Wat opvalt in al deze discussies over veerkracht, is dat het grootste deel van het debat zich tot dusverre richtte op korte-termijn-oplossingen voor korte-termijn-problemen: noodfondsen om financiële klappen op te vangen, de inzet van studenten, schoonmakers en horecapersoneel als alternatief voor Oost-Europese arbeiders, en ‘support your locals’-initiatieven om nieuwe afzetmarkten te creëren. Dat is ook logisch; de nood was aan de man. Maar hoe zou die veerkracht structureel verbeterd kunnen worden, en welke rol kan de overheid daarin spelen? Om die vraag te beantwoorden moeten we het concept ‘veerkracht’ wat verder uitpluizen.
In brede zin kan de veerkracht van landbouwsystemen worden gedefinieerd als het vermogen om de voorziening van essentiële functies (voedselproductie, genereren van inkomen, duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen) te garanderen onder druk van accumulerende stressfactoren, zoals prijsvolatiliteit, extreem weer of handelsboycots. Binnen die brede definitie, kunnen we echter drie typen veerkracht onderscheiden, die elk om andere interventies vragen.
Robuustheid
Een eerste type veerkracht is robuustheid. Robuustheid gaat over het vermogen om op korte termijn plotselinge schokken te doorstaan, zonder dat een boer zijn bedrijfsvoering hoeft om te gooien. Overheden kunnen dat vermogen versterken door verzekeringen aan te bieden of te subsidiëren, door het creëren van noodfondsen, of door het geven van structurele inkomenssteun, waarmee boeren een appeltje voor de dorst kunnen opbouwen.
Adaptatievermogen
Een zekere mate van robuustheid is belangrijk, maar ontoereikend om het hoofd te bieden aan lange-termijn-ontwikkelingen als klimaatverandering en veranderende geopolitieke verhoudingen. Daarvoor is een zeker aanpassingsvermogen noodzakelijk: het adaptatievermogen. Adaptatie gaat over het geleidelijk aanpassen van inputs (bijvoorbeeld meststoffen en veevoer), productiemethoden, marketing en risicomanagement, zonder wezenlijke verandering van de onderliggende structuur van het landbouwsysteem. Een varkenshouder blijft varkenshouder, zogezegd. Overheden kunnen hier bij helpen door het versterken van het leervermogen (bijvoorbeeld door het ondersteunen van kennis- en innovatienetwerken), het aanmoedigen van variatie (zoals multifunctionaliteit of strokenteelt), en het bieden van flexibiliteit (bijvoorbeeld door milieuprestaties te beoordelen op behaalde resultaten in plaats van middelvoorschriften).
Doordat vrijwel alle overheidssteun – niet alleen de Corona-maatregelen, maar ook bijvoorbeeld het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid – nu vooral gericht is op het versterken van robuustheid, wordt het adaptatie- en transformatievermogen enorm beperktTransformeren
Lange-termijn-stressfactoren kunnen echter dermate veel druk op een landbouwsysteem zetten dat aanpassingen binnen de bestaande structuur niet langer volstaan. Veerkracht gaat dan over het vermogen om te transformeren, mogelijk resulterend in een wezenlijke verandering van de functies van het systeem. Een goed voorbeeld zijn de Brabantse varkensboeren die hun stal omtoveren tot een zorgboerderij voor ouderen, of het Hamletz-concept van Annechien ten Have. Zo’n transformatie kan een bedrijf nieuw toekomstperspectief bieden, maar is tegelijkertijd ontzettend kostbaar, niet alleen financieel, maar ook in termen van benodigde kennis en tijd. Overheden kunnen daarbij helpen door het vrijmaken van overbruggingskredieten, het bieden van experimenteerruimte (bijvoorbeeld derogatie van wetgeving), maar – en hier zit de spanning met robuustheid – ook door het afbouwen van steun aan de status quo.
Met name in dat laatste wringt hem de schoen. Doordat vrijwel alle overheidssteun – niet alleen de Corona-maatregelen, maar ook bijvoorbeeld het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid – nu vooral gericht is op het versterken van robuustheid, wordt het adaptatie- en transformatievermogen enorm beperkt. Terwijl er relatief grote budgetten worden vrijgemaakt voor vangnetten en inkomenssteun, hebben innovatieve boeren grote moeite kredieten en subsidies aan te boren. Ook in de kennisuitwisseling zijn nog grote stappen te zetten; getuige ook de teloorgang van Stichting Veldleeuwerik eerder dit jaar (er is gelukkig een nieuw netwerk op komst).
Herziening van het veerkracht-denken
Het is daarom tijd voor een fundamentele herziening van het veerkracht-denken binnen de overheid: van een enge benadering waarin de nadruk ligt op robuustheid, naar een bredere opvatting van veerkracht, waarin het adaptatie- en transformatievermogen worden versterkt. Vangnetten voor plotselinge crises blijven nodig, maar koppel de rest van de steun aan innovatie en verduurzaming. Zorg voor heldere lange-termijn-doelen en help boeren die te bereiken. Verandering is niet makkelijk, en ook niet altijd leuk, maar niets doen is geen optie meer. Alleen door de uitdagingen in gezamenlijkheid het hoofd te bieden, houden we de Nederlandse (of Europese) landbouw ook op lange termijn veerkrachtig.
