Dagelijks drinken we wereldwijd drie miljard kopjes koffie. Als de huidige trends doorzetten, zijn dat er in 2050 zes miljard. Klimaatverandering maakt in de aanloop naar dat jaar de helft van het huidige koffieareaal onbruikbaar. 'Peak coffee' bereikt. Hoe moet dat verder zonder ons bakkie troost?
China is van oudsher een theeland, maar de laatste 30 jaar zijn de Chinezen steeds meer koffie gaan drinken. Jaar op jaar verdubbelde de consumptie: koffie drinken markeert voor de Chinezen de toetreding tot de mondiale middenklasse. Hetzelfde geldt voor consumenten in India, Indonesië, Maleisië, Vietnam en verschillende sub-Sahara landen, schrijft de Financial Times.

Niet voor niets dus plant de Amerikaanse koffieketen Starbucks iedere 9 uur (!) een koffieshop te openen in China, tot de keten er in 2025 9.000 heeft. Andere internationale koffiemerken zoals Costa Coffee, Lavazza en Tim Hortons zitten Starbucks op de hielen.

Koffietekort
Al die nieuwe koffiedrinkers dragen er aan bij dat we in 2030 25% meer koffiebonen nodig zullen hebben. Of dat lukt is maar de vraag: de huidige toeleveringsketen kraakt al in zijn voegen. Klimaatverandering bedreigt het land dat geschikt is voor de teelt van koffie; telers hebben moeite om rond te komen en de prijzen voor consumenten stijgen. De afgelopen 2 jaar was de vraag naar koffie al groter dan de productie.

De International Coffee Organization (ICO) is bang dat die kloof nog groter zal worden. "Koffie zou wel eens een duur luxegoed kunnen worden, of misschien nog erger, de koffieliefhebbers in de wereld zullen te maken krijgen met een drankje dat niet zo lekker smaakt," waarschuwt Vanusia Nogueira, executive director van de ICO.

130 soorten
Dat komt doordat vrijwel alle koffie ter wereld afkomstig is van 2 koffiesoorten, terwijl er wel 130 koffiesoorten bekend zijn. De bessen van de Coffea arabica (arabica) en Coffea canephora (robusta) maken respectievelijk 56% en 43% van de wereldkoffieproductie uit. Maar de arabica is bijzonder gevoelig voor opwarming en voor schimmels zoals de koffieroest. En de robusta, die beter bestand is tegen hogere temperaturen maar al evenmin tegen wisselvallig weer kan, heeft een minder verfijnde smaak.

Klimaatverandering maakt areaal ongeschikt
Naar schatting zal in 2050 de helft van het areaal waarop nu koffie geteeld wordt, ongeschikt raken. In vier van de vijf top-producerende landen - Brazilië, Vietnam, Colombia en Indonesië - zullen de beste gebieden kleiner en minder geschikt worden. Dat opent perspectieven voor andere landen, buiten de tropen, zoals de VS, Argentinië, Uruguay en China, om koffie te gaan verbouwen. Dat wordt een pijnlijk proces met aanzienlijke kosten: ecologisch (denk aan ontbossing), economisch (koffie is cruciaal voor meerdere economieën) en menselijk (miljoenen in de huidige teelgebieden zijn afhankelijk van de koffieteelt).

75% van het klimaatrisico voor rekening boer
Nu al zijn er koffietelers die geen toekomst meer zien. Van de naar schatting 25 miljoen boeren in 50 'koffiegordel'-landen is ongeveer 80% een kleine krabbelaar - grotendeels vrouw - die minder dan vijf hectare bewerkt. Deze veelal arme boeren zien hun oogsten getroffen worden door veranderende weerpatronen, die droogte, overstromingen en meer plagen en ziekten met zich meebrengen. De afgelopen jaren hebben hen geleerd dat ze een groot deel van de klimaatlast dragen en daar voor weinig of niet voor beloond worden. Daarom besluiten ze te stoppen. "Boeren zien geen toekomst in koffie", zegt Eleanor Deans, duurzaam inkoper bij Fairtrade in de FT. "Als niemand de bonen meer wil verbouwen, hoe kunnen we dan nog koffie drinken?"

Om een koffiecrisis te vermijden, zullen koffiebranders moeten investeren in een betere beloning voor de boeren. Want de meeste telers zijn niet in staat om de klimaatcrisis het hoofd te bieden vanwege hun onzekere positie in de waardeketen. Volgens de World Intellectual Property Organization, een VN-agentschap, belandt minder dan 10% van de winkelwaarde van de koffie-industrie (met een jaarlijkse omzet van naar schatting $200 miljard) in de producerende landen terwijl grote bedrijven in importerende landen de rest opstrijken. Dat komt doordat de meeste waarde wordt toegevoegd in het land van bestemming, waar de bonen gebrand, verpakt en naar koffieketens of supermarkten gestuurd worden. "Als ik een getal zou moeten noemen, zou ik zeggen dat 75 procent van het risico dat de koffie-industrie loopt, van gewas tot kopje, wordt gedragen door boerengemeenschappen," zegt Daniele Giovannucci, mede-auteur van het WIPO-rapport. "En hun verdiensten komen zeker niet in de buurt van een evenredig bedrag voor het risico."

Andere opties om koffie ook in de toekomst veilig te stellen zijn uiteraard geld voor landbouwonderzoek en -ontwikkeling. De komende tien jaar is er jaarlijks $452 miljoen extra nodig om boeren te verzekeren van de plantenvariëteiten en innovaties die ze nodig hebben, blijkt uit een recent gepubliceerd onderzoek van de ngo World Coffee Research institute (WCR). Dat geld, idealiter afkomstig van een mix van publieke en private investeringen, zou met name van de koffie-consumerende landen moeten komen. Ook de ICO heeft inmiddels een taskforce opgericht, bestaande uit zo'n 40 stakeholders uit de grote koffiemerken en overheden.

Nieuwe boon
En natuurlijk is ook een nieuwe koffieboon een optie - voor de langere termijn. Onderzoekers van de Royal Botanic Gardens, Kew, hebben goede hoop voor de Coffea liberica en de kleinzadige variant daarvan, de excelsa. In Oeganda en Zuid-Soedan wordt deze al verbouwd. "Met een smaak die meer lijkt op die van arabica, maar die net als robusta gedijt onder warmere omstandigheden op lagere hoogtes, is excelsa veelbelovend," zegt Davis van Kew Gardens. En hoe smaakt die nieuwe koffie dan? Naar "cacaonibs, pindakaas, gedroogd fruit, demerarasuiker en ahornsiroop." Goed genoeg om in potentie mainstream te worden.

En lukt dat niet, dan heeft de Nederlandse ondernemer David Klingen een andere oplossing: Northern Wonder, een koffievervanger.