Wie het leuk vindt om politieke crises eenvoudig begrijpelijk te maken, kan het adembenemende gevecht in de Vlaamse regering zien als een bokswedstrijd tussen partijen in een regering die niet opstapt en bovendien met vakantie gaat. Dat schrijft de Vlaamse financiële krant De Tijd. Vlaanderen zit - net als Nederland - in een diepe juridische vergunningencrisis, maar volgt een heel opmerkelijke oplossingsstrategie: twee partijen in de regering proberen hun derde partner knock out te slaan en vragen het parlement en de Raad van State dat goed te vinden.
De zittende Vlaamse regering werd gevormd na de Vlaamse verkiezingen van 2019 en bestaat uit de partijen N-VA, CD&V en Open Vld. De N-VA, Nieuw-Vlaamse Alliantie, de Vlaamse nationalistische partij, waarvan Jan Jambon de politieke leider was, werd de belangrijkste partij zodat Jambon minister-president van Vlaanderen werd. Daarnaast doen mee Christen-Democratisch en Vlaams (CD&V), het Vlaamse CDA, en de Open Vlaamse Liberalen en Democraten (Open VLD), een liberale partij die zich inzet voor vrijemarkteconomie, persoonlijke vrijheid en versterking van ondernemerschap, de Vlaamse VVD. De regering Jambon heeft 70 van de 124 zetels. De N-VA heeft 35 zetels, CD&V 19.
Demir drukte door
Minister Zuhal Demir (N-VA) heeft natuur in haar portefeuille en drukte onlangs in overleg met de premier maar zonder het akkoord van de boer-gezinde CD&V een regeling door die vergunningen verleenbaar moet maken. Net als Nederland heeft Vlaanderen zijn natuurbeleid gebaseerd op stikstof en moeten uitbreidingen, verbouwingen of nieuwbouw van bedrijven voldoen aan een simpele regel: het mag de staat van de natuur in Natura 2000-gebieden niet verslechteren. De minister drukte een streng regime door dat gebaseerd was op het stikstofakkoord dat de Vlaamse regering begin maart bereikte, zonder te voldoen aan een aantal van de voorwaarden. Er moest een milieu-effect-rapportage worden gemaakt om in Vlaanderen te kunnen bepalen over externe saldering (het overdragen van weggenomen uitstoot aan partijen die uitstootrechten nodig hebben) en het verschil in beoordeling tussen ammoniak-stikstof (van boeren) en stikstofoxiden (als gevolg van verbrandingsprocessen door de industrie). Die kwam er niet en dat mag ook alleen na een deugdelijke wetenschappelijke onderbouwing. Minister van Landbouw Jo Brouns (CD&V) was stomverbaasd over de gang van zaken en trok hard aan de bel. Maar de regering viel niet en ging met zomerreces.
Ethaankraker Ineos
Door het eerder afgesloten stikstofakkoord als decreet in te dienen in het Vlaams Parlement, gaf minister Demir een belangrijk signaal aan het chemiebedrijf Ineos, dat vorige week zijn vergunning voor een ethaankraker in de haven van Antwerpen vernietigd zag worden. Een pijnlijke zaak want die wil burgemeester Bart de Wever van Antwerpen (N-VA) nou juist door laten gaan. In de Gazet van Antwerpen noemde hij de afgewezen omgevingsvergunning (de Vlaamse versie van de Nederlandse natuurvergunning) 'een mokerslag' die laat zien dat Vlaanderen nu in het 'voorportaal' van de Nederlandse situatie staat: overheden kunnen geen vergunningen meer afgeven omdat ze voor de rechter onhoudbaar zullen blijken, zolang het parlement het decreet van Demir aanneemt. De economie in Vlaanderen is in gevaar, zegt havenburgemeester De Wever van dezelfde partij.
