‘Wat is leven?’, is de vraag die Arie Bos, ex-huisarts en ex-docent wetenschapsfilosofie opwerpt. Het is een essentiële vraag bij het jaarlijkse BD/Demeter congres over ‘de ordenende levensprocessen achter onze gezondheid’, dat dit jaar vanwege de pandemie volledig online plaatsvindt. Nu ons dagelijks leven wordt beheerst door Covid-19 en de kippen opgehokt zijn vanwege de vogelgriep, is aandacht voor de holistische, biodynamische visie op gezondheid actueel. Is regionale kringlooplandbouw een manier om nieuwe pandemieën te voorkómen? ‘Ja’, is het kristalheldere antwoord hierop van Thijs Kuiken, patholoog en virusonderzoeker aan het Erasmus MC.

Zonder leven geen ordening
Komt het leven voort uit gewone fysisch-chemische krachten of bestaat er, los daarvan, levenskracht? Er is een groot verschil tussen het levende en het levenloze, vertelt Arie Bos, die daarbij verwijst naar het boek ‘Was ist leben’ van de Oostenrijkse onderzoeker Schrödinger. Als er leven is, is er een ordenende kracht. Gaat het dood dan valt de ordening weer uit elkaar. Eenmalig is er leven ontstaan op aarde, de bacterie, onze last universal common ancestor, ofwel LUCA. Dit organisme heeft het vermogen tot zelfherstel, een vorm van een immuunsysteem. “Luca heeft de hele evolutie overleefd en begeleidt al zijn nakomelingen in ons microbioom”, vertelt Bos. Mensen dragen anderhalve kilo bacteriën met zich mee in hun lichaam. En juist deze micro-organismen zijn enorm belangrijk voor ons immuunsysteem. De samenstelling van de darmflora heeft verband met ziektes als Parkinson, MS, autisme en ADHD.

Arie Bos over de rol van ons microbioomArie Bos over de rol van ons microbioom

Plant roept om hulp
Planten creëren hun eigen microbioom in de bodem, vertelt Corné Pieterse, hoogleraar plantmicrobe interacties aan de Universiteit van Utrecht. Van de suikers die planten vormen via fotosynthese, scheiden ze wel twintig procent uit in de bodem via hun wortels, de zogenaamde exudaten. Bij iedere plant is de samenstelling van deze exudaten verschillend en daarmee trekken ze hun eigen bacteriën, schimmels en andere micro-organismen aan. Deze zijn al in de bodem aanwezig – een theelepel aarde bevat een miljard organismen – maar de samenstelling rondom de wortels is bij iedere plant verschillend. Zij helpen de plant bij het opnemen van voedingsstoffen, om gezond te blijven en om beter bestand te zijn tegen stressfactoren zoals droogte. Opvallend is, bleek uit onderzoek waar Pieterse aan meewerkte, dat de exudaten een andere samenstelling kregen nadat een plant was geïnfecteerd met valse meeldauw. “Daarmee roept de plant om hulp. Hij trekt hiermee bepaalde micro-organismen aan, die hem helpen zich te beschermen tegen de ziekte.”

Chatfunctie tijdens presentatie Corné PieterseEr werd druk gebruikt gemaakt van de chatfunctie, zoals hier tijdens de presentatie van hoogleraar plantmicrobe interacties Corné Pieterse.

Veredeling zou op bodemleven moeten letten
“Dit sluit helemaal aan bij de visie van de biodynamische landbouw”, reageert Edith Lammerts van Bueren, emeritus hoogleraar biologische plantenveredeling aan de Wageningse Universiteit. “Die visie ziet bemesting niet als voeding voor de plant, maar als voeding voor de bodem, voor het bodemleven.” Binnen de veredeling is er echter nauwelijks aandacht voor rassen die het vermogen hebben om goed samen te werken met het bodemleven. Bij veredeling worden rassen met de hoogste opbrengst onder gangbare omstandigheden uitgeselecteerd, maar daarmee vallen rassen af die binnen de biologische landbouw, waar het bodemleven veel sterker is ontwikkeld, heel interessant kunnen zijn. Een simpele oplossing is om rassen vaker uit te selecteren onder biologische omstandigheden.

‘Minder vee is een win-win-win-oplossing. Dit vermindert niet alleen het risico op ziekten die van dier naar mens overgaan, ook pak je hiermee het uitsterven van wilde dieren en het klimaatprobleem aan’
Minder vee is win-win-win
Is regionale kringlooplandbouw een manier om nieuwe pandemieën te voorkómen? Zonder mitsen en maren beantwoordt virusexpert Thijs Kuiken deze vraag met ‘ja’. De wereldwijde veestapel groeide de afgelopen zestig jaar explosief. Het aantal kippen is vervijfvoudigd. Dit gaat samen met intensivering en een toename van het aantal megastallen. De ketenstructuren, bijvoorbeeld vanaf de opfok van leghennen tot aan de eierpakstations, worden langer en internationaler wat het risico op verspreiding van ziektes vergroot. En hoe dichter dieren op elkaar staan, hoe sneller ziektes zich verspreiden. Het reproductiegetal R, dat we door de corona allemaal kennen, wordt twee keer zo hoog als er twee keer zoveel dieren op hetzelfde oppervlak leven. Q-koorts, SARS, vogelgriep, ze zijn allemaal ontstaan bij gehouden dieren waarvan het aantal sterk is gegroeid of in heel intensieve veehouderijsystemen. Wilde trekvogels zijn dus besmet met de hoog-pathogene ziektes die in de pluimveehouderij zijn ontstaan, niet andersom, al kunnen ze die ziektes nu wel verspreiden. De enige echte oplossing is het terugbrengen van de veestapel. We moeten minder dierlijke producten gaan eten. “Daarmee creëer je een win-win-win-oplossing. Dit vermindert niet alleen het risico op ziekten die van dier naar mens overgaan, ook pak je hiermee het uitsterven van wilde dieren en het klimaatprobleem aan.”

