Op 22 april 2024 is het 300 jaar geleden dat Immanuel Kant werd geboren, een Duitse filosoof die altijd in de belangstelling is blijven staan. Juist dit jaar is hij heel actueel omdat hij vandaag als Rus geboren zou worden en dit jaar een beslissende slag te verwachten is in de schijnbaar onkantiaanse oorlog tussen Oost en West om Oekraïne.
Met name de EU zal zich moeten afvragen hoe de Europese cultuurfamilie zich met haar kantiaanse Verlichtingsachtergrond wil verhouden tot de Rus in zijn achtertuin
Ondanks dat de in 1724 geboren filosoof Immanuel Kant nooit zijn Duitse geboortestad Königsberg – het huidige Kaliningrad, een Russische oblast aan de Oostzee – verliet, ontwikkelde hij een blijvend begrip van de manier waarop wij denken en met elkaar en de fysieke wereld omgaan. Hij werd bekend als een pionier van de Verlichting.
Eeuwige vrede
Eén van Kants meest bekende verhandelingen is het korte boekje Zum ewigen Frieden uit 1795. Daarin zegt Kant dat duurzame vrede tussen staten haalbaar is door een federatie van republikeinse staten. Die gedachte werd later de blauwdruk voor de oprichting van de Volkenbond na de Eerste Wereldoorlog, de voorloper van de huidige Verenigde Naties. Kant benadrukte dat politieke acties altijd geleid moeten worden door morele wetten, en introduceerde het concept van wereldburgerschap, waarbij hij pleit voor humane behandeling van vluchtelingen en afwijzing van kolonialisme en imperialisme.
Een blanke mannen denken
Hoewel Kants ideeën invloedrijk zijn, kregen zij ook kritiek. Critici betogen dat zijn visie op een wereldfederatie idealistisch en in de menselijke praktijk onhaalbaar is vanwege de complexiteit van internationale relaties en de aanhoudende wij-zij gevoelens tussen naties die conflicten blijven voeden. Hoewel zijn filosofische benadering van de menselijke waardigheid en rechten - gebaseerd op rede in plaats van religie - als baanbrekend geldt, hield hij er persoonlijke opvattingen op na die als Eurocentrisch of zelfs racistisch kunnen worden geïnterpreteerd. Zijn opvatting kwam er op neer dat vooral witte mannen in staat moeten zijn tot het creëren van een op de rede gebaseerde samenleving.
Desondanks blijft Kant een figuur wiens ideeën nog altijd kunnen overtuigen. Zijn categorische imperatief - wat je niet wilt dat men jou aandoet, doe dat ook een ander niet - heeft nog altijd de kracht van een direct begrijpelijk logica in een tijdperk van globalisering en complexe sociale interacties. Kants werk kan mensen stimuleren om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen acties en bevordert het gebruik van rede als basis voor alle beslissingen.
In het driehonderdste jaar na Kants geboorte zullen in Duitsland talrijke evenementen plaatsvinden om zijn nalatenschap te herdenken. Een en ander ondanks de beperkingen die de geplande evenementen in Kaliningrad raken als gevolg van de oorlog om Oekraïne.
Kant zou nu een Rus zijn
Na vele waarschuwingen dat Oekraïne de oorlog dreigt te verliezen, besloot gisteren het Huis van Afgevaardigden in de VS tot het vrijgeven van $61 miljard voor steun aan Oekraïne in de oorlog tegen Rusland. De oorlog is typisch een emotionele en voldoet op geen enkele manier aan de categorische imperatief. Toch vindt het Westen dat Oekraïne niet mag verliezen. We legitimeren de oorlog als een noodzakelijke van het Goede versus het Kwade.
Tegen het einde van de vorige eeuw dachten we in de Westerse wereld even dat onder leiding van de VS de kantiaanse vrede was bereikt. Als intellectuele erfgenaam van Kant schreef Francis Fukuyama zijn The End of History and the Last Man. Het boek dacht dat het liberale westen de geschiedenis zou vervolmaken met een triomf van de ethische rede. Oorlogen zouden niet meer nodig zijn.
Toch een blanke kerk?
De oorlog om Oekraïne tussen Oost en West laat zien dat die tijd weer ver achter de horizon is verdwenen. Oost en West zijn gewikkeld in een religieuze strijd om superioriteit van de ene soort mens boven de andere. West wil dat Oekraïne een universele liberale democratie is zonder natie-gebondenheid; Oost vindt het een Slavische natie die binnen de oostelijke invloedssfeer behoort; het land mag niet in handen vallen van het goddeloze universalistisch denkende Westen. De Nederlandse en Belgische politici Hans van Balen en Guy Verhofstadt lieten in februari 2014 (nu 10 jaar geleden) op het Maidanplein in Kyiv weten dat ze dat juist wel wilden en dat ze Oekraïne van harte welkom heetten in hun liberale wereld. Ze hadden niet door dat ze de wereld van Fukuyama's leermeester Samuel Huntington, die nou juist niet in universele vrede geloofde, uit de fles lieten: de wereld is een kruitvat van beschavingen die fundamenteel anders denken en zullen blijven denken. De geschiedenis culmineert niet in een universele mensengemeenschap waarin alle mensen broeders en zusters zullen zijn, leerde Huntington de nog jonge Fukuyama die pas later kantiaan werd.
