3 min
Het toezicht op de voedselveiligheid en de veterinaire volksgezondheid in Nederland is in tien jaar tijd zodanig verzwakt dat er grotere risico’s zijn als het gaat om het ontstaan van voedselincidenten en omvangrijke schade voor de exportsector. Dat zegt journalist Marcel van Silfhout die op verzoek van Pieter van Vollenhoven een analyse maakte van de handhaving van de voedselveiligheid in Nederland.
Tijdens de formatie van het kabinet Balkenende II in 2003 zou een fundamentele fout gemaakt zijn. De primaire politiek-bestuurlijke verantwoordelijkheid voor de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) werd overgeheveld van het ministerie van Volksgezondheid naar het ministerie Landbouw dat later werd geïntegreerd in Economische Zaken. Dat zegt journalist Marcel van Silfhout.
'Exportbelangen al snel boven alles'
Volgens van Silfhout is de focus van de NVWA op voedselveiligheid en volksgezondheid vanaf 2003 door de onderbrenging bij Landbouw, bezuinigingen, fusies, privatiseringen en reorganisaties ‘uitgebeend’, ‘wegverdund’ en ‘kapotbezuinigd.’ Hij baseert zich op gesprekken met betrokkenen. De in mankracht vrijwel gehalveerde inspectiedienst (van 3700 naar 2175 fte’s in tien jaar tijd) is een ‘speelbal’ geworden van ministeries en politiek en daarmee onvoldoende onafhankelijk en gezaghebbend. Het bedrijfsleven wenst een veel ‘sterkere autoriteit’ die met expertise controleert en de agrarische sector en de voedselindustrie scherp houdt.
Dit zeggen onder meer ex-leidinggevenden, (anonieme) NVWA-ambtenaren en een reeks voedselexperts vanuit het bedrijfsleven, hoogleraren en de oud-ministers Cees Veerman (CDA) en Laurens-Jan Brinkhorst (D66) in het journalistieke onderzoek UITGEBEEND - De strijd om de voedselveiligheid. Van Silfhout voerde het uit op verzoek van de Stichting Maatschappij en Veiligheid onder voorzitterschap van prof. mr. Pieter van Vollenhoven. Het onderzoek - waar ruim zestig bronnen aan meewerken - verschijnt dit najaar in boekvorm.
Hoewel Volksgezondheid nog steeds medeverantwoordelijk is voor de NVWA, ligt het bestuurlijke primaat vanaf 2003 bij Landbouw en inmiddels Economische Zaken. Brinkhorst vindt echter dat Volksgezondheid (VWS) eerstverantwoordelijke zou moeten zijn voor de NVWA. Toenmalig CDA-minister Veerman, die de voedselautoriteit in 2003 onder zijn hoede kreeg, vindt dat nu ook. Veerman zegt dat de landbouwsector uit eigenbelang een stevige ‘’tegenmacht’’ nodig heeft. ‘Anders,’ zegt de oud-landbouwminister, ‘vertrouwen op den duur de politiek en het publiek de landbouwsector niet meer. Bij Landbouw gaan de exportbelangen al snel boven alles.’
'Volksgezondheid op de achtergrond'
Nu de NVWA hoofdzakelijk wordt aangestuurd door het ministerie van Economische Zaken, vindt Veerman dat de expertise vanuit Volksgezondheid én vanuit Landbouw met zijn excellente wetgevingsjuristen nog verder is afgedreven. ‘Toen wij het beheerden, hebben we ervoor gezorgd dat dit nog wel goed ging. Maar ik bestrijd niet dat het na mij niet goed is gegaan. Men is ook nog eens alles bij elkaar gaan doen, tot en met een fusie met de Algemene Inspectiedienst (AID) aan toe. Dat is dwaas, dat hoort daar niet’ zegt Veerman. ‘Het volksgezondheidstoezicht van de Keuringsdienst van Waren is op de achtergrond geraakt.’
