Op de dag dat bekend werd dat Shell en ExxonMobil de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in de verkoop doen - ze hopen er €1 tot 1,5 miljard voor te krijgen - komt ook voor het eerst naar buiten hoeveel geld de bedrijven én de Nederlandse staat de afgelopen 60 jaar verdiend hebben aan de gaswinning in Groningen. Gecorrigeerd voor inflatie is er in totaal €428 miljard verdiend. Van al die miljarden streken de oliebedrijven door hun exploitatieconcessie 15% op. Een opvallend groot deel van de gasbaten, 85%, ging naar de Staat.
Voor het eerst is duidelijk geworden hoeveel geld er met het Groningse gas verdiend is. Tot nu toe werd dat strikt geheim gehouden. Maar in het kader van de parlementaire enquête naar de gaswinning in Groningen maakte Shell de rekening op, gebaseerd op de jaarrekeningen van de Maatschap Groningen (het in 1963 opgerichte vehikel van Staat, Shell en ExxonMobil) en belastingaangiften van de NAM. In de meeste jaren vloeiden de gasbaten direct in de schatkist. Zo maakten de gasbaten in de jaren '80 meer dan 10% uit van de totale Rijksbegroting.

Dat kon, doordat van de €428 miljard in totaal 'maar' €64,7 miljard naar oliebedrijven Shell en ExxonMobil ging, ofwel 15%. De resterende 85%, €363,7 miljard, ging naar het Rijk. Een opvallend hoog percentage, zegt Aad Correljé, energiedeskundige van de TU Delft, in het FD. "We wisten dat de overheid een groot deel van de winst heeft opgestreken, maar niet dat het verschil met de winst voor gasbedrijven zo groot was." Bij andere concessies is het afdrachtpercentage over het algemeen zo'n 70%.

Maar nu staat de NAM dus definitief in de etalage. Vorig jaar kondigden aandeelhouders Shell en ExxonMobil dat al aan, maar nu maken ze er werk van vanwege de huidige ontwikkelingen op de gasmarkt. Ook zou het afstoten van de NAM passen binnen de strategie om "onderdelen te verkopen die niet meer bij de kernactiviteiten horen," aldus de Volkskrant. De energietransitie en klimaatverandering zetten de fossiele brandstoffenwinning al wat langer in een kwaad daglicht - al steekt met de huidige gascrisis de vraag of het Groningse gasveld tóch wellicht langer open moet blijven opnieuw de kop op. Maar daar wil het huidige kabinet niet aan.

Gokken
Een andere reden waarom Shell en ExxonMobil nu vaart achter de verkoop zetten, zou diezelfde Nederlandse politiek kunnen zijn. De NAM wil er niet aan dat de gaswinning in Groningen tot aardbevingen en schade heeft geleid en betaalde facturen voor versterking van de 26.000 Groningse huizen niet. Het conflict daarover met het Rijk heeft tot een arbitragezaak geleid. Het Rijk heeft al enkele jaren geleden de schadeafhandeling en versterkingsoperatie overgenomen, "omdat het bedrijf in Groningen niet langer werd vertrouwd." De NAM krijgt achteraf de rekening, maar vindt dat deze niet te controleren is en dat ook niet duidelijk is of de NAM wel aansprakelijk is voor de gemaakte kosten. Dat betekent dat er tot en met 2028 nog €8,36 miljard begroot is om Groningse schades te vergoeden.

Het zet de geschatte opbrengst van de NAM - activa ter waarde van €1 à €1,5 miljard - in een ander daglicht. De koper zal een strijd moeten leveren met de Staat en huiseigenaren én erop gokken dat 'Groningen' weer opengaat omdat de gasprijzen zo ver de pan uitrijzen dat iemand die twee keer modaal verdient al nauwelijks meer rondkomt.