In de strijd tegen overgewicht zijn 'nudges' in de supermarkt niet effectief. Consumenten kopen niet méér gezonde voedingsmiddelen als die in de aanbieding zijn of op ooghoogte liggen. Dat is de - teleurstellende - conclusie van onderzoekers van het Amsterdam UMC in een studie in opdracht van de Hartstichting. Om Nederlanders aan een gezonder leefpatroon te krijgen zijn aanvullende en sterkere strategieën nodig, met name regelgeving vanuit de overheid. De verleiding voor ongezonde producten is namelijk gewoon te groot: ruim 80% van het voedselaanbod in supermarkten valt niet binnen de Schijf van Vijf.
Het Supreme Nudge-onderzoek is het eerste onderzoek dat inzicht geeft in het effect van nudging op de lange termijn en in de praktijk. De onderzoekers namen de gegevens van 361 deelnemers onder de loep die boodschappen deden bij 12 Coop-vestigingen gedurende 6 tot 12 maanden.

In een deel van de supermarkten kregen gezonde producten extra aandacht door bijvoorbeeld actieprijzen en bordjes, plaatsing op ooghoogte in de schappen (en ongezonde producten onderin) en in de vorm van gezonde producten zoals noten bij de kassa's. In andere supermarkten bleven die nudges achterwege.

De communicatie bleek geen verschil te maken. Na een jaar bleken de nudges het aankoopgedrag of de gezondheid van de deelnemers niet te veranderen. Ook voor de omzet aan gezonde producten hadden de nudges geen effect. Consumenten bleken het ene gezonde product in te wisselen voor het andere. "Kochten ze bijvoorbeeld eerst twee paprika’s en één courgette, dan kopen ze door een aanbieding drie paprika’s en geen courgette," aldus het AD. Daarnaast bleven ze evenveel ongezonde producten kopen.

Dat was even slikken voor de onderzoekers.

"We hadden eigenlijk verwacht dat de verkoop van gezonde dingen met twee procent zou toenemen," zegt Josine Stuber, onderzoeker bij Amsterdam UMC, op BNR. "Dat klinkt als een laag percentage, maar als iedereen in Nederland twee procent meer gezonde dingen zou kopen, zou dat best wel verschil kunnen maken voor de volksgezondheid. Maar helaas blijkt dat dus niet het geval."

"Het is eigenlijk geen doen om te vechten tegen de overvloed aan ongezonde producten, met alleen nudges," zegt epidemioloog Joreintje Mackenbach, projectmanager van het Supreme Nudge-onderzoek, in de Volkskrant. De supermarkten liggen vol met producten die niet in de Schijf van Vijf staan. Het gaat ruwweg om 80% uit van het aanbod.

Uit eerdere onderzoeken leek het inzetten van 'nudges', kleine duwtjes om mensen tot gezonder gedrag aan te zetten, wel effect te hebben. Maar daarbij ging het om kortere periodes, specifieke klantengroepen (studenten) of bedrijfskantines. "Als je mensen langer blootstelt aan labels of posters kan het zijn dat ze aan de nudges gewend raken," aldus Mackenbach.

Volgens de onderzoekers zijn er wettelijke maatregelen nodig om mensen echt te kunnen verleiden tot gezondere keuzes. "Aanvullende en sterkere strategieën", schrijven de onderzoekers. “Onze dagelijkse omgeving verleidt ons voortdurend tot te veel en ongezond eten en drinken," zegt Hans Snijder, directeur van de Hartstichting. "Wij willen juist dat het makkelijk en aantrekkelijk wordt om gezonder te gaan eten. In het Nationaal Preventieakkoord beloven supermarkten hun klanten te stimuleren om producten uit de Schijf van Vijf te kopen. Maar daar komt veel te weinig van terecht. De bedoelingen zijn goed, maar het schiet niet op en daarom zal de overheid het ongezond assortiment aan banden moet leggen." Alleen regelgeving vanuit de overheid kan een 'gelijk speelveld' creëren voor alle supermarkten, waarbinnen zij zich aan dezelfde maatregelen houden om gezonde productkeuzes te stimuleren.