Met name de EU zal zich moeten afvragen hoe de Europese cultuurfamilie zich met haar kantiaanse Verlichtingsachtergrond wil verhouden tot de Rus in zijn achtertuin. Tegelijk moeten we ons realiseren dat Kant nu een Rus zou zijn en tevens een witte man die dacht vanuit de superioriteit van het ene wezen boven het andere. Misschien is het Verlichtingsuniversalisme een wat blankere kerk dan we tot nu toe waren gaan geloven.
Eeuwige vrede
Eén van Kants meest bekende verhandelingen is het korte boekje Zum ewigen Frieden uit 1795. Daarin zegt Kant dat duurzame vrede tussen staten haalbaar is door een federatie van republikeinse staten. Die gedachte werd later de blauwdruk voor de oprichting van de Volkenbond na de Eerste Wereldoorlog, de voorloper van de huidige Verenigde Naties. Kant benadrukte dat politieke acties altijd geleid moeten worden door morele wetten, en introduceerde het concept van wereldburgerschap, waarbij hij pleit voor humane behandeling van vluchtelingen en afwijzing van kolonialisme en imperialisme.
Een blanke mannen denken
Hoewel Kants ideeën invloedrijk zijn, kregen zij ook kritiek. Critici betogen dat zijn visie op een wereldfederatie idealistisch en in de menselijke praktijk onhaalbaar is vanwege de complexiteit van internationale relaties en de aanhoudende wij-zij gevoelens tussen naties die conflicten blijven voeden. Hoewel zijn filosofische benadering van de menselijke waardigheid en rechten - gebaseerd op rede in plaats van religie - als baanbrekend geldt, hield hij er persoonlijke opvattingen op na die als Eurocentrisch of zelfs racistisch kunnen worden geïnterpreteerd. Zijn opvatting kwam er op neer dat vooral witte mannen in staat moeten zijn tot het creëren van een op de rede gebaseerde samenleving.
Desondanks blijft Kant een figuur wiens ideeën nog altijd kunnen overtuigen. Zijn categorische imperatief - wat je niet wilt dat men jou aandoet, doe dat ook een ander niet - heeft nog altijd de kracht van een direct begrijpelijk logica in een tijdperk van globalisering en complexe sociale interacties. Kants werk kan mensen stimuleren om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen acties en bevordert het gebruik van rede als basis voor alle beslissingen.
In het driehonderdste jaar na Kants geboorte zullen in Duitsland talrijke evenementen plaatsvinden om zijn nalatenschap te herdenken. Een en ander ondanks de beperkingen die de geplande evenementen in Kaliningrad raken als gevolg van de oorlog om Oekraïne.
Kant zou nu een Rus zijn
Na vele waarschuwingen dat Oekraïne de oorlog dreigt te verliezen, besloot gisteren het Huis van Afgevaardigden in de VS tot het vrijgeven van $61 miljard voor steun aan Oekraïne in de oorlog tegen Rusland. De oorlog is typisch een emotionele en voldoet op geen enkele manier aan de categorische imperatief. Toch vindt het Westen dat Oekraïne niet mag verliezen. We legitimeren de oorlog als een noodzakelijke van het Goede versus het Kwade.
Tegen het einde van de vorige eeuw dachten we in de Westerse wereld even dat onder leiding van de VS de kantiaanse vrede was bereikt. Als intellectuele erfgenaam van Kant schreef Francis Fukuyama zijn The End of History and the Last Man. Het boek dacht dat het liberale westen de geschiedenis zou vervolmaken met een triomf van de ethische rede. Oorlogen zouden niet meer nodig zijn.
Toch een blanke kerk?
De oorlog om Oekraïne tussen Oost en West laat zien dat die tijd weer ver achter de horizon is verdwenen. Oost en West zijn gewikkeld in een religieuze strijd om superioriteit van de ene soort mens boven de andere. West wil dat Oekraïne een universele liberale democratie is zonder natie-gebondenheid; Oost vindt het een Slavische natie die binnen de oostelijke invloedssfeer behoort; het land mag niet in handen vallen van het goddeloze universalistisch denkende Westen. De Nederlandse en Belgische politici Hans van Balen en Guy Verhofstadt lieten in februari 2014 (nu 10 jaar geleden) op het Maidanplein in Kyiv weten dat ze dat juist wel wilden en dat ze Oekraïne van harte welkom heetten in hun liberale wereld. Ze hadden niet door dat ze de wereld van Fukuyama's leermeester Samuel Huntington, die nou juist niet in universele vrede geloofde, uit de fles lieten: de wereld is een kruitvat van beschavingen die fundamenteel anders denken en zullen blijven denken. De geschiedenis culmineert niet in een universele mensengemeenschap waarin alle mensen broeders en zusters zullen zijn, leerde Huntington de nog jonge Fukuyama die pas later kantiaan werd.
Met name de EU zal zich moeten afvragen hoe de Europese cultuurfamilie zich met haar kantiaanse Verlichtingsachtergrond wil verhouden tot de Rus in zijn achtertuin. Tegelijk moeten we ons realiseren dat Kant nu een Rus zou zijn en tevens een witte man die dacht vanuit de superioriteit van het ene wezen boven het andere. Misschien is het Verlichtingsuniversalisme een wat blankere kerk dan we tot nu toe waren gaan geloven.
