Veel mensen in mijn omgeving hebben het over voedseltrends, volgen ze, of trappen er heel hard tegenaan door stug elke dag chocoladepasta op brood te blijven eten. Degenen die ze aanzwengelen krijgen ook een platform. De NRC moest het bijvoorbeeld bezuren toen zij een interview plaatsten met de vrouwen achter The Green Happiness (TGH). Meer dan 200.000 mensen volgen online hun plant-based (“want veganistisch klinkt zo stoffig”) voedingsadviezen. We laten ons met alle liefde van alles aanleunen als het op eten aankomt, terwijl vaak elke wetenschappelijke fundering voor beweerde gezondheidsclaims ontbreekt. Hoe komt het dat we zo gefascineerd raken door voedseltrends en dat zoveel mensen ze gewillig volgen?
Hoe komt het dat we zo gefascineerd raken door voedseltrends en dat zoveel mensen ze gewillig volgen?"Wie gemiddeld eet, voelt zich ook gemiddeld"
Men neme de onbeschermde titel ‘lifestyledeskundige’, een paar mooie dames, gelikte foto’s van een lijnzaadpudding in het stralende zonlicht en je bent binnen. Dieetgoeroes als Rens Kroes en de auteurs van TGH willen je niet alleen ‘gezonder’ laten eten, nee, ze creëren een levensstijl waarmee jij je als eter kan identificeren. Bij TGH hebben ze een dieet ontwikkeld waarmee je boven het gemiddelde uit kan stijgen. Want, stel je voor dat je je gemiddeld voelt? Bah, dat wil toch niemand? Dit is volgens hen mogelijk als je iedere ochtend start met een oil pulling: 20 minuten je mond spoelen met kokosolie. Weg zijn de afvalstoffen! De rest van de dag mag je best een hoop, behalve ei (“de ongesteldheid van een kip”), te veel vet (waag het niet om olijfolie te combineren met avocado) en het liefst geen zuivel en vlees.
De dieetgoeroes van TGH zijn dan misschien geen wetenschappers, ze vertellen je alleen “wat je diep van binnen al wist”. Maar wat bedoelen ze daar precies mee? Dat je diep van binnen weet dat voornamelijk planten eten zaligmakend is voor lijf en leden? Daar zijn de meningen namelijk op z’n zachts gezegd over verdeeld. Ook emeritus hoogleraar voedingsleer prof. Martijn Katan (VU) plaatst kanttekeningen bij hun plant-based dieet. Waarom krijgen deze dames, samen met andere fitgirls en -boys, het dan toch voor elkaar om hun boeken, vlogs en blogs aan de man te krijgen?
Ze willen je niet alleen ‘gezonder’ laten eten, nee, ze creëren een levensstijl waarmee jij je als eter kan identificerenMeer dan eten
Het hechten van waarde aan (gezonde) voeding maakt volgens dr. Luca Consoli (Science and Society, RUN) deel uit van onze cultuur. Hij stelt dat natuur en cultuur bij elkaar komen als mensen eten. Ten eerste door biologische noodzaak: zonder eten zullen we uiteindelijk sterven. Ten tweede is voedsel een cultuur geïnterpreteerde handeling: “Onze eetkeuzes zijn een uitdrukking van onze culturele en morele voorkeuren.” We zijn dus wat we eten, aldus Consoli. Een dieet als lifestyle is hier een uitdrukking van. Het vormt namelijk een prima manier om aan de rest van de wereld te laten zien dat je om de planeet geeft en daarnaast ook om hoe je eruit ziet. Het merk ‘Ik’ verdient immers een mooie etalage.
Eten als identiteit
Ecofriendly, plant-based of locavoor (enkel eten uit de nabije omgeving): we identificeren onszelf graag met wat we eten. Hoe je eet en wat je eet zegt veel over wie je bent als persoon. Zo posten foodfanatici foto’s van hun ‘buddha bow' op Instagram inclusief diepgravende analyse: #healthy #vegan #goinggreen. “Kijk mij, ik heb controle over wat ik eet en het ziet er ook nog esthetisch verantwoord uit.” Consumptiepsycholoog Hans Dagevos (WUR) stelt in een interview met Nieuwsuur dat er een correlatie is tussen het volgen van voedseltrends en het individualiseringsproces dat onze huidige samenleving kenmerkt. Niet de paus, de pastoor of een politicus bepaalt wat we eten. Dat doen we zelf wel. Het lijkt dus steeds belangrijker te worden om door middel van voeding onze identiteit te bestendigen in een samenleving waarin het individu voorop staat.
