Homo sapiens kwam al veel eerder naar Europa maar bleef toen niet

In 1978 vonden archeologen in een Griekse grot twee schedels naast elkaar. Ze noemden ze Apidima 1 en Apidima 2.

Apidima 2 was beter bewaard gebleven en was duidelijk van een Neanderthaler (Homo sapiens neanderthalensis), 170.000 jaar oud. De bonkige mensensoort met de lage schedel en dikke wenkbrauwen is lang geleden uitgestorven. De evolutie liet maar 1 mensensoort over, de Homo sapiens sapiens.

Apidima 1 was een onvolledig stuk schedel, zonder gezicht, dat vastzat in een steen. Omdat ze zo dicht bij elkaar lagen, werd aangenomen dat ook Apidima 1 de schedel van een Neanderthaler was. Jarenlang is er nauwelijks naar omgekeken. Maar nader onderzoek door de Eberhard Karls universiteit in Tübingen, Duitsland, bracht een verrassing aan het licht. Apidima 1 blijkt op basis van chemisch onderzoek van een Sapiens en bovendien van veel vroegere datum, 210.000 jaar oud. Ook de bolle vorm van de schedel wijst op Sapiens.

Dat is groot nieuws onder wetenschappers die zich bezighouden met de oermens. De Homo sapiens verscheen het eerst in Afrika. De oudste resten zijn gevonden in Marokko en dateren van 300.000 jaar geleden. Nu blijkt Sapiens eerder uit Afrika naar Europa te zijn getrokken dan tot nu toe op basis van vondsten werd aangenomen. Bovendien is de Sapiensschedel aanzienlijk ouder dan de Neanderthalerschedel die er naast lag, wat er op wijst dat Sapiens niet nà, maar tìjdens of zelfs al vóór de Neanderthalers in Europa was.

Dit tezamen “gooit het hele verhaal van de Neanderthalers overhoop,” schrijft The Atlantic.

De gedachte dat Europa een ‘Neanderthaler-fort’ was, waar Sapiens geen voet aan de grond kreeg, is niet langer houdbaar. Zijn de oude werktuigen die gevonden zijn in Europa wel van Neanderthalers? Of misschien toch van vroege Sapiens? Niets is meer zeker.

Blijft de vraag hoe die twee schedels naast elkaar kwamen te liggen, daar in die Griekse grot. “Het lijkt erop, nadat ijstijden kwamen en gingen en de zeespiegels rezen en daalden, dat delen van de grot overstroomden en erodeerden en dat beide schedels losraakten van hun oorspronkelijke rustplaats,” aldus The Atlantic. En zo zouden ze naast elkaar zijn komen te liggen.

Wat kunnen we nu weten, na deze analyse? “Onze bevindingen bevestigen dat er meerdere verspreidingen waren van vroege mensachtigen vanuit Afrika. Ze onderstrepen de complexe demografische processen van de ontwikkeling van de mens in het Pleistoceen en de vroege aanwezigheid van Sapiens in Zuidoost-Europa.” Met andere woorden: er zijn meerdere expansiegolven geweest. Deze hele vroege heeft uiteindelijk niet doorgezet: alle huidige mensen buiten Afrika stammen af van een latere Sapiens-expansie uit Afrika, 70.000 tot 50.000 jaar geleden.