Het stikstofdrama gaat een nieuwe fase in. Vrijdagochtend zei vice-premier Wopke Hoekstra (minister van Buitenlandse Zaken) onderdelen van het regeerakkoord niet langer heilig te vinden. Premier Mark Rutte noemde de uitspraken van Hoekstra 'staatsrechtelijk gezien op het randje'. Dat zei hij voorafgaand aan de wekelijkse ministerraad. Het kabinet spreekt immers met 1 mond en gooit interne meningsverschillen niet op straat. Hoekstra zei echter niet als vice-premier of minister maar als leider van het CDA te hebben gesproken. Een politiek leider mag het kabinet wel kietelen.
Het nieuwste bedrijf in het spannende politieke toneelstuk begon vrijdagochtend met een episode in het Algemeen Dagblad. Daarin zei Wopke Hoekstra dat het CDA vindt dat het verminderen van de stikstofuitstoot niet per se volledig in 2030 moet worden gehaald, zoals in het regeerakkoord is afgesproken. Daarmee zette de tweede vice-premier en CDA-leider de politieke samenwerking van VVD, D66, CDA en ChristenUnie onder druk.

'Aftreden'
Premier Rutte reageerde in de middag. Hij vindt dat er ''staatsrechtelijk vraagtekens te plaatsen zijn" als een lid van het kabinet onderdelen van het regeerakkoord niet meer heilig vindt. Dat is Haags voor 'de minister moet misschien maar aftreden' zoals staatssecretaris Mona Keijzer (CDA) onder Rutte III moest ervaren toen ze een ander coronabeleid bleek te willen dan het kabinet. "Maar", zei Rutte om de boel ook meteen te temperen, "het kan denk ik net." Volgens RTL moet die uitspraak gezien worden als een laatste waarschuwing aan Hoekstra om zich te houden aan de kabinetsdiscipline en het regeerakkoord.

Hoekstra reageerde op zijn beurt ook weer en zei best te begrijpen dat zijn uitspraak "tot opgetrokken wenkbrauwen leidt". Hij voegde eraan toe dat het "zijn opvatting als partijleider van het CDA is."

Uit de impasse
Hoekstra vindt dat Nederland in een impasse is gekomen. "In mijn overtuiging moeten we zorgen dat we twee dingen hand in hand brengen: natuurherstel en een vitaal platteland." Zonder nadrukkelijk te zeggen dat hij het kabinet opbreekt als niet aan zijn wensen wordt voldaan, laat Hoekstra weten dat hij de gesprekken van stikstofgespreksleider Johan Remkes "wil afwachten". Dat noemt hij "ook verstandig".

In gewone mensentaal zegt Hoekstra dat hij nieuwe verkiezingen wil als Remkes geen politieke oplossing weet te bereiken in het stikstofconflict tussen boeren, overheid, natuurorganisaties, werkgevers en de provincies. Remkes moet die partijen óf tot bedaren brengen óf er komen nieuwe verkiezingen. Die zullen volgens alle peilingen sterk naar rechts uitvallen. Een nieuwe regering zal vermoedelijk fors minder voor de natuur gaan doen dan de jongste CDA-voorstellen.

De keuze is nu aan de coaltie, maar met name aan D66 dat de niet langer heilige doelen in het regeerakkoord scoorde. Maar voor het zover is, krijgt eerst het sociale vakmanschap van Remkes nog een kans. De natuurbeweging maakt het hem alvast niet makkelijk. Het ANPmeldt boze reacties op Hoekstra's spel met het kabinet vanuit Greenpeace, Milieudefensie en het Wereldnatuurfonds.

CU, D66 en VVD buigen niet
Onderwijl sprak VVD-minister Van der Wal zich mede namens haar landbouwcollega Staghouwer (CU) nog eens duidelijk uit op vrijdagmiddag: "We houden vast aan halvering uitstoot in 2030".
Dat zeiden premier Rutte (VVD) en eerste vice-premier Kaag (D66) ook: we houden ons aan de afspraken.
Een eventuele buiging van het kabinet voor het CDA hangt af van D66. Mocht die partij willen inschikken, dan heeft VVD-minister Van der Wal heel wat uit te leggen als ze niet opstapt. Doet ze dat wel, dan is een zoenoffer gebracht en kan het kabinet verder. D66 heeft daarentegen het publiek heel wat uit te leggen als de partij het kabinet niet laat klappen.
Dinsdag aanstaande debatteert de Kamer over de buigen-of-barsten act van Hoekstra.

De NRC brengt een analyse van de boosheid achter de schermen bij VVD en D66. Wat Hoekstra deed zou niet kunnen. In sociaal-psychologische termen lost hij echter een fundamenteel verschil van inzicht op dat in hoogopgelopen emotionele onenigheid is ontaard.

Dinsdag komt de Kamer terug van reces om D66 het kabinet te laten buigen of barsten. In beide gevalen ontlaadt het politieke conflict. Hoekstra maakte vandaag meteen duidelijk dat hij zich alvast voorbereidt op nieuwe verkiezingen door de eerste versie van een nieuw programma te publiceren: samen de verbinding met de samenleving herstellen.

Update: 20 augustus 11u15
Oud-minister van landbouw Hayo Apotheker (10 maanden, 1998-1999) van D66 steunde vrijdagavond in 1Vandaag de trap op het rempedaal van Hoekstra. Hij vindt dat vele kabinetten sinds zijn bewindsperiode een probleem hebben laten groeien en daarom nu geen snelle inhaalslag moeten willen.