‘Resistente bacteriën zijn wereldreizigers’

We zijn er vast van overtuigd, want zo staat het in de krant: 'Antibioticaresistentie rukt op doordat er in de dierhouderij nog altijd teveel antibiotica gebruikt wordt', lezen we in de krant. 'Bacteriën worden resistent door de antibiotica die uitspoelen in ons oppervlakte- en afvalwater', viel pas te lezen op Foodlog.

Dat is allemaal best mogelijk, maar volgens hoogleraar moleculaire epidemiologie Marc Bonten verspreidt resistentie zich op een andere wijze. Resistente bacteriën liften met reizigers mee de hele wereld over, zegt hij tegen de altijd dwarse Simon Rozendal van Elseviers Weekblad.

Fleming zag resistentiegevaar al bij ontdekking penicilline
Al meteen bij de ontdekking van penicilline, waarschuwde dr. Alexander Fleming over het risico dat bacteriën resisten zouden worden tegen zijn vondst. Dat scenario werd al binnen enkele jaren bewaarheid. Medici wisten echter over de jaren heen hun voorsprong op resistente bacteriën te behouden door nieuwe antibiotica te ontwikkelen. De laatste jaren staat die ontwikkeling echter stil. Terwijl een groeiend aantal bacteriën resistent blijkt te zijn.

Een berucht voorbeeld is de MRSA-bacterie. Ben je varkenshouder, of beland je op vakantie in Zuid-Europa in een ziekenhuis, dan mag je in Nederland niet zonder quarantaine het ziekenhuis in. Ziekenhuizen zijn als de dood een resistente bacterie binnen hun muren te halen. Maar volgens Marc Bonten hoeven we ons over MRSA niet zoveel zorgen te maken. "In de medische microbiologie is MRSA eigenlijk al historie. Sowieso komt de bacterie buiten het ziekenhuis niet voor. Ook hebben we vier tot vijf antibiotica achter de hand tegen MRSA. Je ziet de dreiging dan ook snel afnemen in de hele wereld", zegt hij in Elsevier.

Gramnegatieve bacteriën hebben laatste verdedigingslinie geslecht
Bonten maakt zich daarentegen ernstig zorgen over zogeheten gramnegatieve bacteriën als NDM (New Delhi Metallo bèta-lactamase), KPC (Klebsiella pneumoniae carbapenemase) en Pseudomonas.
Deze bacteriën zijn al resistent tegen de laatste antibiotica-verdedigingslinie waarover medici beschikken, de zognaamde carbapenems.

Zo vormt de regio de wieg voor resistente bacteriesoorten die zich van daaruit over de wereld verspreiden door de reislust van mensen

Gramnegatieve bacteriën blijken in staat hun resistentie aan elkaar 'door te geven' via plasmiden. Dat betekent dat de gevaarlijke, resistente stammen zich eenvoudig kunnen verspreiden. Echt gevaarlijke resistente bacteriën blijken ineens niet meer 'ver van m'n bed', zoals de Klebsiella Oxa-48-besmetting in het Rotterdamse Maasstadziekenhuis in 2010-2011 aantoont.

'Met reizigers mee'
Bonten geeft het voorbeeld van resistente bacteriën die vanuit India, Pakistan en Bangladesh in één keer in Groot-Brittannië de kop op steken. "Veel [in Engeland woonachtige, red.] Pakistanen en Indiërs gaan voor een medische behandeling terug naar hun land van herkomst, lopen dan een infectie met de NDM-bacterie op en nemen die vervolgens mee naar Engeland", zegt Bonten. India en Pakistan zijn landen waar het met het antibioticabeleid en therapietrouw droevig gesteld is. Zo vormt de regio de wieg voor resistente bacteriesoorten die zich van daaruit over de wereld verspreiden door de reislust van mensen. Vanuit Engeland reizen ze weer verder. Overal heen.

'Andere resistentiegenen in veehouderij dan bij mensen'
Bonten en zijn onderzoeksgroep richten zich op het ontwikkelen van nieuwe antibiotica, vooral tegen de resistente gramnegatieve bacteriën. "We hebben zo snel mogelijk new drugs for bad bugs nodig", zegt hij. Die bad bugs komen volgens hem met mensen mee ons land binnen. Hij gelooft niet dat de veehouderij, vaak genoemd als bron van resistente bacteriën, een grote rol speelt. Bonten stelde vast dat de resistentiegenen die in de Nederlandse veeteelt voorkomen 'nét een slag anders zijn' dan de resistentiegenen die bedreigend zijn voor de menselijke gezondheid. Hij publiceerde daar afgelopen december over in PLOS Genetics.

Om die reden pleit Bontens collega microbioloog professor Jan Kluytmans al jaren voor een beheerst antibioticagebruik

Hij ziet in de recente afname van het antibioticagebruik in de Nederlandse dierhouderij een verdere onderbouwing van zijn stelling. 'Nederland heeft een van de grootste veeteeltsectoren ter wereld, met een traditie van kwistig voorschrijven van antibiotica. En toch zijn de percentages resistentie in Nederland (samen met Scandinavië) de laagste ter wereld. Dit impliceert dat resistentie niet aan de lopende band overstapt van vee naar mensen', schrijft Elsevier. "De afgelopen jaren is het gebruik van antibiotica in de veeteelt met 60 tot 70 procent gereduceerd. Dit had geen invloed op resistentie onder mensen. Die bleef stabiel. De veeteelt is dus een minder grote bedreiging dan doorgaans wordt gedacht", aldus Bonten.

Net zoals Fleming
Van boerenzijde werd de tekst in Elsevier als genuanceerd gekwalificeerd op twitter. Bonten ventileert een nieuw en zeker niet incorrect geluid. Wel moet bedacht worden dat hij graag nieuwe antibiotica wil ontwikkelen. De farmaceutische industrie is niet bereid daar fors voor in de buidel te tasten omdat de ontwikkelkosten hoog zijn, terwijl de te verwachten revenuen vooralsnog beperkt zijn. Investeringen zijn op dit moment dan ook alleen van overheden te verwachten. Die zullen echter beperkt blijven. Om die reden pleit Bontens collega microbioloog professor Jan Kluytmans al jaren voor een beheerst antibioticagebruik. Net zoals Fleming.


Fotocredits: 'Klebsiella pneumoniae', UNED Universidad Nacional de Educación a Distancia