De Europese top die donderdag, 1 februari 2024, in Brussel plaatsvindt, stond officieel gepland als overleg over de situatie in Oekraïne. Door de boerenprotesten in met name Frankrijk, Duitsland, Polen, Roemenië, België en Italië zal het ook daarover gaan. Wat staat er op de agenda nu boeren opeens een hot Europees onderwerp zijn geworden?
Vooral vanuit Frankrijk staat ontheffing van de verplichte braakligging van 4% op de agenda. De Europese Commissie stond ontheffing toe vanwege de Russische invasie in Oekraïne. De 4%-verplichting is onderdeel van de gemeenschappelijke landbouwpolitiek (GLB) en bedoeld om de biodiversiteit te bevorderen en bodemuitputting te voorkomen.

Een eveneens vooral Franse zorg is de import van kippenvlees uit Oekraïne. Dat is momenteel vrijgesteld van EU-douanerechten. De Franse president Emmanuel Macron heeft aangegeven de noodzaak te zien voor regulering van deze importen, gezien de significante stijging en de potentiële impact op lokale boeren.

De EU-Mercosur vrijhandelsovereenkomst moet wat Frankrijk betreft van tafel. De Mercosur-landen (Brazilië, Argentinië, Uruguay, Paraguay) zijn wat betreft de Franse boeren een aanslag op hun concurrentiepositie omdat ze goedkoper kunnen produceren dan zij. Het gesprek daarover lijkt een formaliteit omdat het akkoord onlangs door het huidige Belgische EU-voorzitterschap helemaal achterin de koelkast is gezet.

Vanuit België zou vooral stikstof op de agenda moeten staan, net als vanuit Nederland (maar Nederlandse boeren zijn voorlopig niet de straat op gegaan). Dat is echter geen Europees onderwerp omdat het een nationale vertaling door beide landen is van de Vogel- en Habitatrichtlijn. Belgische (en Nederlandse) boeren hebben dus voor wat betreft hun hoofdklacht weinig te zoeken in het Brussel van de EU. Zij zijn boos vanwege het stikstofdecreet waarin de boeren politiek ondergeschikt werden gemaakt aan de vergunning voor de ethaankraker van het bedrijf Ineos in de haven van Antwerpen.

Vanuit Duitsland zou ergernis over de milieuwetgeving en willekeurig plukken door een overheid die niet meer als effectief wordt gezien op de agenda moeten staan. Het van oudsher tüchtige land heeft zowel onder boeren als onder burgers geen vertrouwen in groene fratsen. Daar komt bij dat Duitse boeren extra op de kleintjes letten omdat ze niet van banken houden en niet zo ruim in vrije middelen zitten om te investeren.

Vanuit het zuiden van Europa zou het vooral over het recht op het gebruik van zoet water uit bodem en rivieren voor de landbouw moeten gaan. Vanuit het oosten zou structuurbeleid op de agenda moeten staan; kleine boeren hebben daar last van grote door kostennadelen zodat er buffers moeten worden opgeworpen om de brute macht van enkele grote boeren niet de gehele sector over te laten nemen. Tussen Oost en West zou het eveneens over structuurbeleid moeten gaan omdat (grote) boeren in het oosten van de Unie aanmerkelijk goedkoper kunnen produceren dan die in het westen, terwijl ook west-Europa eigen boeren wil houden en het niet verstandig is om de hele landbouw naar het oosten te verplaatsen. Maar enige overheveling kan wel heilzaam zijn vanuit ecologische wensen.
Voor de korte termijn zijn akkerbouwers in het oosten van Europa (Polen) boos over de import van graan uit Oekraïne die de prijzen voor graan bederft. Zij willen de grenzen dicht of importheffingen.

Mogelijke resultaten
De top zal naar verwachting vooral het spanningsveld benoemen tussen de milieudoelstellingen van de EU en de economische belangen van de boeren. De vraag is hoe de EU haar hoge milieunormen kan handhaven en boeren economisch perspectief kan bieden. Dat even regelen, is vrijwel onmogelijk. Frankrijk zal zijn Egalim-wet die betalingen in de keten reguleert strenger gaan toepassen, maar dat is geen oplossing voor de gehele EU.
Er zou een grotere flexibiliteit in het beleid kunnen komen, met name wat betreft de braakliggingsverplichtingen. Dit zou kunnen leiden tot een tijdelijke verlichting voor de boeren, maar lost de langetermijneffecten op het gebied van de tot op heden verwaarloosde economie van de milieu- en biodiversiteitsdoelstellingen niet op.

Wat betreft de import van Oekraïense landbouwproducten, zou er een compromis kunnen worden bereikt waarbij de vrijstelling van douanerechten wordt voortgezet, maar met strengere voorwaarden om de impact op EU-boeren te beperken. De twee structuurconflicten binnen de Unie blijven vooralsnog taboe. Frankrijk zal de druk op het voorlopig toch al weinig kansrijke Mercosur-akkoord hoog houden. Onderwijl doet de Franse voorzitter Christiane Lambert van de Europese boeren- en coöperatiekoepel Copa-Cogeca alle moeite om uit te leggen dat Franse boeren niet om een Frexit moeten vragen omdat ze vinden dat 'Europa niet werkt' maar dat de EU juist een goeie zaak is.