Geen onderbouwingen
Net als in Nederland is er ook in Vlaanderen geen snelle oplossing voor het stikstofprobleem. Vlaanderen heeft regels voor stikstof afgekondigd om natuurgebieden te beschermen, maar de vorige regering bleek geen effectieve regels te hebben vastgelegd. Minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) heeft een alternatieve regeling uitgewerkt. Die moest gelden als signaal om duidelijk te maken dat het de regering menens is om streng natuurbeleid te maken, maar na de uitspraak van de Raad voor Vergunningenbetwistingen over het Project One van Ineos lijkt ook die regeling niet houdbaar nu de wetenschappelijke onderbouwingen ontbreken.
Het decreet van Demir wil de stikstofuitstoot verminderen en een stabiel kader bieden voor vergunningen. Voor die vergunningen gelden drempelwaardes - het maximum aan stikstof dat een bedrijf mag uitstoten naar een nabijgelegen natuurgebied. Als de uitstoot boven de drempelwaarde komt, moet via een passende beoordeling - een wetenschappelijk onderzoek - worden aangetoond dat de impact toch beperkt blijft.
Er blijven twee grote uitdagingen. Ten eerste, kunnen drempelwaardes worden gebruikt zonder een passende beoordeling? Ten tweede, is het juridisch houdbaar om de landbouw en de industrie verschillend te behandelen?
De afwijzing van de vergunning van Ineos (door toedoen van de Nederlandse provincie Noord-Brabant) heeft duidelijk gemaakt dat het huidige stikstofkader onvoldoende antwoord biedt op deze vragen, waardoor bedrijven die een vergunning aanvragen voor activiteiten die invloed kunnen hebben op natuurgebieden, een ingewikkelde passende beoordeling moeten opstellen. Dat zorgt voor onzekerheid.
Het ingediende stikstofdecreet in het Vlaams Parlement moet nu beoordeeld worden door de Raad van State, maar experts zijn verdeeld over de juridische haalbaarheid ervan. De wetenschappelijke onderbouwing lijkt beperkt en er zijn twijfels of het decreet stand zal houden als het Grondwettelijk Hof zijn oordeel erover velt. Gezien de te verwachten juridische uitdagingen en politieke onenigheid zal het een hele toer worden om het Vlaamse parlement voor het decreet van Demir te laten stemmen. Het partijtje boksen lijkt op voorhand verloren. De kraker van Ineos blijft voorlopig dan ook vermoedelijk een papieren tijger. Pijnlijk zijn de toezeggingen die de Vlaamse en federale Belgische regering het bedrijf deden, nu blijkt dat die van rechtswege ongeldig zijn.
Twijfel aan wetenschap kan redding zijn
Eén ding maakt het Vlaamse dossier anders dan het Nederlandse. Vlaanderen twijfelt nog aan de wetenschap achter stikstof. In Nederland zijn de modellen van het RIVM al geruime tijd wet geworden, ook al laten die bijvoorbeeld ammoniakstikstof uit zee vrijkomen, terwijl dat chemisch ondenkbaar is omdat ammoniak bindt aan water. Zelfs de progressieve Vlaamse parlementsleden die positief staan tegenover het decreet vermoeden "dat de wetenschappelijke onderbouwing waarschijnlijk te beperkt blijft - als zo'n sluitende onderbouwing al te geven valt", schrijft De Tijd. "Mensen die zeggen dat de drempels onderbouwd zijn, moet mij eens zeggen over welk wetenschappelijk onderzoek dat gaat en wat erin staat. Het gaat over modellen, tools en aannames. Wetenschappelijk onderzoek toetst ook aan de realiteit. Die toetsing is niet gebeurd", zegt advocaat Stijn Verbist, als advocaat gespecialiseerd in rechtsbescherming, tegen de overheid.