Onze eetkeuzes zijn een uitdrukking van onze culturele en morele voorkeurenErbij horen
Daarnaast kan je door voedingskeuzes laten zien tot welke groep je behoort. Het feit dat je in staat ben om je weekboodschappen bij Marqt te halen en je alleen vlees koopt van een lokale boer ‘die je echt vertrouwt’, onderscheidt jou van de rest die koopt wat er in de bonus is. Kijk mij, ik heb geld om mezelf van biologisch voedsel te voorzien! De dames van TGH zijn dan misschien geen wetenschappers, ze spelen wel goed in op het idee dat het volgen van een dieet tegenwoordig in verband lijkt te staan met iets hogers: een hang naar een (gedeelde) identiteit. Ik eet quinoa, mensen! Dus ik ben.
In mijn zoektocht naar de herkomst van voedselverwarring kijk ik in mijn volgende bijdrage naar het etiket. Biedt een uitgebreid etiket duidelijkheid aan de consument?
Dr. Luca Consoli sprak eerder bij Studium Generale in het Lagerhuisdebat over de relatie tussen eten en onze cultuur. De link naar de opname vind je hier. Meer weten over het idee dat we zijn wat we eten? Kijk dan de lezing terug van consumptiesocioloog dr. Hans Dagevos.
Deze blog is de eerste van een serie van zes blogs van Studium Generale Utrecht over voedselverwarring.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Het is goed te beseffen dat deze trend er weldegelijk is, en aan de meeste mensen volledig voorbij gaat, of het moet om een tegenreactie gaan. Want ja, de tweedeling zien we ook terug in onze omgang met eten.
Dat ben ik helemaal met je eens. Het (kunnen) volgen van deze trends is slechts weggelegd voor een klein deel van de bevolking. Hierover schrijf ik in mijn vijfde blog: 'Voorbij de hype.' Deze verschijnt binnenkort ook op Foodlog.
Ik gebruik die voedseltrends, en dan met name de recepten, vooral om gevarieerd(er) te eten.
Bij Superfoods kijk ik altijd naar de toegevoegde waarde, want is alleen de prijs Super of bieden ze echt iets dat voor mij persoonlijk van belang zou zijn. Quinoa eten we hier af en toe, als afwisseling met andere granen. Hetzelfde geldt voor spelt of rogge, dus variatie.
Wetenschappelijke fundering voor de gezondheid van een vegetarische of veganistische voedingswijze is er wel degelijk. Hier geef ik er één, een recente, van de "Academy of Nutrition and Dietetics". Dat is de grootste Amerikaanse organisatie op het gebied van food professionals. Ze vertegenwoordigen meer dan 100.000 geregistreerde diëtisten, voedingsdeskundigen en wetenschappers. Eind december 2016 publiceerden ze hun: "Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets". Citaat uit dat artikel:
... appropriately planned vegetarian, including vegan, diets are healthful, nutritionally adequate, and may provide health benefits for the prevention and treatment of certain diseases. These diets are appropriate for all stages of the life cycle, including pregnancy, lactation, infancy, childhood, adolescence, older adulthood, and for athletes. ... Vegetarians and vegans are at reduced risk of certain health conditions, including ischemic heart disease, type 2 diabetes, hypertension, certain types of cancer, and obesity.
Voor de verdere wetenschappelijke onderbouwing van hun stellingen, zie daarvoor de artikelen die de "Academy of Nutrition and Dietetics" noemt in hun bronvermelding, helemaal onderaan het artikel (bij references). Het complete artikel vind je hier: "Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets (pdf)".
Deze uitleg lijkt te slaan op voedseltrends, maar maakt niet duidelijk waarom 'identiteit' en 'erbij horen' hiervoor uniek zou zijn. Dat voeding een sterk sociale achtergrond heeft, is waarschijnlijk al zo sinds het gebruik van vuur: vuur was niet alleen functioneel voor het bereiden van voedsel, maar had ook een rol voor de mens als groepsdier.
Identiteit en groepsbepaling gelden ook net zo hard voor de Japanse, Marokkaanse, of Chileense eetcultuur. Wat zou dit tot unieke eigenschappen maken van de voedseltrends? Hoe verklaren deze eigenschappen het ontstaan van die trends, als ze ook gelden voor elke eetcultuur?