Lees ook
De Vikingen waren woeste, blonde Scandinaviërs, die tot diep in Europa op rooftocht gingen en moordend en plunderend een schrikbewind uitoefenden dat eeuwen duurde. Tussen ongeveer 750 en 1050 na Christus zeilden zij in horden uit op hun drakenschepen vanuit Denemarken, Noorwegen en Zweden en vestigden zich voor korte of langere tijd aan kusten. Ze plunderden Parijs meermaals en stichtten een kolonie op Newfoundland, eeuwen voor Columbus de Atlantische Oceaan overstak.

Het waren geen geringe wapenfeiten die zijn blijven hangen in legenden en in de min of meer officiële geschiedenis. Die geschiedenis der Vikingen heeft een flinke mythische component, die ook in de beleving van de Scandinavische volksaard en in de populaire cultuur zijn weerslag heeft gekregen. Feit en fictie hebben zich kunnen vermengen door afwezigheid van historische feiten.

Blond
Een onderzoeksteam van de universiteiten van Cambridge en Kopenhagen, onder leiding van de Deense evolutionair geneticus Eske Willerslev, zegt nu voldoende feiten te hebben om de geschiedenis van de Vikingen te herschrijven en het populaire beeld fundamenteel bij te schaven.

Lang niet alle Vikingen waren blond, niet alle Vikingen kwamen uit Scandinavië en de Vikingen waren niet zo’n zuiver ras - als je daarvan al mag spreken - zoals wordt aangenomen. Ze waren ook helemaal niet zo noords.

Dat zijn de belangrijkste uitkomsten van een grootschalig DNA-onderzoekop de botten uit de graven van 442 Vikingen, mannen, vrouwen en kinderen. De onderzochte skeletten lagen in eerder ontdekte graven in heel Europa. Volledige genome sequencing geeft inzicht in de herkomst, bij benadering, van de (verre) voorouders van de overledenen. “De Vikingen hadden veel meer genen uit Zuid- en Oost-Europa dan we verwachtten,’ zegt een van de onderzoekers in EurekAlert. “Ze hadden overwegend donker haar bijvoorbeeld.” Daar gaat het blonde (zelf)beeld.

Tijdgenoten
Ook viel op dat de Vikingen genetisch veel meer diversiteit vertoonden dan hun tijdgenoten uit de boerenbevolking van het Scandinavische binnenland. “De Vikingen woonden in kustgebieden en waren genetisch gezien een heel ander volk dan de boerengemeenschappen landinwaarts. Die boeren verschilden genetisch veel sterker dan de Vikingen van andere Europese boerengemeenschappen die duizenden jaren eerder in Europa leefden.” Dat wijst op een vruchtbare vermenging van de Vikingen met de andere Europeanen.

Het genonderzoek werpt ook licht op het reisgedrag van de verschillende Vikingstammen of -volkeren. De Denen gingen naar Engeland, de Zweden naar de Baltische regio en de Noren naar Ierland, IJsland en Groenland. Zo constateerden de onderzoekers dat de skeletten in een enkel graf broers waren, waarschijnlijk samen gesneuveld in de strijd. Maar ook werd het DNA van broers aangetroffen in graven die honderden kilometers van elkaar lagen.

Verwanten
Dat is een indicatie dat de samenstelling van de scheepsbemanningen van de rooftochten sociaal meer varieerde dan werd aangenomen. “In de populaire cultuur is het beeld ontstaan van de Vikinghoofdmannen die de sterkste krijgers uit naburige stammen ronselden voor een reis. Maar in één graf lagen vijf verwanten, hetgeen erop kan duiden dat je gewoon je familie meenam.”

Een ander geheim dat de graven prijs gaven was dat niet alle Vikingen ook Noormannen waren. De op traditionele Vikingwijze begraven man in een Schots graf bleek ook genetisch een Schot te zijn. Dat weerspreekt het algemene beeld dat Vikingen een gesloten gemeenschap waren. Ook buitenlanders konden kennelijk Viking worden.

Het beeld van de Vikingen als een homogene, raszuivere gemeenschap, met een op religie, traditie en krijgszucht gebaseerde ‘ideologie’ moet bijgesteld worden, suggereert dit onderzoek. De genetische invloed uit Europa en Azië dateert al van ver voor het Vikingtijdperk en de genetische diversiteit van de in de graven aangetroffen Vikingen duidt op veel meer vermenging, in sociaal opzicht ook, met andere Europeanen dan de legende wil. De vraag is of er wel één Vikingvolk was.

De rooftochten van de Vikingen ontstonden uit noodzaak. Het sociale systeem waarbij de oudste zoon de enige erfgenaam was leidde tot een overschot aan jonge mannen. Het barse klimaat en armoedige bestaan met veeteelt en landbouw - op de weinige geschikte landbouwgronden, denk aan de fjorden, meren en dichte wouden die Scandinavië kenmerken - dreef die jonge mannen ertoe nieuwe bestaansmiddelen te vinden. Tel daarbij op dat in de jaren voor 800 de bevolking kon groeien doordat het klimaat zachter werd, de oogsten groter en de bevolking dus gezonder en ouder kon worden, zodat er zelfs sprake was van overbevolking.

In eerste instantie voeren de Vikingen uit om handel te drijven. Uiteindelijk verschoof het doel van de reizen van ruil en handel in roof. De Vikingen hadden het voorzien op de gouden kunstschatten van kloosters en kerken. In tweede instantie hadden de Vikingtochten tot doel gebieden buiten Scandinavië te koloniseren. Naast woeste krijgers waren de Vikingen ook ontdekkingsreizigers, kolonisten, ambachtslieden, handelaars en scheepsbouwers.
Dit artikel afdrukken