Nederland was een waterland. Maar vanaf nu niet meer. Sinds woensdag 3 augustus geldt een nationaal feitelijk watertekort (niveau 2). Vanaf 13 juli gold al 'dreigend watertekort (niveau 1)', maar door de aanhoudende droogte komt er te weinig water ons land binnen via regen en rivieren om aan de landelijke vraag te voldoen. Daarom belegt minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat vanaf vandaag de verdeling van het water bij het Managementteam Watertekorten (MTW). Dit 'crisisteam' bestaat uit Rijkswaterstaat, waterschappen, drinkwaterbedrijven, provincies en betrokken ministeries (LNV, EZK en IenW). Het MTW kan nationale en bovenregionale maatregelen nemen om de waterverdeling zo optimaal mogelijk te houden, op basis van de zogeheten verdringingsreeksen.
Het watertekort kondigde zich al enige tijd aan, Al vanaf half juli kijken de binnenvaartschippers met argusogen naar het waterpeil in de IJssel. Die rivier is "echt de lastigste rivier van het land", zegt Fiona Oomen, regiocoördinator van binnenvaartbrancheorganisatie BLN-Schuttevaer. De waterdiepte in de IJssel is op het traject tussen Nederrijn en Zutphen/Eefde een meter minder dan normaal, en bereikt maar 1,80 meter.

Die lage waterstand heeft twee oorzaken. Ten eerste is het in het hele stroomgebied van de Rijn, de belangrijkste bron van rivierwater van ons land, de afgelopen maanden ongekend droog geweest. Ook de waterstand van de Rijn is tot een 'uitzonderlijk laag' niveau gezakt. Naar verwachting daalt de afvoer van de Rijn in de loop van de week tot onder de 800 kubieke meter per seconde en dan mogelijk nog verder naar 750 kuub per seconde, aldus Rijkswaterstaat. Het gebeurt maar eens in de 50 jaar dat de waterafvoer eind juli lager is dan 900 kuub per seconde.

Volgens persbureau Bloomberg dreigt de Rijn zelfs 'dicht' te gaan. Als het waterniveau bij het Duitse meetpunt Kaub onder de 40 centimeter daalt, wordt de rivier ontoegankelijk voor transportschepen (het meetpeil is niet de daadwerkelijke diepte, die is dan nog 2 meter). Met grote gevolgen voor de transporten van met name huisbrandolie, benzine, kolen en andere bulkgoederen. Niet fijn in tijden van gastekorten en 'van-het-gas-af'-maatregelen. Deze week daalde de stand naar 47 centimeter.

Slijtage
Maar in Nederland speelt nog een tweede probleem: slijtende rivierbodems. “De afgelopen veertig jaar is de Waal ruim anderhalve meter dieper komen te liggen. De rivierbodem is uitgesleten.” In het eerder deze maand verschenen rapport 'Systeembeschouwing van de Rijn en Maas' van het Programma Integraal Riviermanagement noemen deskundigen de zorgwekkende daling een "onderschat maatschappelijk probleem, dat dringend vraagt om maatregelen."
Rivierbodems slijten doordat rivieren minder zand van de oevers meenemen maar daarvoor in de plaats zand van de bodem meepakt. "Het eroderen is een zichzelf versterkend proces: hoe dieper de rivier zich insnijdt, hoe sneller de uitschuring gaat.” En als de Rijn weinig water aanvoert, zoals nu, verergert het probleem. "De rivierbodem van de Waal zakt sneller dan die van het Pannerdensch Kanaal. Daardoor trekt de Waal teveel water en krijgt de IJssel juist te weinig. Dat heeft gevolgen voor het IJsselmeer, want de IJssel voedt het IJsselmeer.” Laat nu net het IJsselmeer onze 'nationale regenton' zijn.

Om aan dit soort problemen tegemoet te komen, mag dus nu het MTW zich over nationale maatregelen gaan buigen. Dat gebeurt op basis van de zogenoemde verdringingsreeksen. Simpel gezegd is daarin afgesproken wie het meeste recht op water heeft. Op de eerste plaats: onze veiligheid, dus de stabiliteit van de waterkeringen. Dan de Nederlanders zelf, die moeten kunnen rekenen op drinkwater en daarna de kapitaalintensieve gewassen. Daarna volgt de natuur. En pas daarna de 'gewone' landbouw, de scheepvaart en de industrie.

verdringingsreeks

'Waterbeheerprofessor' Piet Verdonschot zet er vraagtekens bij. "De vraag is of die verdringingsreeks nog wel slim beleid is. Dit is gemaakt om incidenten te bestrijden, maar we zien al een aantal jaren een patroon van droogte en schaarste.” Hij pleit voor fundamenteel ander waterbeheer, met het veel meer vasthouden van regenwater als speerpunt. "De miljoenen aan schade die het nu alleen al kost voor de scheepvaart is eigenlijk zonde van het geld. Je kunt iets aan het fundament van het probleem doen.”

In gewone mensentaal betekent dat: verhoog het waterpeil (dat is lastig voor Gouda, maar zo is het nu eenmaal) en voer het water veel minder makkelijk af naar zee. Dat schrijven we hier al vele jaren.