Het vogelgriepvirus weet van geen wijken. Naast vogels raken ook zoogdieren besmet: vorig jaar een bunzing, een das en verschillende vossen bij ons in Nederland. Vorige week een beer in Canada. Wereldwijd is het H5N1-virus bij al meer dan 20 zoogdiersoorten aangetroffen. En dat verontrust virologen. Hoe lang duurt het voor deze 'tikkende tijdbom' ontploft en het virus overspringt naar de mens?
Het H5N1-virus is 'neurotroop', het richt zich op het zenuwstelsel. Zieke zoogdieren krijgen neurologische verschijnselen, zoals desoriëntatie, verlies van evenwicht en stuiptrekkingen. Ook de mens moet zich zorgen maken, want volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) kenden eerdere 'oversprongen' van vogelgriepvarianten in maar liefst 60% van de gevallen een dodelijke afloop.

"Het lijkt erop dat we een beetje murw zijn geworden door de enorme H5N1-vogelgriepuitbraken wereldwijd. Maar we moeten zorgen dat iedereen scherp blijft", zegt hoogleraar virologie Ron Fouchier van het Erasmus MC. Er zijn namelijk maar 5 'tamelijk eenvoudige genetische mutaties' nodig om het H5N1-virus van vogels op mensen te laten overspringen.

De eerste van die mutaties ("een verandering genaamd ‘E627K’ aan het grootste eiwit, waardoor het virus zich ook kan voortplanten in het koelere lichaam van zoogdieren", schrijft Maarten Keulemans) doet zich nu al regelmatig voor.

Dat de overige mutaties nog altijd niet zijn ontstaan, noemt Fouchier 'hoopvol'. Ondanks de honderden miljoenen vogelbesmettingen die er al hebben plaatsgevonden, heeft het virus de 'juiste' combinatie van mutaties blijkbaar nog niet gevonden. Hij vermoedt dat het virus 'zó vogelachtig' is dat meer zoogdierachtige mutaties gewoon niet goed 'pakken'. "Als mijn vermoeden klopt, blijft dit virus een enorm probleem voor vogels en pluimvee en voor individuele aaseters, maar niet zozeer voor mensen."

Maar H5N1 is niet het enige vogelgriepvirus ter wereld. In China waart op dit moment H5N6 rond, een 'veel zoönotischer' virus, die al tientallen zoogdieren en ook mensen heeft besmet. Van die ziektegevallen overleed ongeveer de helft. "Je denkt: het zit in China, het zal wel loslopen," zegt Fouchier. "Maar de laatste twintig jaar zijn er al een stuk of tien genetische viruslijnen met vogels mee, vanuit China naar elders getransporteerd." En dat zou kunnen betekenen dat H5N6 "dichter bij een pandemie" kan zitten dan H5N1.

Fouchier zou het liefst met het virus - in een zwaar beveiligd laboratorium - aan de slag willen, "om te zien tot welke mutaties het in staat is en hoever het verwijderd is van een sprong naar de mens". Maar dat is een heikele zaak, denk maar aan het 'gain-of-function'-onderzoek in een zeker laboratorium in Wuhan.