Von der Leyen voor de langere termijn
Boeren staan opeens met stip bovenaan de Europese beleidsagenda, terwijl daar nou juist de strategische dialoog van EC-voorzitter Von der Leyen voor bedoeld was. Die dialoog was mede bedoeld om de boerengeest in de fles te houden. Dat is niet gelukt.

De uitkomst van deze top zal de aandacht van het initiatief van de dialoog van Von der Leyen voor de korte termijn afleiden. De echte problemen zullen echter een ander podium nodig hebben. Daar kan Von der Leyens dialoog uitkomst bieden. In aanmerking moet worden genomen dat de verkiezingen voor het Europese Parlement in juni plaatsvinden en geen garantie zijn voor de continuïteit van het initiatief van de EC-voorzitter.

NEDERLANDSE BOER ECONOMISCH ZONDER TOEKOMST

In Nederland klommen de boeren tot op vandaag niet massaal op hun trekkers. Toch zijn de eerste trekkers woensdagavond in de omgeving van Zwolle gesignaleerd. De trekkergroepen hebben een lijst van acht eisen die grotendeels nationaal zijn.

Voor Nederland berekende de WUR onlangs de kosten van het in nationale regels vertaalde milieubeleid voor boeren. LTO Nederland vatte die als volgt samen:
In de melkveehouderij leiden vastgestelde maatregelen tot een inkomensdaling tussen de €16.000 en €43.000. Dit komt met name door het derogatieverlies, bufferstroken en wijzigingen in het GLB. In de akkerbouw veroorzaken vastgestelde maatregelen, met name verplichte bufferstroken en het nieuwe GLB, een inkomensdaling tussen de €9.000 en €26.000. Wanneer daar extra maatregelenpakketten voor verduurzaming bijkomen, zijn de economische effecten desastreus. Zo zal een intensief melkveebedrijf op veen dat kiest voor extensivering middels minder dieren er in inkomen ruim €170.000 per jaar op achteruit gaan. Kiezen voor meer grond betekent voor hetzelfde bedrijf een inkomensverlies van €100.000. De keuze voor bv. high tech-oplossingen op een groot zandbedrijf leiden ook tot een totaal inkomensverlies van €90.000. In de akkerbouw zijn, afhankelijk van de grondsoort, een licht, gemiddeld en zwaar extra maatregelenpakket opgesteld. Hier varieert het totale inkomensverlies tussen de €20.000 tot €72.000. De natuur en milieudoelen komen, met het vastgestelde beleid in combinatie met de verschillende maatregelpakketten wel grotendeels binnen bereik. Zo zal de ammoniakemissie in de melkveehouderij met 30-40% kunnen dalen, en de broeikasgasemissie met 20-40%, steeds afhankelijk van combinaties bedrijfstype- maatregelpakket. In de akkerbouw lijkt het reeds vastgestelde beleid weinig positief effect te hebben op bijvoorbeeld stikstofoverschot of broeikasgasemissies. Met de voorgestelde maatregelenpakketten kan echter wel zowel het N-overschot als de broeikasgasemissie met ruim 20% dalen (gemiddeld).

Dat zijn forse bedragen die volgens de WUR te hoog gegrepen zijn. Daarmee verklaart de afdeling economie van de Wageningse universiteit de gemiddelde Nederlandse boer de facto economisch toekomstloos.


Ondanks het over hun schoenen lopende mestprobleem (dat op dit moment veel prangender is dan het stikstofdossier), roept de Nederlandse boerenkoepel LTO zijn leden niet op om de straat op te gaan. Toch werd de eerste ongebonden trekkergroep vanavond gesignaleerd in Overijssel. De trekkergroepen verspreiden een lijst met acht eisen.



De Farmers Defence Force kondigde vandaag in ronkende taal een trekkermanifestatie op 4 juni in Brussel aan:

4 juni – Internationale boerendemonstratie – Brussel: Stem ze weg!

De eerste vergadering van boerenorganisaties Farmers Defence Force – FDF (Nederland), Instytut Gospodarki Rolnej – IGR (Polen) en Land schafft Verbindung Deutschland – LsV (Duitsland), om een internationale boerendemonstratie in Brussel te organiseren op 4 juni 2024, vond plaats op 29 januari jl.

Wij brachten al tienduizenden boeren op de been: IGR – 70.000, FDF – 50.000, LsV – 100.000.

Alle boeren en hun bondgenoten samen, strijdend voor hun boerderijen, hun bestaan en hun rechten!

Overal in de EU zien we jullie strijden tegen het sloopbeleid van jullie landbouw en jullie bedrijven.

In Brussel gaan naar verwachting morgen naar boeren massaal met tractoren de straat op. Zelfde de normaal gesproken onder boeren geliefde minister van Landbouw Jo Brouns moet het ontgelden. De boeren zijn boos en - net als de Franse - op dit moment slecht te besturen.


Deze tekst is gebaseerd op eigen analyse en teksten van De Tijd, FranceTVinfo en Euractiv.