Zó ingewikkeld is de kwestie waarin Skal en zadenhandelaar Arie van Schelven verwikkeld zijn, dat het College van Beroep voor het bedrijfsleven deze mogelijk gaat voorleggen aan het Europese Hof van Justitie. De kernvraag: heeft een toezichthouder de wettelijke bevoegdheid om een bedrijf een keurmerk af te pakken?
Deze week diende voor het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) de zaak die de grote biologische graan- en zadenhandelaar Arie van Schelven uit Nieuwe-Tonge aangespannen heeft tegen Skal, de Nederlandse toezichthouder op biologische producten.

Skal Biocontrole is een zelfstandig bestuursorgaan dat namens de overheid toezicht houdt op de markt voor biologische producten. Nadat bij een aantal controles 'ernstige onregelmatigheden' zouden zijn geconstateerd, ging Skal in 2020 over tot 'decertificering' van het 133 jaar oude familiebedrijf. Volgens Skal waren bij "minimaal negen door Van Schelven verhandelde scheepsladingen" met onder meer maïs en zonnebloempitten uit vooral het Zwarte Zee-gebied ontoelaatbare hoeveelheden 'landbouwgif' aangetroffen. Biologische producten moeten zonder pesticiden en zonder kunstmest geteeld worden en producten 'met' als biologisch verkopen is simpelweg fraude.

De decertificering die Skal doorvoerde, betreft volgens de toezichthouder een tijdelijke maatregel, die door de jaren heen regelmatig wordt toegepast. Vorig jaar nam Skal 2 bedrijven hun keurmerk af, er waren toen 659 meldingen van biologische producten met niet-toegelaten middelen.

In het geval van Van Schelven publiceerde Skal de maatregel geanonimiseerd op de website, en informeerde de organisatie ook collega-toezichthouders in het buitenland, tot in de Verenigde Staten. Met als gevolg dat Van Schelven, naar eigen zeggen, 90% van zijn handel zag stilvallen. "De maatregelen van Skal leidden onder meer tot een grote internationale terugroepactie van levensmiddelen waarin zonnebloemzaad van Van Schelven zaten, zoals muesli," aldus het Financieele Dagblad.

Voor het CBb betogen de advocaten van Van Schelven dat de decertificering helemaal geen tijdelijke maatregel is, maar een straf voor onbepaalde tijd. Hij kan zich in de markt niet meer als biologische graan- en zadenhandelaar bewegen.

En dat stelt de rechters van het CBb voor een drietal fundamentele vragen. Hoe tijdelijk is een maatregel als decertificering, maar ook: heeft Skal wel de 'extraterritoriale' bevoegdheid om tot buiten de Europese Unie sancties op te leggen? En ten derde: staat de Nederlandse Landbouwkwaliteitswet, waaraan Skal zijn sanctie-opleggende bevoegdheid ontleent, überhaupt wel zulke vergaande sancties toe? De jurisprudentie is "roerig", zegt de CBb-voorzitter. Hij wijst op "een enigszins vergelijkbare zaak over een soort keurmerk voor kippen" waarin geoordeeld werd dat "de Landbouwkwaliteitswet onvoldoende basis is voor zulke strafbevoegdheden."

De mogelijke 'weeffout' in het Nederlandse toezicht op biologische producten zou het CBb ertoe kunnen bewegen de kwestie wellicht voor te leggen aan het Europese Hof van Justitie in Luxemburg. Doet het CBb dat niet, dan neemt het in ieder geval extra tijd om tot een oordeel te komen: de uitspraak wordt op zijn vroegst 9 januari verwacht.

Het is een wat raar verhaal. Skal is streng omdat de organisatie de integriteit van het biologische label door alle categorieën heen moet bewaken: van sla tot wortelen, van kip tot koe en aardappel tot erwt. Als ook maar ergens het label in opspraak raakt, dan doet het dat ook in een andere productkolom. Skal is daarom heel streng, betoogden we ooit toen RTL de organisatie onterecht betichtte van laksheid. Wie zich misdraagt, kan dus inderdaad imagoschade oplopen en dus is dat ook begrijpelijk. De vragen die de rechters zich stellen zijn formeel en weinig doortastend of dapper. Alvorens zich achter het Hof te verschuilen hadden de rechters zich een morele vraag kunnen stellen en van daaruit oordelen: valt met Van Schelven inderdaad niet te praten? De motieven voor een scherp optreden van Skal zijn immers evident: mogelijk gelazer meteen doortastend aanpakken. Wie niet excellent wil zijn, is kwetsbaar bij Skal. Nu de rechter zich moet bemoeien met de kwaliteitseisen van Skal, worden die kwetsbaar.