In Nederland voerde Nico Gerrits lang oppositie tegen het stikstofbeleid vanwege het gebrek aan daadwerkelijke wetenschappelijke onderbouwing, terwijl een deugdelijk natuurbeleid beter uit zou kunnen gaan van natuurwaarden en monitoring van natuurgebieden. In Nederland daagt langzamerhand de gedachte dat verdroging een belangrijke factor is op plekken waar de natuur achteruit gaat. Ook de Vlaamse ecoloog Tobias Ceulemans stelde onder de rook van vliegvelden Zaventem vast dat droogte een aannemelijke factor van belang is.
Onlangs merkte Wouter van der Weijden, bruggenbouwer tussen natuur en boeren van het Centrum voor Landbouw & Milieu, op dat falend beleid én nieuwe verkiezingen een kans zijn voor betere wetenschap onder het beleid in Nederland. Dat kan ook gelden voor Vlaanderen waar de regering de politiek de hoofdrol geeft in de beslissende boksmatch.
Demir drukte door
Minister Zuhal Demir (N-VA) heeft natuur in haar portefeuille en drukte onlangs in overleg met de premier maar zonder het akkoord van de boer-gezinde CD&V een regeling door die vergunningen verleenbaar moet maken. Net als Nederland heeft Vlaanderen zijn natuurbeleid gebaseerd op stikstof en moeten uitbreidingen, verbouwingen of nieuwbouw van bedrijven voldoen aan een simpele regel: het mag de staat van de natuur in Natura 2000-gebieden niet verslechteren. De minister drukte een streng regime door dat gebaseerd was op het stikstofakkoord dat de Vlaamse regering begin maart bereikte, zonder te voldoen aan een aantal van de voorwaarden. Er moest een milieu-effect-rapportage worden gemaakt om in Vlaanderen te kunnen bepalen over externe saldering (het overdragen van weggenomen uitstoot aan partijen die uitstootrechten nodig hebben) en het verschil in beoordeling tussen ammoniak-stikstof (van boeren) en stikstofoxiden (als gevolg van verbrandingsprocessen door de industrie). Die kwam er niet en dat mag ook alleen na een deugdelijke wetenschappelijke onderbouwing. Minister van Landbouw Jo Brouns (CD&V) was stomverbaasd over de gang van zaken en trok hard aan de bel. Maar de regering viel niet en ging met zomerreces.
Ethaankraker Ineos
Door het eerder afgesloten stikstofakkoord als decreet in te dienen in het Vlaams Parlement, gaf minister Demir een belangrijk signaal aan het chemiebedrijf Ineos, dat vorige week zijn vergunning voor een ethaankraker in de haven van Antwerpen vernietigd zag worden. Een pijnlijke zaak want die wil burgemeester Bart de Wever van Antwerpen (N-VA) nou juist door laten gaan. In de Gazet van Antwerpen noemde hij de afgewezen omgevingsvergunning (de Vlaamse versie van de Nederlandse natuurvergunning) 'een mokerslag' die laat zien dat Vlaanderen nu in het 'voorportaal' van de Nederlandse situatie staat: overheden kunnen geen vergunningen meer afgeven omdat ze voor de rechter onhoudbaar zullen blijken, zolang het parlement het decreet van Demir aanneemt. De economie in Vlaanderen is in gevaar, zegt havenburgemeester De Wever van dezelfde partij.
Geen onderbouwingen
Net als in Nederland is er ook in Vlaanderen geen snelle oplossing voor het stikstofprobleem. Vlaanderen heeft regels voor stikstof afgekondigd om natuurgebieden te beschermen, maar de vorige regering bleek geen effectieve regels te hebben vastgelegd. Minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) heeft een alternatieve regeling uitgewerkt. Die moest gelden als signaal om duidelijk te maken dat het de regering menens is om streng natuurbeleid te maken, maar na de uitspraak van de Raad voor Vergunningenbetwistingen over het Project One van Ineos lijkt ook die regeling niet houdbaar nu de wetenschappelijke onderbouwingen ontbreken.