Meer lezen over de veerkracht van de Europese landbouw? Bezoek de website van het SURE-Farm onderzoek.
Op 2 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Dank voor je reactie #17
Of ik in de stress schiet? Nee hoor, maar ik heb wel oog voor marktontwikkelingen.
Kun je toelichten hoe minder regels mogelijk is met een goede verhouding van je bedrijf met milieu en de omgeving waarin het bedrijf gevestigd is.
In mijn optiek hebben regels (ook buiten landbouw) een reden van oorsprong.
Inzake een huis bewonen. Ik woon sinds een week in een opgeknapte woning. Toen ik besloot 1 elektriciteitspunt, lees stopcontact te laten veranderen moest mijn gehele installatie in huis aan de laatst geactiveerde NEN norm voldoen. Ik kon me dus niet beperken tot het aanpassen van 1 stopcontactje in de renovatie die uitgevoerd is door derden. o.a. door een gecertificeerde elektricien.
Ps: De ervaring van "Chinese productie is zooi, gaat naar 1 keer stuk" deel ik niet met je. Vandaag de dag heb ik ongetwijfeld producten in huis staan die in China geproduceerd zijn, maar gelukkig gaan ze niet na 1 keer gebruiken stuk. Wellicht is het ooit zo geweest. Dan is China als industrie wellicht (ook) innovatief en/of vooral leergierig.
#16 Lullen doe je maar in de kroeg, maar of we dat op Foodlog doen (en aan andere toedichten)?
KLM die al jaren het milieu verpest, die schepen vol brandstof per jaar in de vorm van NOx en co2 de lucht in blaast. Die zijn waarschijnlijk heel veerkrachtig en steunen de staat met giga belastingen met een enorme buffer op de bankrekening.
Ownee shit toch niet. 3 maanden niks verdienen en ze hebben 3,4 miljard nodig!
Misschien dat je beter onderzoek kan doen naar de veerkracht van KLM?
#15
(Gert, jouw veerkracht is:
Waarom moet ik aan milieuwetgeving voldoen voor mijn omgeving? )
Dat is nu ook weer zoiets dat doen we al lang als je jezelf niet aan de milieuwetgeving houd maakt de overheid je kapot! Dus wij steken ons nek uit een pracht van een stal te bouwen met een lage stikstof emmisie. Dus als je dat veerkracht wil noemen prima. Toekomst bestendig in ieder geval voor de wetgeving van NU. De overheid is zo wispelturig als ik weeg niet wat. Hoe moet je daar op ondernemen?
Stel de deuren in jou huis zijn te laag voor de wetgeving van nu mag je daar toch ook gewoon blijven wonen?
Bij niet afgeschreven stallen waar gewoon vergunning voor is, kan de overheid je verplichten geen dieren meer te houden... Dat is toch van de zotte. Dus je moet een stal aanpassen of slopen voordat deze is afgeschreven! Gek hè?
(Laat me met rust.)
Zeg ik dat of denk je zo over ons boeren?
Ik denk dat boeren 1 van de meest innovatieve bevolkingsgroep van Nederland is. We worden alleen voortdurend tussen wetjes klemgehouden.
Varkens buiten bijvoorbeeld? Hamletz veroorzaakt een emmisie waar je u tegen zegt!! Wij mogen niet produceren.
Als er 1 emmertje mest naast de mest zuigslang ligt krijg je een boete van 1500 euro!
Biologische idem dito daar kan alles kwa efficiëntie deugt er niks van en kwa emmisie ook niet! En dat is nu net wat Frans Timmermans wil! Gek toch?
Waarom moet je veranderen als je een sector hebt die uitgebalanceerd is tot en met?
(En ja ik lever aan de wereldmarkt, nou en?)
(Hoe ga jij hier mee om vanuit veerkracht, Gert:
China-bant-varkensvlees-uit-Nederland
Hoeveel impact gaat dit hebben op de opbrengstprijs van varkensvlees?
Welke impact heeft zo'n voorval in de (wereld)markt op jouw bedrijf?)
Dit schreef je niet wanneer de prijs over de 2 euro ging omdat China ons varkensvlees wilde hebben!
En nog iets. China heeft onderzoek gedaan ofdat het gevaarlijk is voor het varkensvlees als het vlees geslacht wordt door mensen met corona. Uit dat onderzoek kwam naar boven dat het ONSCHADELIJK was.
Maar nu gebruiken ze dit om de prijs te drukken slim toch?
De varkens zakken hierdoor in prijs maar China blijft eten dus het wordt uit een wereldmarkt weggehaald. Dus er ontstaan alleen andere transport bewegingen.
Spanje zal enorm in prijs toenemen zodra ze beseffen dat ze macht hebben en China komt dan met hangende pootjes terug naar Nederland en is het alleen een tijdelijke daling geweest.
