Het was tijdens haar record-solo-zeiltocht om de wereld in 2005 dat de toen 28-jarige Ellen MacArthur tot het besef kwam 'dit is alles wat ik heb en daar moet ik het mee zien te doen'. Midden op de oceaan kun je immers niet even extra eten of brandstof inslaan. Het inzicht dat hetzelfde geldt voor onze aardbol, bracht MacArthur in 2010 tot de oprichting van haar Ellen MacArthur Foundation, die zich richt op een circulaire economie op basis van herbruikbare grondstoffen.
"We hebben de grondstoffen die we hebben, en daarmee moeten we het doen," zegt Ellen MacArthur in een groot interview in De Tijd. "Onze wereldbevolking groeit. Onze grondstoffen zijn eindig. Dat is niet houdbaar. Die boodschap wil ik verspreiden. Dat maakt van mij geen activist, ik ben een realist."
Er is geen tweede aarde en we kunnen niet onbeperkt blijven overschakelen van de ene grondstof op de andere, als die ene is opgebruikt.
Doordrongen van dat simpele feit, ging MacArthur op zoek naar een antwoord. Ze bezocht fabrieken en energiecentrales, sprak met economen, milieu-experts en CEO’s.
Duurzaamheidsstrategie
"Het viel me op dat overal waar ik kwam ‘van alles minder’ de strategie naar duurzaamheid was. Laten we gewoon minder grondstoffen gebruiken, minder reizen, minder kopen," aldus MacArthur. "Maar hoe kan dat een doelstelling zijn? Waar eindigt dat? Waarmee gaan we dan nog auto’s maken? Of is het de bedoeling dat we zo weinig mogelijk auto’s verkopen? Dat is niet realistisch. ‘Altijd minder’ is geen doel."
Het zaadje van de circulaire economie was geplant. In een bos is geen afval, daar regenereert alles. Waarom zou dat niet ook voor de economie kunnen gelden? Ons huidige economisch denken kenmerkt zich door een lineaire logica. Daarbij verbruiken we grondstoffen, stapelt afval zich op en veroorzaken we vervuiling en klimaatverandering. "We zijn als mensheid zo inventief", zegt McArthur, "waarom zouden we in godsnaam een verpakking maken die we na één keer gebruiken weggooien en waar we niets meer mee kunnen doen? We kunnen toch beter? Vanaf het ontwerp zouden we moeten zeggen: ‘We maken iets dat daarna opnieuw wordt gebruikt.' Dat is gewoon gezond verstand."
Jaarlijks $630 miljard besparing in Europa
Om inzicht te krijgen in wat een circulaire economie zou betekenen, sloeg de in 2010 opgerichte Ellen MacArthur Foundation samen met McKinsey aan het rekenen. Zou Europa haar grondstoffen beter inzetten en hergebruiken, dan zou dat jaarlijks het verbijsterende bedrag van $630 miljard aan bespaarde inkoop van grondstoffen opleveren.
Het is een kwestie van 'omdenken'. In het huidige business model koopt een fabrikant grondstoffen, maakt er een product van (bijvoorbeeld een wasmachine) en verkoopt die. Maar die fabrikant verdient pas geld bij de verkoop van de volgende machine; als de eerste stuk gaat dus. Daarom gaan goedkopere machines minder lang mee en zijn de kosten per wasbeurt uiteindelijk hoger dan bij een duurdere machine. "Moeten we er niet naar streven dat de kosten per wasbeurt voor iedereen zo laag mogelijk zijn? Misschien moeten we evolueren naar een model waarbij de fabrikant er baat bij heeft dat de machine zo lang mogelijk meegaat en zo goed mogelijk wordt onderhouden? Misschien blijft de machine wel eigendom van de fabrikant en kan die de materialen hergebruiken als de machine stuk gaat? Je herdenkt gewoon het hele systeem," daagt MacArthur uit.
"Duurzaamheid is niet iets wat je in een apart rapport stopt," zegt ze. "Waarom zou je er als landbouwer niet naar streven je gewassen zo te verbouwen dat de grond er rijker en niet schraler van wordt? Waarom zouden we niet tot het punt komen dat met de auto rijden geen schade toebrengt aan het milieu? Hoe een bedrijf opereert, zou juist moeten bijdragen aan het oplossen van onze grootste wereldproblemen."
'Systeemfout'
MacArthur spitste haar activiteiten toe op plastic verpakkingen. Zes jaar geleden voorspelde ze dat over dertig jaar (inmiddels 24 jaar) meer dan de helft van wat in zee zwemt plastic is. "Amper 2% van alle verpakkingen die op de markt kwamen, werd [in 2017, red] gerecycleerd tot een gelijkwaardig materiaal," zegt MacArthur in De Tijd. Het wordt alleen nog maar erger, want kleine, flexibele plastic verpakkingen worden niet ingezameld of gerecycled, al helemaal niet in opkomende landen waar geen inzamelingssystemen zijn. "Het gaat om een systeemfout. Die moet je rechtzetten."
