Hoge PFAS-waarden in vlees van runderen en waterbuffels die grazen in het Verdronken Land van Saeftinghe schudden Nederland en België wakker. De schok is niet zozeer te wijten aan het feit dat de "buffels barsten van de PFAS", zoals de PZC kopt, maar aan de constatering dat dit feit al jaren bekend was.
"Ik wist er niks van", zegt Rob van Westrienen, directeur van Het Zeeuwse Landschap, over het onderzoek van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) naar waterbuffels uit 2022. Van Westrienen trok een paar weken geleden aan de bel, toen hij hoorde van de Belgische voedselautoriteit FAVV dat het vlees van dieren die grazen op het Verdronken Land van Saeftinghe pas na individuele bemonstering op PFAS verkocht mag worden, omdat het te veel PFAS kan bevatten.

Kuddebeheer
Naar nu blijkt, wist de NVWA al sinds eind 2022 dat het vlees van de Zeelandse waterbuffels niet geschikt was voor menselijke consumptie. Dat wist ook de Stichting Free Nature, eigenaar van de kudde. "Vanaf dat moment slachten we niet uit deze kudde, omdat we niet kunnen garanderen dat het vlees schoon is," zegt directeur Roeland Vermeulen in de PZC. Hij kampt met een praktisch probleem: de waterbuffels ervaren geen gezondheidsproblemen door de hoge PFAS-aanwezigheid. Maar het vlees is niet rendabel meer: "om aan te tonen dat ze niet te veel PFAS bevatten, moet je per dier testen. Dat is onbetaalbaar. Een monster kost €450, dan ben je de waarde van het vlees kwijt." De kudde laten groeien zonder eruit te slachten is ook geen optie, omdat er dan 's winters te weinig voedsel is voor de buffels. Kalveren naar de destructor sturen is evenmin een wenselijk scenario. Binnenkort gaan de buffels, zoals elke winter, naar een ander natuurgebied. Dan zal Free Nature bepalen "of en hoe de buffels komend voorjaar terugkomen".

'Geen kennis van NVWA-rapport'
Hét pijnpunt is dat de conclusies van het NVWA-onderzoek blijkbaar nooit gecommuniceerd zijn met de provincie. "Misschien hebben instanties als de NVWA wel actie ondernomen, maar wij hebben er geen kennis van”, zegt gedeputeerde Dick van der Velde in de PZC. De provincie Zeeland stuurde dan ook, toen Van Westrienen aan de bel trok naar aanleiding van de Belgische bevindingen, een brief op poten naar landbouwminister Femke Wiersma als verantwoordelijke voor de NVWA. De provincie maakt zich zorgen over de veiligheid en gezondheid van inwoners. Die zorgen deelt Tweede Kamerlid Geert Gabriëls (GroenLinks-PvdA). "Het lijkt erop dat de minister al twee jaar weet dat het vlees verontreinigd is met PFAS. Waarom heeft ze dat dan niet breed gecommuniceerd naar dat hele gebied, zodat ook de eigenaren van de koeien en de schapen konden worden gewaarschuwd?” Samen met fractiegenoot Laura Bromet gaat Gabriëls Kamervragen stellen.

Het 3.800 hectare grote natuurgebied Verdronken Land van Saeftinghe ligt op de grens van Nederland en België. Er grazen in totaal 300 koeien en 250 schapen van zes pachters, 3 Vlaamse en 3 Nederlandse. Dat de FAVV recent controles uitvoerde, hangt samen met de uitbreidingsplannen voor de Antwerpse haven. Voor het project Extra Containercapaciteit Antwerpen (ECA) moet een tweede getijdendok gebouwd worden en daarvoor werd bij Doel een bodemsaneringsonderzoek uitgevoerd. Daarbij werd vastgesteld dat zowel in de toplaag van de bodem als in de daarop groeiende gewassen PFAS voorkwamen. "Omdat sommige van die gewassen als veevoer zijn gebruikt, bestaat er een risico dat die PFAS in de voedselketen terecht zou komen via melk of vlees," aldus FAVV-woordvoerder Gert Ickx. En dan is de FAVV wettelijk verplicht onderzoek te doen. De veehouder die zijn dieren liet grazen op het gebied waar de ECA moet komen, bleek ook een van de pachters in het Verdronken Land van Saeftinghe.

Schadefonds
Volgens FAVV-woordvoerder Hélène Bonte bleek uit bloedafnames dat "de dieren die in het Saeftinghe-gebied verblijven hogere PFAS-gehaltes in het bloed hebben dan dieren die daar een tijd niet zijn geweest. Dus er wordt vanuit gegaan dat die hogere PFAS-concentraties in het bloed te wijten zijn aan blootstelling via het Verdronken Land van Saeftinghe," aldus Vilt. Ook de Vlaamse runderen zullen dus voortaan in het slachthuis op PFAS getest worden, als het vlees voor menselijke consumptie bedoeld is. Een extra reden voor de Belgische Boerenbond om bij de Vlaamse regering te pleiten voor een PFAS-schadefonds.

Ook vanuit Nederlandse kant wordt gevraagd om een compensatie. “Onze pachters zitten met een heel groot probleem waar ze zelf niet schuldig aan zijn. Hier moet zo snel mogelijk een oplossing voor komen”, zegt Rob van Westrienen van Het Zeeuwse Landschap. Van Westrienen wijst bovendien op het het bijzondere karakter van het Verdronken Land van Saeftinghe. "Door de begrazing is een heel specifieke, zeldzame biotoop ontstaan met veel open plekken en kort gras. Dat is goed voor allerlei bijzondere broedvogels, insecten en planten. Internationaal gezien is dit een uniek gebied dat we graag willen behouden. Dat kan alleen met grazers. Omdat er diepe geulen zijn en geen stukje schor vlak ligt, is het onmogelijk om in Saeftinghe het gras met machines kort te houden,” zegt hij. Maar dan is er dus wel compensatie nodig. "De natuur en het vee in Saeftinghe zijn in eerste instantie slachtoffer. Daarnaast zijn onze pachters economisch gezien het slachtoffer, terwijl ze het ook niet zelf hebben veroorzaakt. Ze kampen echt met een groot acuut probleem. Nu ze geen vee kunnen verkopen, vallen hun inkomsten weg en zitten ze met een kudde die alleen maar geld kost. We moeten ze daarom echt helpen."