Dit is niet leuk maar ook niet te voorkomen.
Dat jij hiervan in de stres schiet betekent niet dat ik in de stres schiet.
De enige manier om een sector veerkracht te geven is ruimte op de bankrekening. (Niet door iets aan te gaan bieden wat de consument niet wil!!) Dat kan op meerdere manieren maar ik zal de belangrijkste noemen.
Minder regels! Onnodige regels kost boeren duizenden euro's per jaar. Dat is enorm kostprijs verhogend. Waarom mogen varkens in België op 0,65 M2 leven en in Nederland op 0,8m2 dat is direct al een enorme kostprijs verhoger omdat die stal oppervlakte duur is. Dus als de EU ballen heeft maken ze 0,8 M2 Europese norm.
Dat zou Carola kunnen voorleggen in Brussel. Een enorme hulp zou dat zijn voor de Nederlandse varkensboer.
Dit ook nog even. Boeren klagen vooral over regelzucht niet over prijzen.
Ik zag ook iemand die berichte een hok voor verschillende dieren geschikt. Dat gaat niet werken, ventilatie en inrichting is zo ingewikkeld dat de efficiëntie van zo'n stal niet haalbaar is. Mensen beseffen denk ik niet hoe ingewikkeld het is om anno nu nog boer te zijn. Hoe effectief alles moet zijn hoe verfijnt alles moet zijn anders ben je al lang failliet!
Ons milieu kan lijden onder onze welvaart, maar let wel of voedsel is het laatste wat we kunnen missen. Dus spaar de boer in wat hij doet. Misschien doet hij niet alles zoals JIJ graag wil maar vliegen naar vakantie en werk, winkelen in Londen, mobiele telefoons, plastic troep uit China, koffie zetter die na 4 bakjes koffie kapot gaat, autorijden, 21 graden in huis, mooie synthetische kleding, alles belast het milieu. Maar de voedselproductie die uiteindelijk gewoon natuur heet. Die moet dit probleem oplossen?
Er is maar 1 oplossing die goed is voor het milieu en dat is stoppen met alles! Niet meer eten, geen kleren meer kopen niet meer naar je werk gaan enz enz.
Als jij bedoelt met veerkracht biologische worden zit je er naast want die emmisie is niet te verantwoorden! De productie per hectare ligt heel veel lager en er wordt overal al heel veel natuurgebied van de agrarische sector afgepakt.
Van de natuur kunnen we eten maar niet uit een natuurgebied! Daar groeit niks! Voedselbos klinkt leuk maar wat moet de overige 16500000 mensen dan eten?
We moeten beetje aanhouden zoals we het nu doen volgens mij hebben we het goed! Als het goed gaat moet je niet veranderen! Is mij geleerd.
#15 Jeroen, wat lul je nou toch, het artikel gaat over veerkracht bevorderen via steun. De huidige GLB staat een eventuele nieuwe steun in de weg maar Gert ontvangt dus helemaal geen steun.
Een nieuwe steun die iets in de markt moet zetten waar niet om gevraagd wordt.
Ook Gert maakt waar om gevraagd wordt en kan dit dus prima zonder steun, ook een (tijdelijke) actie van China overleeft dit wel weer.
De studie gaat dus (wederom) over het veranderen van productie met allerlei droombeelden die daar bij bedacht worden omdat een zogenaamde consument er om vraagt.
Niet dus, en Gert noemt terecht het voorbeeld van Annechien.
Ook de voorbeelden uit de studie zouden genoemd kunnen worden want ook die tonen aan dat bijvoorbeeld in Zweden 0,26% kip bio is. Wonderlijk is er dan in het arme Roemenië plots meer vraag naar bio dan aanbod of zou het te maken hebben met een totaal tekort......
Waarom koopt de echte consument wat hij/zij nu koopt, doe daar eens een rondje EU voor want blijkbaar is dit gedrag op veel plaatsen gelijk.
WUR staat bol van de studies naar veranderen, veranderen om te veranderen want dan kan er weer een studie veranderen komen.
Volgens deze studie;
"IS A LACK OF SUCCESSORS OF FAMILY FARMS A KEY CONCERN FOR THE RESILIENCE OF FARMING SYSTEMS? More focus ought to be placed on the quality of succession rather than the
quantity of successors."
WHAT DOES GENERATIONAL RENEWAL MEAN? Farm generational renewal includes intra- and extra-familial succession, hiring managers and labour, as well as newly created entities.
Het ligt aan de domme boeren (families); er moeten niet meer maar slimmere opvolgers komen.
Nog meer die het concept van Annechien oppakken, dan kunnen deze "slimme" rakkers ook aan de bedelstaf.
Ik vraag me dan altijd af waarom deze onderzoekers niet zelf dit gouden gat in de markt opvullen.
Ga naar Roemenië want daar is (blijkbaar) vraag naar bio, genoeg betaalbare grond en ook onderbetaalde arbeidsplek is volop beschikbaar.