Het verplichte thuiszitten werkt slechte eigenschappen in de hand. Nooit hoor je eens iemand zeggen: ‘Ik ben zo productief sinds ik mag thuiswerken’. Of: ‘Dat Zoomen is heel goed voor het contact met collega’s en klanten’. Laat staan: ‘Iedereen is heerlijk uitgerust en mede daardoor vriendelijk tegen elkaar’. Of: ‘Eindelijk eens tijd om gezond te koken’.

Lichtpuntjes
Het gezinsleven lijdt onder coronadreiging, lockdown, avondklok, online les en thuiswerken. De kinderen worden gek van hun ouders, als gekooide tijgers lopen ze rond. Het liefst gooien we met bakstenen naar de politie, om maar wat te doen te hebben buiten.

Maar er dient zich iets van soelaas aan. Niet de vrijheid van het rondlopen in je trainingsbroek, zonder make-up en ongeschoren. Niet de nieuwe hobby van het broodbakken. Niet een hervonden seksleven, noch de achterstallige lectuur van de wereldklassiekers zijn de lichtpuntjes.

Het eigen beheer van de agenda en het gedwongen verblijf thuis geeft ruimte voor iets wat tegelijk escapistisch, meditatief en bewezen gezond voor gemoed en verstand is: het dutje. The Washington Post heeft er een enthousiast verhaal over onder de titel ‘Het dutje is de nieuwe koffiepauze’. Het is een warm pleidooi voor het houden van een kort slaapje, ook voor als de pandemie voorbij is.

Mensen die een dutje doen, blijken beter te onthouden wat ze ’s ochtends geleerd hebben. Ze zijn ’s middags beter in het oplossen van (creatieve) problemen. Ze zijn geduldiger, geconcentreerder en vrolijker
Nachtrust
Het middagdutje is niet een zwakte van ouderen die de oogjes niet meer de hele dag kunnen openhouden. Ook niet van drukke types, die niet aan slapen toekomen door het vele werk, of van jonge ouders, die ‘gebroken nachten’ hebben. Talloze mensen, ook die aan een gezonde nachtrust toekomen, hebben ’s middags de behoefte om even te slapen.

Er is verrassend weinig onderzoek gedaan naar het dutje, ‘nap’ in het Engels. Maar wat er is aan studie, benadrukt de voordelen. Vaak zijn dat experimenten met proefpersonen die wel of geen dutje doen en dan later op de dag taken te verrichten krijgen. Nappers blijken beter onthouden te hebben wat ze ’s ochtends geleerd hebben. Ze zijn ’s middags beter in het oplossen van (creatieve) problemen. Ze zijn geduldiger, geconcentreerder en vrolijker.

Dienstregeling
In zijn voortreffelijke boek Why We Sleep besteedt slaapdeskundige Matthew Walker niet veel aandacht aan het dutje.

Wel heeft hij een paar fascinerende verhalen over de werking van slaap. Uit onderzoek door wetenschappers die een maand in een donkere grot verbleven, kwam als idee dat niet het licht-donker ritme van dag en nacht ons slaapritme stuurt, maar dat dat al dieper in meerdere biologische klokjes (‘zeitgeber’) is geworteld. Het licht-donker ritme verfijnt die sturing wel. Maar dan nog zijn er ochtendmensen en avondmensen, wier slaapritmen uren uit elkaar kunnen liggen.

Als de evolutie hier de noodzaak niet van had ingezien, was dat verschil wel gelijk getrokken, zegt Walker. Wat is die noodzaak van ongelijk lopende slaapritmen dan? Dat niet iedereen van de familie of stam tegelijk slaapt, en er dus niemand wakker zou zijn voor de bewaking. Die verschillen in slaapritmen maken een natuurlijke dienstregeling voor de nachtwacht mogelijk. Si non e vero, e ben trovato. Daarom ook is in bepaalde culturen nu nog het bifasische slapen (twee keer per etmaal 3,5 uur) niet ongewoon.

Non-REM
Dutjes van slechts twintig minuten laten al flinke verbetering van het geheugen zien. Op langere termijn zijn nappers gezonder, hebben minder hartklachten en minder neurodegeneratieve aandoeningen.

Niet iedereen heeft de behoefte aan een dutje en er zijn genoeg mensen die het niet als verkwikkend ervaren. Die laatsten slapen vermoedelijk te lang, waardoor ze in een diepere slaap terechtkomen, in fase 3 van de non-REM-slaap om precies te zijn. Als ze wakker worden, zijn ze juist heel suf en moe. De kunst is om alleen in fase 2 van de non-REM te geraken en niet lang te slapen. Dat doe je door een wekker te zetten die na twintig minuten afgaat.

Andere methoden om weer op tijd te ontwaken zijn bijvoorbeeld die door de uitvinder Edison werd gehanteerd. Hij hield twee loden kogels in zijn hand en als hij diep in slaap viel tijdens zijn nap, vielen die uit zijn hand op een koekenpan die op de grond stond. Als je in een volgende, te diepe fase van de slaap komt, verslappen je spieren nog meer en laat je de kogels vallen. Een dutje heet ook wel een ‘sleutelslaapje’ naar het gebruik om een bos sleutels in de hand te houden die valt als er genoeg gedut is.

Hypo
De zogenoemde after lunch dip wordt toegeschreven aan de schommeling van insuline en glucose in het bloed na een koolhydraatrijk middagmaal. De vraag is of dat de enige, dan wel de belangrijkste oorzaak is van dat gedommel ‘s middags. Diabetici kennen de hypo, het (plots) dalen van de bloedsuikerspiegel, het onwel worden: zweten, trillen, concentratieverlies en vooral vermoeidheid. Sommigen die geen diabetes hebben kennen het verschijnsel ook, dan heet het reactieve hypoglykemie. Een salade eten als lunch, en geen witte kadetten, voorkomt dat, leert de ervaring.

Maar er is nog een ander fysiologisch verschijnsel dat de alertheid, de energie en het leervermogen in de loop van de dag beïnvloedt. Hoe langer je wakker bent, hoe meer adenosine( zich ophoopt in de hersenen. Dat verhoogt de slaperigheid. Een dutje is genoeg om de adenosine weg te spoelen, hetgeen ook gedurende de nachtrust gebeurt.

Bevrijd te zijn van de wekker (want niet naar kantoor hoeven) lijkt een zegen, maar is niet voor iedereen gunstig. Lang in bed liggen betekent niet per se beter slapen
Doodmoe
The Washington Post signaleert ook nadelen van het coronadutje. Mensen die tijdens de pandemie ’s middags gaan slapen, liggen ’s nachts vaak lang wakker omdat ze geen slaap meer hebben. Bevrijd te zijn van de wekker (want niet naar kantoor hoeven) lijkt een zegen, maar is niet voor iedereen gunstig. Lang in bed liggen betekent niet per se beter slapen.

Een door de WP-journalist geraadpleegde wetenschapper stelt dat het leven tijdens de pandemie misschien wel veel zwaarder en stressvoller is dan ervoor, met de partner en de kinderen thuis van werk en school. Voorheen was er regelmaat en duidelijkheid over het verloop van de dag. Dan is het niet zo gek dat mensen ’s middags doodmoe zijn.

In het algemeen zien de slaapwetenschappers, onder wie Walker, alleen maar voordelen van een dutje. Het is een ‘reset’, het ‘schoonspoelen’ van de hersenen en een ‘accu opladen’.
Bedrijven zouden kunnen leren van de coronadutervaringen en employees de gelegenheid moeten bieden om een middagdutje te doen als ze weer naar kantoor moeten.
Dit artikel afdrukken