïnformeerd door in totaal een tiental mensen die in slachterijen controles uitvoeren of daar toezicht ophouden. Er is weinig nodig om hen boos te laten worden omdat ze op vele fronten falende organisatievormen en daardoor ontoereikend toezicht ervaren. Dat ligt niet aan VION alleen, maar aan de rolverdeling tussen het eigen toezicht van VION en dat van wettelijke toezichthouders. Er is een negatieve sfeer met ongezonde verhoudingen ontstaan. Naar mijn indruk wordt de pers gevoed vanuit die zieke sfeer. Zo komen incidenten naar boven als topjes van de ijsberg. Het werkelijke gevaar blijft onder water. Daarom is het zaak snel een eind te maken aan de heisa rond het toezicht op voedselveiligheid en -fraude die nu onzichtbaar smeult achter de muren van de mislukte organisatie van NVWA, ministeries en bedrijven.

Het is tijd voort te maken. Vion dreigt nu als eerste grote Nederlandse bedrijf aan geklungel rond in- en extern toezicht te bezwijken. Dat is jammer. Ook ik mocht uitgebreid binnen kijken bij VION en constateer dat het bedrijf een van de meest robuust denkbare voedselveiligheidscontrolesystemen op wat essentiële toezichtrafels na heeft geïmplementeerd. Daarom is het erg sneu als het werkelijke probleem - een fragiele en zelfs falende rolverdeling in het toezicht tussen overheid, controleinstanties en bedrijven - zou leiden tot een onbedoelde, door paniek en publieke sentimenten ingegeven plotselinge sanering van de Nederlandse varkenshouderij.

Onderwijl is het wachten is op het Salomonsoordeel van de supers en SKAL. Zij hebben per ongeluk het lot van VION en de Nederlandse varkensboeren in handen gekregen.

Fotocredits: kop Telegraaf van afgelopen zaterdag, Foodlog Media
Dit artikel afdrukken