De uitspraken van Veerman en Brinkhorst zijn opmerkelijk. Beide oud-ministers waren tijdens de kabinetsformatie in 2003 betrokken bij de beslissing om de Voedsel- en Warenautoriteit weer bij Landbouw onder te brengen. Dat de toen excellent opererende Keuringsdienst van Waren als onderdeel van de net gefuseerde Voedsel- en Warenautoriteit vanuit Volksgezondheid meekwam naar het op de export gerichte Landbouw, is als het ware per ongeluk gebeurd omdat het CDA en Veerman eigenlijk alleen de Rjjksdienst voor de Keuring van Vee en Vlees (RVV) met de dierziektebestrijding terug wilden hebben op landbouw.
'NVWA een wangedrocht'
Vooral het wegvallen van gezaghebbende kennis binnen de NVWA, de sterk verminderde inspecties en een te grote afstand tot het ministerie van Volksgezondheid wordt als zorgelijk ervaren omdat dit belangrijke medeoorzaken zijn van veel recente misstanden en incidenten. Met als gevolg onvoldoende toezicht op in gebreke blijvende slachthuizen, het falen van de overheid tijdens de grote Q-koortsuitbraak, het massale gebruik van antibiotica in de veesector met opkomende gevaarlijke antibiotica-resistente bacteriën. Ook de opmerkelijk grote omvang van de laat ontdekte paardenvleesaffaire.
Hoogleraar veterinaire volksgezondheid Frans van Knapen, lid van de raad van advies van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, noemt de NVWA een ‘wangedrocht,’ en pleit voor een terugkeer naar onafhankelijk staatstoezicht vanuit de Volksgezondheid.
Een hoge ambtenaar bij de voedselwaakhond van de Europese Commissie, de Food and Veterinary Office (FVO), hoort nu al een heel decennium aan dat er soms zaken in Nederlandse slachthuizen niet op orde zijn omdat de voedselautoriteit continue in reorganisaties verkeert. Hij zegt dat Nederland 'ongekende risico's loopt’ met een instabiele voedselautoriteit en zich dat ‘helemaal niet kan veroorloven vanwege de volksgezondheid en de goede reputatie die de enorme exportsector nodig heeft.’
Op de website van de Stichting Maatschappij en Veiligheid is vanaf zondagavond meer te lezen over het onderzoek. In een reportage over de NVWA zal KRO's Brandpunt zondagavond aandacht geven aan het onderzoek van Van Silfhout.
Fotocredits: NVWA
Dit artikel afdrukken
'Exportbelangen al snel boven alles'
Volgens van Silfhout is de focus van de NVWA op voedselveiligheid en volksgezondheid vanaf 2003 door de onderbrenging bij Landbouw, bezuinigingen, fusies, privatiseringen en reorganisaties ‘uitgebeend’, ‘wegverdund’ en ‘kapotbezuinigd.’ Hij baseert zich op gesprekken met betrokkenen. De in mankracht vrijwel gehalveerde inspectiedienst (van 3700 naar 2175 fte’s in tien jaar tijd) is een ‘speelbal’ geworden van ministeries en politiek en daarmee onvoldoende onafhankelijk en gezaghebbend. Het bedrijfsleven wenst een veel ‘sterkere autoriteit’ die met expertise controleert en de agrarische sector en de voedselindustrie scherp houdt.
Dit zeggen onder meer ex-leidinggevenden, (anonieme) NVWA-ambtenaren en een reeks voedselexperts vanuit het bedrijfsleven, hoogleraren en de oud-ministers Cees Veerman (CDA) en Laurens-Jan Brinkhorst (D66) in het journalistieke onderzoek UITGEBEEND - De strijd om de voedselveiligheid. Van Silfhout voerde het uit op verzoek van de Stichting Maatschappij en Veiligheid onder voorzitterschap van prof. mr. Pieter van Vollenhoven. Het onderzoek - waar ruim zestig bronnen aan meewerken - verschijnt dit najaar in boekvorm.