Thijs KuikenPatholoog en virusdeskundige Thijs Kuiken vertelde over de noodzaak van een kleinschaliger dierhouderij om pandemieën te voorkomen.

Ordenende kracht het sterkst bij BD
Wat is voedingskwaliteit? De vraag van Paul Doesburg, werkzaam bij de Verein für Krebsforschung in Arlesheim (Zw), is direct verbonden met de vraag ‘wat is leven’ van Arie Bos. Is een gezond product een product dat veel gezonde stoffen en weinig ongezonde stoffen bevat? Of is een product voor een mens gezond als het bijdraagt aan je zelfherstellend vermogen? Een simpel proefje – niet wetenschappelijk – was voor Doesburg veelzeggend: hij had gangbare en biodynamische komkommers in plakken gesneden, weer in de oorspronkelijke vorm in cellofaan verpakt en in de koeling gezet. Na zestien dagen was de gangbare komkommer bruin en drabberig. De BD-komkommer was nog groen en alle plakken waren weer aan elkaar gegroeid. Doesburg: “Tot mijn verbazing kreeg ik hier ook negatieve reacties op. Voor mij was het zo’n duidelijk voorbeeld van kwaliteit dat de BD-komkommer zelfherstellend vermogen toont. Maar sommigen zeiden: wat maakt dat nu uit? Het gaat erom hoeveel voedingsstoffen er in week 1 in de komkommer zitten, dus wanneer je hem eet.” Doesburg realiseerde zich dat er een nieuwe definitie van gezondheid nodig was, waarin het vermogen tot zelfherstel tot uiting komt. Als voorbeeld noemt hij het PARSIFAL onderzoek dat onder 14.000 kinderen is uitgevoerd in vijf landen. Kinderen op vrijescholen, die vaak een antroposofische leefstijl hebben en veel biologische producten eten, hadden rond de 20 procent minder atopische klachten, zoals allergie en eczeem.
De ordenende kracht, die alleen in levende wezens bestaat, is dus het sterkst aanwezig in BD-producten

Doesburg heeft zich gespecialiseerd in koperkristallisatie-onderzoek. Hierbij wordt sap van het product dat je wilt onderzoeken gemengd met koperchloride en ingedampt, waardoor een kristalstructuur ontstaat die iets van de productkwaliteit uitdrukt. Uit vele proeven blijkt dat BD-producten – in vergelijking met biologische en gangbare producten – de meest uitgesproken vormen laten ontstaan en die bij veroudering het best vasthouden. De ordenende kracht, die alleen in levende wezens bestaat, is dus het sterkst aanwezig in BD-producten.

Rauwe melk
Onderzoeker Ton Baars is ‘getrouwd met melk’, zoals hij het zelf zegt. Al tientallen jaren doet hij onderzoek naar melk. Uit tal van onderzoeken blijkt dat het drinken van rauwe melk beschermt tegen astma, allergie en hooikoorts. Het pasteuriseren is ooit ingevoerd om verspreiding van tbc te voorkomen. Destijds was het bedoeld als tijdelijke maatregel, maar het is nooit meer teruggedraaid. Er is vooral aandacht voor de risico’s van ziekmakende bacteriën, terwijl de heilzame werking van rauwe melk met goede bacteriën wordt onderschat. In Duitsland is een manier ontwikkeld om de (bacteriële) kwaliteit van rauwe melk voortdurend te monitoren, zodat het veilig gedronken kan worden. Uit onderzoek blijkt dat de kwaliteit van koeien uit extensieve systemen die voornamelijk gras eten het hoogst is.

Deelnemers79 deelnemers volgden het Webinar waarvan ruim 100 alle sessies hebben gevolgd tot in de namiddag.

Preparaten brengen balans
In de biodynamische landbouw worden preparaten gebruikt op aanwijzing van Rudolf Steiner (grondlegger van antroposofie en BD-landbouw). “Voor mij vormen de preparaten de homeopathie binnen de landbouw”, vertelt Ruud Hendriks, bodemkunde-docent op Warmonderhof, in gesprek met tuinder Isabel Duinisveld. “De essentie ervan is dat je levensprocessen wilt ondersteunen, vitaliteit, weerbaarheid.” Uit onderzoek blijkt dat je de werking van de preparaten niet moet zoeken in een hogere opbrengt. Groeit een gewas te snel, dan zal preparaatgebruik de groei afremmen. Groeit het traag, dan geven de preparaten juist een stimulans. Zo krijgt het product een betere kwaliteit. Dit werd ook opgemerkt door gangbare wijnboeren in Frankrijk die hun biodynamische collega’s steeds vaker prijzen zagen winnen. Ook zij gingen het kiezelpreparaat, gemaakt van gemalen bergkristal, gebruiken. Ook zij zagen dat de groei van hun gewas evenwichtiger werd.

Isabel Duinisveld en Ruud HendriksIsabel Duinisveld en Ruud Hendriks vertelden voor en met studenten vanuit het klaslokaal van Aeres Warmonderhof over de rol van het kiezelpreparaat.
Fotocredits: Stichting Demeter
Dit artikel afdrukken