Na de, nog altijd onopgeloste, stikstofcrisis komt Nederland in een watercrisis. Nu al bungelt Nederland onderaan de Europese ranglijst voor waterkwaliteit. Maar uit onderzoek door Investico, het FD, Trouw en De Groene Amsterdammer blijkt dat grote Nederlandse bedrijven nog steeds gifstoffen lozen in wateren die nu al niet aan de Europese normen voldoen. Met coulance van Rijkswaterstaat. Dat gaat zich onherroepelijk juridisch wreken, waarschuwen experts.
Watervervuiling sluipt. Je ziet het niet, we hebben geen idee. En dat zal sommige bedrijven verdomd goed zijn uitgekomen.
"Ooit was Nederland op milieugebied het braafste jongetje van de klas," zegt Piet Verdonschot, hoogleraar waterecologie aan Wageningen University and Research in het Financieele Dagblad. "Maar we zijn veranderd in het jongetje dat overal onderuit probeert te komen."

Verdonschot is één van de experts met wie onderzoeksplatform Investico sprak in het kader van een onderzoek naar de jaarlijkse waterkwaliteitsmetingen van waterschappen en Rijkswaterstaat en 48 vergunningen. Al sinds 2009 is in Europa een 'verslechteringsverbod' van kracht, dat er voor moet zorgen dat de waterkwaliteit in de lidstaten niet verder achteruit gaat. Bovendien moet Nederland - na twee keer uitstel - in 2027 voldoen aan de Kaderrichtlijn Water. Dat houdt onder meer in dat de emissies (lozingen) van de zogeheten 'prioritair gevaarlijke stoffen', zoals kwik en zink, moeten stoppen. Alleen gaat dat nooit meer lukken.

'Falende, incomplete, verouderde of ontbrekende toetsen'
Een kwart van de vergunningen van grote bedrijven blijkt niet in de haak te zijn, doordat de zogeheten 'immissietoets' "faalt, of doordat die niet, incompleet, of te lang geleden is uitgevoerd," aldus het FD. Het gaat bijvoorbeeld over Tata Steel (zware metalen en gifstoffen als zink, kwik en zogeheten pak’s), Dow Chemical (zink), olieraffinaderij BP, de Zeeuwse vestiging van voedselfabrikant Cargill en afvalverwerker AEB in Amsterdam. Uit de reacties blijkt dat de bedrijven zich van geen kwaad bewust zijn.

Rijkswaterstaat zegt te kampen met achterstanden, personeelskrapte en 'overvraagde afdelingen', met als gevolg dat "vergunningen in het 'pre-immissietoetstijdperk' getoetst zijn aan de destijds geldende principes en dat vergunningen niet strijdig zijn met het verslechteringsverbod." Ook erkent de toezichthouder dat veel van de 800 lozingsvergunningen verouderd zijn en dat momenteel een 3-jarige inhaalslag plaatsvindt om in ieder geval de 200 belangrijkste vergunningen te herbezien. Dat is hard nodig, want bijvoorbeeld de aanscherping van de kwiknorm - die werd 1.000 keer strenger - is niet meegenomen in bestaande vergunningen, en ook de iedere 4 jaar verplichte actualiseringstoetsen hebben niet plaatsgevonden.

'Vrij schieten'
Dat wordt vrij schieten voor iedere burger of milieugroep die deze vergunningen wil laten aanscherpen of intrekken. MOB van stikstofstrijder Johan Vollenbroek verlegt zijn werkterrein alvast en startte een eerste procedure vanwege bedrijfslozingen in de Waddenzee.

De industrie ziet de bui al hangen. "Hoe gaat de minister voorkomen dat wij op slot moeten?", vroegen bedrijven deze zomer aan inmiddels demissionair VVD-minister Mark Harbers tijdens een rondetafelgesprek van VNO-NCW. Daar had Harbers geen pasklaar antwoord op. Want "het nare in Nederland is dat vergunningen wel worden aangevochten voor de rechter."

Boeren niet vergunningsplichtig
Waar zijn in dit hele verhaal de boeren? Die stoten immers mest en pesticiden uit en dat maakt de landbouw tot de grootste vervuiler van de Nederlandse wateren, zegt Verdonschot. De landbouw blijkt vooralsnog buiten schot te blijven, dankzij een succesvolle lobby in de jaren 2003-2006, vertelt oud-LTO-bestuurder Geart Benedictus. In die jaren zette de lobby vol in op "haalbaar en betaalbaar waterbeleid". Met succes, want in 2007 stemde de Tweede Kamer ermee in om "de landbouw geen extra lasten op te leggen als gevolg van de Kaderrichtlijn Water." Met als gevolg dat pesticiden en mest die uitspoelen naar sloten, plassen en andere waterlichamen simpelweg niet als 'lozing' gezien worden waarvoor een vergunning nodig is.

"Rijkswaterstaat moet nu gewoon als een speer die vergunningen gaan aanscherpen als je die Europese doelen wil halen’, zegt hoogleraar Europees en nationaal waterrecht aan de Universiteit Utrecht Marleen van Rijswick. "Ga nou eens aan de slag. Watervervuiling kan als het misgaat zó gevaarlijk zijn. Dat vind ik het enge aan dit dossier." Om er aan toe te voegen: "Watervervuiling sluipt. Je ziet het niet, we hebben geen idee. En dat zal sommige bedrijven verdomd goed zijn uitgekomen."