Het gaat niet goed met de bananenteelt wereldwijd. De mooie gele bananen die wij eten, zijn allemaal van dezelfde soort, de Cavendish-banaan. Maar die banaan is eigenlijk al een noodgreep die we overgehouden hebben aan een bananenpandemie uit de vorige eeuw: de Panamaziekte die wordt veroorzaakt door een Fusariumschimmel. De Cavendish-banaan bleek resistent en werd de nieuwe standaardbanaan. Maar de Fusariumschimmel slaat terug. Sinds 10 jaar rukt de TR4-variant van die schimmel wereldwijd op. Er is geen kruid tegen gewassen. Erger nog, TR4 blijkt zich ook, tot dusver onopgemerkt, in Afrika te verspreiden. Daar staat de voedselzekerheid van miljoenen mensen op het spel, want banaan is er een stapelvoedsel. Of biedt het bestrijden van schimmels met schimmels hoop?
“Het gaat er mij nu niet om dat jij en ik straks nog een banaan kunnen eten," zegt hoogleraar plantenziektekunde Gert Kema. "Het gaat in Afrika om voedselzekerheid. Dat baart ons zorgen nu deze schimmel zich zo makkelijk verspreidt.” De Fusariumschimmel is een bodemschimmel, die - bijvoorbeeld door overstromingen - zich razendsnel verspreidt.

Kema en zijn collega's zitten niet bij de pakken neer. Zij werken op verschillende fronten aan oplossingen, zoals de Nederbanaan (teelt op substraat, in het Nederlandse Ede), het samenwerkingsverband met KeyGene in een groot veredelingsinitiatief gefinancierd door de Bill & Melinda Gates Foundation in Oost-Afrika en een eigen samenwerkingstraject met Chiquita om nieuwe bananenrassen te maken.

En er zijn wetenschappelijke ontwikkelingen te melden. Kema noemt het werk van zijn promovendus Fernando Garcia-Bastidas, die nu bananenveredelaar is bij Keygene. Hij publiceerde vorige week een artikel in PLoS One over zijn ontdekking dat met "een avirulente Fusarium-stam" een immuunrespons op te wekken is in Cavendish-bananen. En hopelijk dus ook in lokale rassen.

Ook in Zuid-Amerika zitten onderzoekers niet stil. Een internationaal team daar ontdekte een andere bodemschimmel, die effectief lijkt tegen zowel de Fusariumschimmel als tegen de bananenboorder (Cosmopolites sordidus), een snuitkever die zich in het wortelstelsel van bananenplanten ophoudt en daar schade aanricht. De schimmel heet Beauveria caledonica (Bc) en werkt als een insectide op C. sordidus terwijl tegelijkertijd de Fusarium verwelkingsziekte afgeremd wordt.

Dat gaat zo: "We isoleerden Bc uit volwassen snuitboorders die op de plantage waren verzameld en produceerden een volledig biologisch afbreekbare emulsie van plantaardige olie die zijn conidia [sporen] bevat," zegt hoofdauteur Gabriel Moura Mascarin op Phys.org. De olie zorgde ervoor dat de schimmel zich makkelijk aan de insecten hechtte en ze kon infecteren. Ook bleek de schimmel een metaboliet te maken, oosporeïne, die de levensvatbaarheid van de conidiën en de kiemkracht van de Fusarium sterk verzwakte. Dat was een eye-opener. "Pas nu zijn wetenschappers zich bewust van de antagonistische effecten van B. caledonica en zijn metaboliet oosporeïne," aldus coauteur Marinho-Prado.

Een schimmel bestrijden met schimmel. Is dat de toekomst?

"De studie toont aan dat commerciële bananenboomgaarden die zijn aangetast door boorkevers een zeer gespecialiseerde gemeenschap van entomopathogene schimmels kunnen herbergen", aldus Marinho-Prado. De bodem is een belangrijk reservoir voor deze schimmels, die insecten kunnen parasiteren en doden of uitschakelen. "Inzicht in de interactie tussen C. sordidus en entomopathogene schimmels kan wijzen op hun relaties met andere bodemmicro-organismen en is cruciaal voor de ontwikkeling van biopesticiden op basis van schimmels." Er bestaan nog geen commerciële producten op basis van B. caledonica, voegde ze eraan toe. Toch lijken ze in aantocht.