Hoewel Volksgezondheid nog steeds medeverantwoordelijk is voor de NVWA, ligt het bestuurlijke primaat vanaf 2003 bij Landbouw en inmiddels Economische Zaken. Brinkhorst vindt echter dat Volksgezondheid (VWS) eerstverantwoordelijke zou moeten zijn voor de NVWA. Toenmalig CDA-minister Veerman, die de voedselautoriteit in 2003 onder zijn hoede kreeg, vindt dat nu ook. Veerman zegt dat de landbouwsector uit eigenbelang een stevige ‘’tegenmacht’’ nodig heeft. ‘Anders,’ zegt de oud-landbouwminister, ‘vertrouwen op den duur de politiek en het publiek de landbouwsector niet meer. Bij Landbouw gaan de exportbelangen al snel boven alles.’
'Volksgezondheid op de achtergrond'
Nu de NVWA hoofdzakelijk wordt aangestuurd door het ministerie van Economische Zaken, vindt Veerman dat de expertise vanuit Volksgezondheid én vanuit Landbouw met zijn excellente wetgevingsjuristen nog verder is afgedreven. ‘Toen wij het beheerden, hebben we ervoor gezorgd dat dit nog wel goed ging. Maar ik bestrijd niet dat het na mij niet goed is gegaan. Men is ook nog eens alles bij elkaar gaan doen, tot en met een fusie met de Algemene Inspectiedienst (AID) aan toe. Dat is dwaas, dat hoort daar niet’ zegt Veerman. ‘Het volksgezondheidstoezicht van de Keuringsdienst van Waren is op de achtergrond geraakt.’
De uitspraken van Veerman en Brinkhorst zijn opmerkelijk. Beide oud-ministers waren tijdens de kabinetsformatie in 2003 betrokken bij de beslissing om de Voedsel- en Warenautoriteit weer bij Landbouw onder te brengen. Dat de toen excellent opererende Keuringsdienst van Waren als onderdeel van de net gefuseerde Voedsel- en Warenautoriteit vanuit Volksgezondheid meekwam naar het op de export gerichte Landbouw, is als het ware per ongeluk gebeurd omdat het CDA en Veerman eigenlijk alleen de Rjjksdienst voor de Keuring van Vee en Vlees (RVV) met de dierziektebestrijding terug wilden hebben op landbouw.
'NVWA een wangedrocht'
Vooral het wegvallen van gezaghebbende kennis binnen de NVWA, de sterk verminderde inspecties en een te grote afstand tot het ministerie van Volksgezondheid wordt als zorgelijk ervaren omdat dit belangrijke medeoorzaken zijn van veel recente misstanden en incidenten. Met als gevolg onvoldoende toezicht op in gebreke blijvende slachthuizen, het falen van de overheid tijdens de grote Q-koortsuitbraak, het massale gebruik van antibiotica in de veesector met opkomende gevaarlijke antibiotica-resistente bacteriën. Ook de opmerkelijk grote omvang van de laat ontdekte paardenvleesaffaire.
Hoogleraar veterinaire volksgezondheid Frans van Knapen, lid van de raad van advies van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, noemt de NVWA een ‘wangedrocht,’ en pleit voor een terugkeer naar onafhankelijk staatstoezicht vanuit de Volksgezondheid.
Een hoge ambtenaar bij de voedselwaakhond van de Europese Commissie, de Food and Veterinary Office (FVO), hoort nu al een heel decennium aan dat er soms zaken in Nederlandse slachthuizen niet op orde zijn omdat de voedselautoriteit continue in reorganisaties verkeert. Hij zegt dat Nederland 'ongekende risico's loopt’ met een instabiele voedselautoriteit en zich dat ‘helemaal niet kan veroorloven vanwege de volksgezondheid en de goede reputatie die de enorme exportsector nodig heeft.’
Op de website van de Stichting Maatschappij en Veiligheid is vanaf zondagavond meer te lezen over het onderzoek. In een reportage over de NVWA zal KRO's Brandpunt zondagavond aandacht geven aan het onderzoek van Van Silfhout.
Fotocredits: NVWA
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Ook gelet op de vooraankondiging van Brandpunt ('hoe het toezicht op de voedselveiligheid tekort schiet'), viel de uitzending alleszins mee. Het hele werkterrein van de NVWA kwam aan bod. Met de controle op Waren. De volksgezondheid, niet zijnde voedselveiligheid. En uiteraard vooral de voedselveiligheid. Met daarbij ook weer aandacht voor de inspecties bij 'kermissen, havens en restaurants'. Afwachten of andere media en de politiek het knellende probleem ook zo breed benaderen. Knellen doet 't, zoveel is duidelijk. En niet alleen als het gaat om onderbemensing.