En dat kán, gelooft MacArthur ondanks alles. "We hebben artificiële intelligentie. Als we ons er echt aan zetten, dan kan het snel gaan. We moeten alleen wel weten waarvoor we gaan."
Er is geen tweede aarde en we kunnen niet onbeperkt blijven overschakelen van de ene grondstof op de andere, als die ene is opgebruikt.
Doordrongen van dat simpele feit, ging MacArthur op zoek naar een antwoord. Ze bezocht fabrieken en energiecentrales, sprak met economen, milieu-experts en CEO’s.
Duurzaamheidsstrategie
"Het viel me op dat overal waar ik kwam ‘van alles minder’ de strategie naar duurzaamheid was. Laten we gewoon minder grondstoffen gebruiken, minder reizen, minder kopen," aldus MacArthur. "Maar hoe kan dat een doelstelling zijn? Waar eindigt dat? Waarmee gaan we dan nog auto’s maken? Of is het de bedoeling dat we zo weinig mogelijk auto’s verkopen? Dat is niet realistisch. ‘Altijd minder’ is geen doel."
Het zaadje van de circulaire economie was geplant. In een bos is geen afval, daar regenereert alles. Waarom zou dat niet ook voor de economie kunnen gelden? Ons huidige economisch denken kenmerkt zich door een lineaire logica. Daarbij verbruiken we grondstoffen, stapelt afval zich op en veroorzaken we vervuiling en klimaatverandering. "We zijn als mensheid zo inventief", zegt McArthur, "waarom zouden we in godsnaam een verpakking maken die we na één keer gebruiken weggooien en waar we niets meer mee kunnen doen? We kunnen toch beter? Vanaf het ontwerp zouden we moeten zeggen: ‘We maken iets dat daarna opnieuw wordt gebruikt.' Dat is gewoon gezond verstand."
Jaarlijks $630 miljard besparing in Europa
Om inzicht te krijgen in wat een circulaire economie zou betekenen, sloeg de in 2010 opgerichte Ellen MacArthur Foundation samen met McKinsey aan het rekenen. Zou Europa haar grondstoffen beter inzetten en hergebruiken, dan zou dat jaarlijks het verbijsterende bedrag van $630 miljard aan bespaarde inkoop van grondstoffen opleveren.
Het is een kwestie van 'omdenken'. In het huidige business model koopt een fabrikant grondstoffen, maakt er een product van (bijvoorbeeld een wasmachine) en verkoopt die. Maar die fabrikant verdient pas geld bij de verkoop van de volgende machine; als de eerste stuk gaat dus. Daarom gaan goedkopere machines minder lang mee en zijn de kosten per wasbeurt uiteindelijk hoger dan bij een duurdere machine. "Moeten we er niet naar streven dat de kosten per wasbeurt voor iedereen zo laag mogelijk zijn? Misschien moeten we evolueren naar een model waarbij de fabrikant er baat bij heeft dat de machine zo lang mogelijk meegaat en zo goed mogelijk wordt onderhouden? Misschien blijft de machine wel eigendom van de fabrikant en kan die de materialen hergebruiken als de machine stuk gaat? Je herdenkt gewoon het hele systeem," daagt MacArthur uit.
"Duurzaamheid is niet iets wat je in een apart rapport stopt," zegt ze. "Waarom zou je er als landbouwer niet naar streven je gewassen zo te verbouwen dat de grond er rijker en niet schraler van wordt? Waarom zouden we niet tot het punt komen dat met de auto rijden geen schade toebrengt aan het milieu? Hoe een bedrijf opereert, zou juist moeten bijdragen aan het oplossen van onze grootste wereldproblemen."
'Systeemfout'
MacArthur spitste haar activiteiten toe op plastic verpakkingen. Zes jaar geleden voorspelde ze dat over dertig jaar (inmiddels 24 jaar) meer dan de helft van wat in zee zwemt plastic is. "Amper 2% van alle verpakkingen die op de markt kwamen, werd [in 2017, red] gerecycleerd tot een gelijkwaardig materiaal," zegt MacArthur in De Tijd. Het wordt alleen nog maar erger, want kleine, flexibele plastic verpakkingen worden niet ingezameld of gerecycled, al helemaal niet in opkomende landen waar geen inzamelingssystemen zijn. "Het gaat om een systeemfout. Die moet je rechtzetten."
En dat kán, gelooft MacArthur ondanks alles. "We hebben artificiële intelligentie. Als we ons er echt aan zetten, dan kan het snel gaan. We moeten alleen wel weten waarvoor we gaan."