Het thema van World Water Day 2024 - vandaag, 22 maart - is 'Water for Peace'. In tijden van toenemende waterschaarste als gevolg van bevolkingsgroei, industrialisatie en klimaatverandering is gezamenlijk waterbeheer een vredestichter.
Waterschaarste zal wereldwijd frequenter voorkomen
Van al het water op aarde is maar 3,5% zoet water. En van al dat zoet water zit 98,8% vast in grondwater en ijskappen, zodat er 1,2% overblijft als oppervlaktewater. Maar zelfs van dat oppervlaktewater - we hebben het inmiddels over 0,04% van al het water op aarde - is maar 23,7% beschikbaar in meren, moerassen en rivieren, laat de Financial Times zien. Dat belooft weinig goeds aangezien mensen verreweg het grootste deel van onze waterbehoefte putten uit rivieren, die uiteindelijk 0,0002% van al het water op aarde uitmaken.

Als gevolg van de nog altijd groeiende wereldbevolking en de klimaatverandering stevent de wereld "keihard op een mondiale watercrisis af", waarschuwt de Verenigde Naties. Nu al kampt ongeveer de helft van de wereldbevolking gedurende een deel van het jaar met ernstige waterschaarste, aldus de Wereld Meteorologische Organisatie. In het jaarlijkse Unesco Waterrapport is te lezen dat meer dan 2 miljard mensen geen toegang hebben tot schoon drinkwater en 3,5 miljard mensen het moeten doen zonder schone sanitaire voorzieningen.

Landbouw, industrie, huishoudens
Van oudsher zijn de landbouw en voedselproductie de grootste waterverbruikers: 70% van het zoet water dat aan de natuurlijke watercyclus wordt onttrokken gaat naar de landbouw. Naarmate landen zich ontwikkelen en de bevolking groeit, neemt ook het waterverbruik toe, gemiddeld met 1% per jaar. Wereldwijd is de industrie goed voor 20% en huishoudelijk gebruik voor 10% van het zoetwatergebruik, maar er zijn grote verschillen tussen arme en rijke landen, laat de FT zien in een grafiek gebaseerd op gegevens van FAO Aquastat. Zo gaat in lage-inkomenslanden zoals India en Turkije gemiddeld 90,4% van het water naar landbouw, 2,7% naar industrie en 7,0% naar huishoudelijk gebruik. In hoge-inkomenslanden is dat respectievelijk 46%, 37,7% en 16,3%.

Politici verantwoordelijk maken
Waterschaarste "is niet alleen een milieu-uitdaging", zegt Mina Guli van ngo Thirst, "het is een economisch en commercieel risico. Het is een risico voor de toeleveringsketen. Bedrijven en investeerders zijn zich niet bewust van de enorme omvang van de uitdaging waar we voor staan [als het gaat om water]." Tegelijkertijd hebben overheden vaak geen oog het belang van water, zegt Durk Krol, uitvoerend directeur van de brancheorganisatie Water Europe. Het wordt vaak gezien als een milieukwestie, of soms als een landbouwkwestie. "Om de watercrisis op te lossen, moeten we politici verantwoordelijk maken," zegt Krol.

Waar lang niet iedereen zich van bewust is, is dat 60% van het zoete water in de wereld grensoverschrijdend stroomt. Er zijn 153 landen met grondgebied binnen ten minste 1 van de 310 grensoverschrijdende rivier- en meerbekkens en van de 468 grensoverschrijdende aquifers (ondergrondse waterlagen). Dat is de reden voor het thema van de Wereld Water Dag. Volgens de UNESCO kan de toenemende waterschaarste conflicten over de hele wereld aanwakkeren. "Als we de vrede willen bewaren, moeten we niet alleen snel handelen om de watervoorraden te beschermen, maar ook om de regionale en wereldwijde samenwerking op dit gebied te versterken", aldus directeur-generaal Audrey Azoulay in Der Spiegel.

Blue Deal
Willen we conflicten voorkomen, dan is een sterke (Europese) waterstrategie en een actieplan nodig, waaronder een mogelijke 'Blue Deal' naar het voorbeeld van de klimaatgerichte Green Deal van de EU. De huidige situatie in Catalonië, waar ondanks investeringen in oplossingen zoals ontziltingsinstallaties, de noodtoestand is uitgeroepen wegens de droogte, onderstreept de urgentie.

Waterschaarste zal wereldwijd frequenter voorkomen. Daarom is de noodzaak voor grensoverschrijdende samenwerking en afspraken om conflicten te voorkomen, urgenter dan ooit. En de middelen daartoe zíjn er, zegt Sonja Köppel, hoofd van het secretariaat van het VN-waterverdrag. Dat waterverdrag, uit 1992, helpt buurlanden die waterbronnen delen om gezamenlijk beheer op te zetten om conflicten te voorkomen. "We hebben de afgelopen jaren en zelfs eeuwen gezien dat gezamenlijk waterbeheer een rol heeft gespeeld als vredestichter," aldus Köppel. De landen die aan de rivier de Sava grenzen - Slovenië, Kroatië, Bosnië-Herzegovina en Servië - sloten kort na het einde van de oorlog in 2002 een internationale overeenkomst, die onder andere de uitwisseling van gegevens over waterkwaliteit en -hoeveelheid omvatte. Dit leidde tot verdere samenwerking, bijvoorbeeld op het gebied van milieubescherming. "Dit heeft bijgedragen aan de vrede in de regio."