RTL Nieuws bracht vandaag het resultaat van zijn jarenlange speuren naar misstanden in de slachterijwereld. Sinds 2015 zijn in totaal 121 boetes uitgedeeld aan de grote slachthuizen in Nederland voor overtredingen die het welzijn van dieren ernstig hebben geschaad. RTL suggereert dat deze boetes het topje van de ijsberg zijn. Waar slachthuizen vroeger schuw en afhoudend reageerden, zeggen verschillende slachthuizen dat ze er alles aan doen om fouten te vermijden. Iedere fout is er één te veel, zegt een aantal.
De tracering van specifieke overtredingen tot individuele slachthuizen werd mogelijk gemaakt door een lange juridische strijd van RTL Nieuws tegen de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Die resulteerde in 2023 in een uitspraak van de Raad van State. De NVWA moest de nieuwszender verplicht de namen van overtreders en de bijbehorende rapporten en boetes verstrekken.

Daarom kon RTL Nieuws vandaag een gedetailleerd overzicht publiceren van de overtredingen en opgelegde boetes tussen 2015 en 2022. De publicatie leidde tot politieke verontwaardiging en oproepen om de boetes te verhogen, met name omdat de meeste boetes €2.500 bedroegen, een bedrag dat als niet afschrikkendwekkend wordt ervaren. De boetes blijken bovendien al sinds 2012 onveranderd op dat bedrag te zijn blijven staan.

De NVWA kan in ernstige gevallen de standaardboete verdubbelen. Dat doet de autoriteit bij een herhaling van dezelfde fout of bij een heel grote overtreding. Verder kan de NVWA, bij meerdere overtredingen tegelijk, ook meerdere keren het standaardboetebedrag opleggen. De hoogste boete werd uitgedeeld aan de kleinere slachterij Amstelland. Het bedrijf moest in 2019 €12.500 aftikken voor 4 gelijktijdige overtredingen: niet goed verdoven, niet goed doden, een ontsnapt dier uit de wachtstal voor de slachtlijn en misbruik van het stroomstootapparaat.

Van hoge boetes tot gevangenisstraffen
VVD, PVV, PvdA/GroenLinks en D66 trekken hun wenkbrauwen op bij de nooit verhoogde boetebedragen omdat slachthuizen meermalen achtereen fouten bleven maken. Thom van Campen (VVD) vraagt zich tegenover RTL af of dergelijke boetes voldoende preventief en corrigerend werken. "Daar zullen we dus naar moeten kijken", zegt hij.

Uit onderzoek van RTL Nieuws blijkt dat in de periode tussen 2015 en 2022, 79 van de 128 uitgedeelde boetes beperkt bleven tot €2.500.

Volgens Kamerlid Dion Graus (PVV) moeten de minister van Landbouw en de NVWA "'er met gestrekt been in". De boetes moeten omhoog en "je moet gewoon ingrijpen" vanwege de "vaak zware dierenmishandeling" waar het om gaat. Graus pleit voor "torenhoge boetes en soms zelfs gevangenisstraffen."

Slachterij Gosschalk kreeg in totaal 19 boetes met een totaalbedrag van €85.000 over de gehele periode. De slachterij werd na beelden die RTL in juni 2021 openbaar maakte gesloten en raakte uiteindelijk financieel zo diep in het slop dat de eigenaren het abattoir lieten overnemen.

Het ministerie van LNV nam maatregelen. Stroomstootapparaten, de zgn. 'prikkers', worden verboden. Daarnaast is cameratoezicht verplicht gesteld. Daar is een wet voor in de maak die het mogelijk moet maken dat de NVWA alle camerabeelden vanuit haar hoofdkantoor in Utrecht kan bekijken. Het wetsvoorstel loopt vertraging op, meldt RTL, "omdat er eerst nog verschillende adviezen over moeten worden uitgebracht". Ook kwamen er regels voor verscherpt toezicht. Daarmee kan de NVWA hard ingrijpen bij ernstige en herhaalde overtredingen. Ook geldt nu de zogenoemde 'three strikes out'-regel. Als een slachthuis drie keer dezelfde ernstige overtredingen maakt, kan de NVWA die tent sluiten.

Erkenning fouten
Slachthuizen als Vion (meerdere vestigingen), Van Drie (meerdere vestigingen) en Compaxo erkennen hun fouten en benadrukken hun inzet voor dierenwelzijn. Daarnaast leidde de casus van Slachterij Gosschalk al onder het oude management tot ingrijpende veranderingen binnen het bedrijf. Het stelde een interne Animal Welfare Officer (toezichthouder) aan en installeerde een vernieuwend camerasysteem om met artificial intelligence ieder mogelijke inbreuk op dierenwelzijn te kunnen registreren. Dat deed de slachter met het tweeledige doel om van zijn fouten te kunnen leren en het dierenwelzijn te kunnen verhogen. Het nieuwe systeem brengt risico-situaties direct in kaart en maakt nagenoeg real-time ingrijpen bij fouten en inbreuken op dierenwelzijn mogelijk.

Rol media
Het graafwerk van RTL Nieuws in het werk van toezichthouder NVWA en een onder het publiek als ruig bekend staande sector in de levensmiddelenindustrie laat zien hoezeer media het politieke en juridische debat over welzijn en toezicht in slachthuizen kunnen aanzetten.

Inmiddels is het de hoogste tijd voor wat Den Haag en de NVWA als de uitvoering van een hoofdpijndossier zien: het inregelen van toezicht met cameratoezicht op basis van AI. Dat kan een majeure stap betekenen in de verbetering van het toezicht omdat fouten niet meer onopgemerkt kunnen blijven. In de gecreëerde sfeer is het echter lastig om daar een nieuwe aanpak voor te ontwikkelen omdat iedere fout geldt als een misdaad. De slachtsector kan zich publiek immers geen fouten meer permitteren.

Voor Foodlog.nl is de beeldvorming rond slachthuizen in het verleden aanleiding geweest om op zoek te gaan naar het verhaal van de slachthuizen. Zo brachten we het beeld dat slachterij Gosschalk zelf heeft van zijn houding voorafgaand aan de beelden die RTL wereldkundig maakte. Tevens brachten we een gesprek over het AI-camerasysteem Argus dat door Gosschalk is geïmplementeerd. Het liet zien dat het lelijke perspectief op de slachtsector een ander beeld verbergt.

Veel of weinig boetes?
"Zijn dit nou veel of weinig boetes?", vraagt RTL Nieuws zich af. Er zijn sinds 2015 121 boetes uitgedeeld op een jaarlijks slachtvolume in Nederland van circa 20 miljoen grote dieren (volwassen runderen, kalveren, varkens en schapen). Het aantal fouten is dus heel gering.

"Je zou kunnen concluderen dat er helemaal niet zoveel misgaat in de Nederlandse slachthuizen", zegt RTL dan ook. Gezien een eveneens flink aantal rapporten en waarschuwingen, vindt RTL dat het aantal boetes toch anders beoordeeld moet worden. Dat formuleert de nieuwzender zo:
"Er is weliswaar 'permanent toezicht' op de slachthuizen, maar dat betekent niet dat elke handeling wordt gecontroleerd of gezien. De bedrijven zijn groot en de slachtsnelheid is hoog. Je zou het kunnen vergelijken met een wijkagent; die kan ook niet elke overtreding in een wijk zien of beboeten.