Klimaatverandering dreigt een volgende crisis te veroorzaken: in 2050 zou de wereld - de Verenigde Staten voorop - te kampen kunnen krijgen met een tomatenketchupcrisis. Door de klimaatverandering dreigt een groot probleem te ontstaan voor de teelt van 'fabriekstomaten', de tomaten die in het open veld geteeld worden voor verwerking tot pastasaus of ketchup. Voor die tomaten wordt het in de Verenigde Staten, China en Italië - 's werelds drie grootste 'tomatenlanden' - zo veel heter en droger, dat de wereldproductie met 6% zou kunnen krimpen. Voor Amerikanen, die van de 15 kilo tomaat die zij per jaar eten driekwart in verwerkte vorm consumeren, een regelrechte ramp.
De cijfers komen uit een studie gepubliceerd in Nature Food. In de VS groeit 90% van alle fabriekstomaten in de staat Californië. Het gematigde klimaat in die staat vormde voorheen een ideale voedingsbodem. Maar met de opwarming en temperaturen die in de San Joaquin en Sacramento-valleien kunnen oplopen tot 35 graden Celsius, wordt het te warm voor tomaten.

Bij zulke extreme temperaturen zal een lager percentage bloemen op een tomatenplant uitgroeien tot vrucht, zegt Tom Turini, landbouwadviseur van de Universiteit van Californië, op GRID. Hogere luchttemperaturen zijn bovendien ook slecht nieuws voor irrigatie, omdat grote delen van Californië al kampen met chronische watertekorten. Bij hogere temperaturen treedt er nog meer waterverlies van het aardoppervlak op en zal nog meer water nodig zijn voor irrigatie.

Dankzij irrigatie is de tomatenproductie in Californië in de afgelopen 20 jaar min of meer verdubbeld. Maar een tomaat bestaat voor 95% uit water en wil je een goede tomaat telen dan is er 300 tot 400 millimeter water per groeiseizoen nodig. Dat kan ook moderne irrigatietechnologie niet meer bijbenen, niet bij watertekorten en vooral niet bij afnemende waterkwaliteit. Want bij gebrek aan smeltwater uit de Sierra Nevadas moeten de boeren in de San Joaquin-vallei terugvallen op grondwater. En dan moeten ze methoden vinden om de relatief hoge niveaus van daarin opgeloste zouten en soms toxische niveaus van borium- en natriumionen te kunnen omzeilen. Ook krijgen tomatentelers te maken met hogere kosten om insecten en schimmels te bestrijden, omdat Californië minder koude winters krijgt.

De prijzen van tomatensaus en ketchup stijgen sneller dan de voedselinflatie in de VS, die de hoogste is in 43 jaar
Ketchup 23% duurder
Al met al zijn de productiekosten van fabriekstomaten al met ruim een derde gestegen. Een paar jaar geleden was het nog $3.000 voor een hectare, nu al $4.000. En die kosten worden doorberekend aan afnemers en consumenten. "De prijzen van tomatensaus en ketchup stijgen sneller dan de voedselinflatie in de VS, die de hoogste is in 43 jaar", aldus Bloomberg. Tomatensaus was in augustus 17% duurder dan een jaar geleden, ketchup zelfs 23%. Ingomar Packing, een producent van tomatenpuree, verkocht zijn product voor 80% meer aan verwerkers. En het einde van de productiekostenstijging is nog niet in zicht, omdat de kosten voor water, brandstof en meststoffen nog verder zullen stijgen dan nu al het geval is.

Telers en onderzoekers werken naarstig aan oplossingen. Meer putten slaan, teeltrotatie, watergebruikoptimalisatie, veredeling, het zijn een aantal opties. Een drastischer aanpak zou het verplaatsen van de fabriekstomatenteelt naar gunstigere regio's zijn (in de VS bijvoorbeeld noord-Californië of Washington). Maar daar komt een obstakel kijken. Momenteel is de teelt geconcentreerd rond verwerkingsfabrieken, wat de kosten voor brandstof en vrachtwagens drukt en gemakkelijke toegang tot water, energie en geschoolde arbeidskrachten met zich meebrengt.

Zou je de toevoerketens veranderen of tomaten van elders gaan importeren - zo zou Italië bijvoorbeeld gedwongen kunnen worden meer tomaten uit Spanje, Duitsland en Marokko te importeren - dan is dat vanuit milieuoogpunt niet duurzaam. De langere transportlijnen veroorzaken immers meer uitstoot door het vervoer. De Californische Turini blijft optimistisch. Dankzij de goede infrastructuur voor de tomatenteelt zal het in Californië nog wel meevallen. "Ik denk dat dat bijdraagt tot de veerkracht van ons systeem om te behouden dat we tot ver in de toekomst een productiegebied zullen zijn vanwege de voordelen die we hebben." Om er meteen aan toe te voegen: "Niet iedereen zal zo optimistisch zijn."