De vragen die Dick stelt (#13) kregen we niet direct beantwoord. Daarop is het wachten. Mogelijk dat dhr. Peters daarover nog zijn visie kan geven hier.
Brandpunt verwees aan het slot van de uitzending nog voor nadere info naar hun site. Daar geeft dhr. Van den Berg, hoogleraar Toxicologie aan de Universiteit van Utrecht antwoord op de vraag "hoe weet je wanneer voedsel veilig is". Hij stelt dat "het merendeel van de producten die uit Europa komen en uit Nederland over het algemeen aan de normen zullen voldoen". Hoe kan dit nou weer sporen met het toezicht van de NVWA dat zo tekort schiet? En in een land met veel 'frauderende ondernemers', volgens dhr. Koëter in het rapport Van Silfhout...
Ik vond de Brandpunt-uitzending 'breed'. Het beeldmateriaal ging van een snackbar en een geitenboerderij tot een grote zaal met varkens die ik meende te herkennen als een koelcel van VION en de voormalige vleesveredelaar Selten. Er werd gesproken over groenten en fruit, maar daarvan ontbrak het beeld. De problematieken van kerntemperaturen, de verspreiding van Q-koorts of MKZ, de residuen van pesticiden op groenten en fruit en de veiligheidsrisico's van slacht en verdere vleesverwerking hebben ieder hun totaal eigen problematiek.
Ik ben het met de heer Peters eens: Q-koorts beheersing bij het kleinbedrijf is geen zaak van zelfcontrole. Destijds ondersteunde ik dan ook de uitspraak van Marianne Thieme dat er sprake was van dood door schuld. Dat ben ik ook met Frans van Knapen eens: dergelijke zaken kun je niet laten lopen door niet meer op door rood rijden te controleren, maar zelfcontrole in te voeren.
Ik ben benieuwd hoe Bert Urlings daarover denkt
Opvallend politiek was de staatssecretaris. De afgelopen twee weken zijn de nodige gesprekken gevoerd, zo heb ik begrepen in diverse wandelgangen. Ze geeft wat centen, maar niet teveel. De tering moet naar de nering en bedrijven moeten mee betalen. Veel bedrijven - in vlees - hebben het zwaar. In kalf wordt nog geld verdiend, maar juist daar zit - zeggen vele insiders stilletjes in mijn oor - het probleem als het op faecale bezoedeling op vlees aankomt. Moet dan iedereen lijden voor kalf? En hoe los je zoönosen op als er inderdaad, zoals Van Knapen zegt in reactie op Peters, geen inspecteur is die vanuit zijn vakmanschap direct naar de minister kan stappen?
Ik zal iets opbiechten. Op de avond van de dag dat ik het stukje over 'dood door schuld' schreef omdat ik Marianne Thieme gelijk vond hebben, sprak ik een ambtelijk functionaris die het kon weten. Hij zei: 'je hebt gelijk'. Wie het was, doet er nu niet toe. Dat het gezegd werd wel. Maar dan een andere vraag: betekent dat dat VION zijn varkens niet controleert omdat Selten kennelijk van de NVWA de ruimte kreeg om er een potje van te maken?
Ik begin langzaam iets te begrijpen. Ik voorspel: in de politiek wordt dit een puinhoop.
Om 22.15h is de uitzending van Brandpunt. Ik ben heel benieuwd hoe autoriteiten het toezicht beoordelen. Op 1 vraag zal Bert ons antwoord moeten geven als de overwegend overheidsstemmen die Van Silfhout heeft gesproken negatief zullen blijken over zelf-controle en het overheidstoezicht daarop: hoe kon de affaire Selten ontstaan en hoe kan het dat er varken in lamsgehakt wordt aangetroffen?
