De facto koos ruim de helft van de Amerikanen voor een autoritaire keizer. Volgens de Britse historicus Mark Mazower markeert de overwinning van Trump een keerpunt voor Amerika, maar hoeft de democratie in Europa niet per se dezelfde weg in te slaan.
Marzower brengt een positief geluid in een wereld die volgens economen gekend zal worden door een golf van inflatie en lijkt te worden gekenmerkt door een in de VS ongezien niveau van autoritair gezag. Vorige week schreven we al hoe de keuze van de Amerikanen voor Trump zal uitpakken voor de prijsvorming in het wereldwijde voedselsysteem.

Terwijl de VS zich steeds meer naar binnen keert en polariseert, ziet Mazower in een essay voor de Financial Times historische verschillen tussen Amerika en Europa die leiden tot heel uiteenlopende politieke ontwikkelingen in de toekomst.

Democratie onder druk in de VS
Mazower stelt dat democratische normen in Amerika kwetsbaar zijn. De politieke cultuur is diep gepolariseerd, met partijen die verder van elkaar af staan dan ooit. Dit wordt versterkt door het ontbreken van gedeelde historische herinneringen aan democratische crises, zoals Europa die wel kent. Terwijl Europese landen in de 20e eeuw werden geconfronteerd met oorlogen, dictaturen en de nasleep van fascisme, kent de VS zulke ontwrichtingen op eigen bodem nauwelijks. Waar in de ogen van de 19e eeuwse Franse schrijver en politicus Chateaubriand de VS met hun democratische zelfbestuur een voorbeeld waren voor het oude Europa dat - met uitzondering van Nederland - nog door adel werd bestuurd, staat de Europese Unie nu voor de opgave haar eigen ontwikkeling in de 19e en 20e eeuw van een adellijk en elitair naar een beter democratisch bestuur dan de VS te benadrukken.

De VS leunt nog steeds op een archaïsche 18e-eeuwse grondwet, die door een sterk gepolitiseerde rechterlijke macht strikt wordt geïnterpreteerd. Deze archaïsche politieke structuren belemmeren hervormingen en versterken de verdeeldheid. Tegelijkertijd blijft de Amerikaanse samenleving cultureel gespleten, wat Mazower toeschrijft aan het ontbreken van nationale instituties die een gemeenschapsgevoel bevorderen.

De doge was pre-democratische tijden de gekozen baas van een Italiaanse handelsstadstaat (met name Venetië en Genua) met grote macht die hij kreeg van de handelselite. Komiek Bill Maher over het ongeloof in progressief Amerika dat de VS een keizer heeft gekozen, maar wel doorgaat daar grappen over te maken.


Europa: een ander pad
Europa heeft, in tegenstelling tot de VS, volgens Mazower een "post-fascistisch" bewustzijn dat democratische waarden versterkt. De traumatische herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog, de Holocaust en autoritaire regimes hebben geleid tot een sterkere nadruk op samenwerking en democratische vernieuwing. Hoewel ook in de EU rechts-populistische partijen terrein winnen, blijven ze opereren binnen een historisch gevormde democratische context tegenover de autocratische die zich op dit moment in de VS aftekent.

'Keizer' Donald in zijn vergulde paleis met zijn entourage

Mazower benadrukt dat Europese landen zich bewust zijn van hun geopolitieke kwetsbaarheid. Dit bevordert pragmatisme en samenwerking, ondanks spanningen binnen de EU. De geschiedenis van gedeelde crises, zoals de Koude Oorlog en economische uitdagingen, heeft bijgedragen aan een veerkracht die in de VS ontbreekt.

Consequenties voor de EU
Een Amerika onder Trump zal minder voorspelbaar en minder betrokken zijn bij wereldwijde democratische normen. Europa is hierdoor meer op zichzelf aangewezen, vooral op het gebied van defensie en geopolitieke stabiliteit. Maar dat biedt Europa volgens Mazower de kans om in het post-Atlantische tijdperk een eigen koers te ontwikkelen, gebaseerd op haar unieke historische en culturele fundamenten.

Volgens Mazower is Trumps Amerika geen voorloper van een autoritaire toekomst, maar eerder een illustratie van de specifieke Amerikaanse omstandigheden. Europa heeft, dankzij haar geschiedenis en collectief bewustzijn, een fundament om een andere, meer democratische weg te kiezen.

De voorspellende kracht van De Tocqueville's kijk op de VS
Mazowers analyse van de situatie in de VS lijkt aan te sluiten bij de analyse van de bekende liberale Franse politicoloog Alexis de Tocqueville van de VS. In zijn wereldberoemd geworden Democracy in America uit de eerste helft van de 19e eeuw schreef hij zowel bewonderend maar ook kritisch over de Amerikaanse democratie. Hij zag enerzijds het succes, maar ook de keerzijde en risico's van het systeem.

De Tocqueville bewonderde de democratische instellingen in de VS en het vermogen van het volk om zelfbestuur te organiseren. Hij prees de sterke nadruk op gelijkheid, de participatie van burgers en het decentraliseren van macht naar lokale gemeenschappen. Voor hem waren deze factoren cruciaal om tirannie te voorkomen en vrijheid te waarborgen.

Tegelijkertijd waarschuwde De Tocqueville voor wat hij noemde de 'tirannie van de meerderheid'. In een democratisch systeem zou de meerderheid haar macht kunnen gebruiken om minderheden te onderdrukken, waarbij individuele vrijheden in het gedrang komen. Hij benadrukte dat instellingen zoals een onafhankelijke rechtspraak en persvrijheid essentieel waren om dit risico te beperken.

De Tocqueville maakte zich zorgen over het opkomende individualisme in de VS. Hij vreesde dat burgers zich meer op hun eigen belangen zouden richten, wat kon leiden tot een afbrokkeling van sociale solidariteit en gemeenschapszin. Hij zag religie en burgerverenigingen als belangrijke tegenkrachten om deze fragmentatie tegen te gaan.

Hoewel hij de nadruk op gelijkheid in de VS bewonderde, zag De Tocqueville ook een spanningsveld tussen gelijkheid en vrijheid. De obsessie met gelijkheid kon volgens hem leiden tot een uniformiteit die individuele vrijheid en diversiteit in het gedrang bracht.

De Tocqueville beoordeelde de Amerikaans cultuur als pragmatisch en gericht op materiële vooruitgang. Hoewel hij dit bewonderde, waarschuwde hij ook dat een overmatige focus op materiële zaken een oppervlakkige cultuur kon bevorderen, ten koste van intellectuele of spirituele ontwikkeling.
Jake Paul vs Mike Tyson is een recente illustratie van de Amerikaanse cultuur.


De Tocqueville zag de hypocrisie in het Amerikaanse democratische systeem met betrekking tot slavernij. Hij vond het inconsequent dat een natie die vrijheid en gelijkheid predikte, slavernij bleef toestaan. Hij voorspelde dat de tegenstelling tussen slavernij en democratische idealen op termijn tot ernstige conflicten zou leiden.

De Tocqueville benadrukte dat democratie niet zonder risico’s was en dat het succes ervan afhankelijk was van sterke instituties, actieve burgers en een balans tussen vrijheid en gelijkheid. Nu zou gezegd kunnen worden dat de kritische noten van De Tocqueville de plank opvallend raak hebben geslagen.