Het decreet van Demir wil de stikstofuitstoot verminderen en een stabiel kader bieden voor vergunningen. Voor die vergunningen gelden drempelwaardes - het maximum aan stikstof dat een bedrijf mag uitstoten naar een nabijgelegen natuurgebied. Als de uitstoot boven de drempelwaarde komt, moet via een passende beoordeling - een wetenschappelijk onderzoek - worden aangetoond dat de impact toch beperkt blijft.
Er blijven twee grote uitdagingen. Ten eerste, kunnen drempelwaardes worden gebruikt zonder een passende beoordeling? Ten tweede, is het juridisch houdbaar om de landbouw en de industrie verschillend te behandelen?
De afwijzing van de vergunning van Ineos (door toedoen van de Nederlandse provincie Noord-Brabant) heeft duidelijk gemaakt dat het huidige stikstofkader onvoldoende antwoord biedt op deze vragen, waardoor bedrijven die een vergunning aanvragen voor activiteiten die invloed kunnen hebben op natuurgebieden, een ingewikkelde passende beoordeling moeten opstellen. Dat zorgt voor onzekerheid.
Het ingediende stikstofdecreet in het Vlaams Parlement moet nu beoordeeld worden door de Raad van State, maar experts zijn verdeeld over de juridische haalbaarheid ervan. De wetenschappelijke onderbouwing lijkt beperkt en er zijn twijfels of het decreet stand zal houden als het Grondwettelijk Hof zijn oordeel erover velt. Gezien de te verwachten juridische uitdagingen en politieke onenigheid zal het een hele toer worden om het Vlaamse parlement voor het decreet van Demir te laten stemmen. Het partijtje boksen lijkt op voorhand verloren. De kraker van Ineos blijft voorlopig dan ook vermoedelijk een papieren tijger. Pijnlijk zijn de toezeggingen die de Vlaamse en federale Belgische regering het bedrijf deden, nu blijkt dat die van rechtswege ongeldig zijn.
Twijfel aan wetenschap kan redding zijn
Eén ding maakt het Vlaamse dossier anders dan het Nederlandse. Vlaanderen twijfelt nog aan de wetenschap achter stikstof. In Nederland zijn de modellen van het RIVM al geruime tijd wet geworden, ook al laten die bijvoorbeeld ammoniakstikstof uit zee vrijkomen, terwijl dat chemisch ondenkbaar is omdat ammoniak bindt aan water. Zelfs de progressieve Vlaamse parlementsleden die positief staan tegenover het decreet vermoeden "dat de wetenschappelijke onderbouwing waarschijnlijk te beperkt blijft - als zo'n sluitende onderbouwing al te geven valt", schrijft De Tijd. "Mensen die zeggen dat de drempels onderbouwd zijn, moet mij eens zeggen over welk wetenschappelijk onderzoek dat gaat en wat erin staat. Het gaat over modellen, tools en aannames. Wetenschappelijk onderzoek toetst ook aan de realiteit. Die toetsing is niet gebeurd", zegt advocaat Stijn Verbist, als advocaat gespecialiseerd in rechtsbescherming, tegen de overheid.
In Nederland voerde Nico Gerrits lang oppositie tegen het stikstofbeleid vanwege het gebrek aan daadwerkelijke wetenschappelijke onderbouwing, terwijl een deugdelijk natuurbeleid beter uit zou kunnen gaan van natuurwaarden en monitoring van natuurgebieden. In Nederland daagt langzamerhand de gedachte dat verdroging een belangrijke factor is op plekken waar de natuur achteruit gaat. Ook de Vlaamse ecoloog Tobias Ceulemans stelde onder de rook van vliegvelden Zaventem vast dat droogte een aannemelijke factor van belang is.
Onlangs merkte Wouter van der Weijden, bruggenbouwer tussen natuur en boeren van het Centrum voor Landbouw & Milieu, op dat falend beleid én nieuwe verkiezingen een kans zijn voor betere wetenschap onder het beleid in Nederland. Dat kan ook gelden voor Vlaanderen waar de regering de politiek de hoofdrol geeft in de beslissende boksmatch.