Omdat ik hem vrijdagochtend heel uitgebreid sprak, kan ik zijn antwoord raden: omdat de ondernemers in kwestie te vrij zijn gelaten en geen stricte zelfcontrole hebben opgesteld. Maar als dat zo is, wie garandeert me dan dat waterdichte plannen wel waterdicht zijn? Ergens gaat iets mis. En inderdaad Geert, we willen begrijpen waar en waarom.
@Dick #7: ook ik ben benieuwd hoe dhr. Peters oordeelt over de stelling 'ons voedsel is nog nooit zo veilig geweest'. In het rapport-Van Silfhout doet Henry Uitslag van de Consumentenbond het in ieder geval af als een mantra, waarbij "industrie, supermarkten, overheid en ook wetenschappers volstrekt voorbij gaan aan ontwikkelingen die juist een bedreiging zijn voor de voedselveiligheid". Het is mooi dat Foodlog het podium wil bieden om de kwalijke zaak van alle zijden te belichten, opdat na een brede en gedeelde analyse is te bezien welke opties er zijn om tot verbetering te komen. Om vervolgens tot de beste besluitvorming te komen. Met jou vrees ik echter dat we afstevenen op een knallend probleem. Dat het debat de komende periode teveel focust op (al of niet vermeende) risico's met voedselveiligheid en niet op volksgezondheid in den brede. En dat maatregelen niet resulteren in de (ook door het bedrijfsleven gewenste!) Autoriteit.
De missie van de NVWA omvat een enorm breed takenpakket. Het omvat onder meer de veiligheid van voedsel en consumentenproducten. In het rapport van Van Silfhout zegt ex-Tweede Kamerlid Waalkens destijds te hebben geijverd voor een volstrekt onafhankelijke consumentenbewaker die actief is op het terrein 'van kip tot wipkip'. Tot nu toe blijft mijns inziens buiten beeld hoe het met het toezicht op wipkippen en andere consumentenproducten is gesteld. Het 'uitbenen van de NVWA' kan daar voor grotere risico's zorgen, dan bij voedselveiligheid het geval is. Het is hier voor dit platform niet relevant, maar zou wel in het politieke en publieke debat aan de kaak moeten worden gesteld.
Van Silfhout sluit zijn samenvatting af met de aanleiding tot dit 'voedselveiligheidsonderzoek'. Hij noemt 'incidenten in slachthuizen en de uitbraak van voor de mens gevaarlijke dierziekten'. Met dit laatste doelt hij ook op de Q-koorts, een zoönose waarbij inmiddels bekend is wat de consequenties kunnen zijn als sector en overheid er niet tijdig op ingrijpen. Het is goed om dat tegen het licht te houden, maar het is (voor mij) de vraag in welke mate die uitbraak bij dier en vervolgens mens de NVWA is toe te rekenen. Ook gaat Van Silfhout eraan voorbij dat een zoönose wel een risico vormt voor de volksgezondheid en niet zo zeer de voedselveiligheid. Bij focus op voedselveiligheid alleen (waar Van Silfhout dus aan meedoet), misken je andere en wellicht grotere risico's voor de volksgezondheid. Bij mijn weten veroorzaakte de Q-koorts immers meer slachtoffers dan de recente (bekende) incidenten met voedselveiligheid.
In België vindt de autoriteit de afgelopen jaren meer 'voedselvergiftigingen' door betere rapportering. Stelt het Voedselagentschap. Onderdeel van het debat zou kunnen zijn: heeft België de inspectie beter op orde dan Nederland met de NVWA. Wat kunnen we van hen en andere EU-lidstaten leren? Ze werken immers met dezelfde wetgeving, die juist de primaire verantwoordelijkheid bij het bedrijfsleven legt. Dhr. Peters (#6) geeft weer welke disciplines gemoeid zijn met (de inspectie) op voedselveiligheid. Het merendeel ervan ligt (ook) op het bordje van het bedrijfsleven zelf (opdat de slager kan voldoen aan de verplichting dat hij zijn eigen vlees moet keuren). Zoals Bert (#8) aangeeft, is dat de consequentie van de General Food Law. Het zal snel helder zijn of dit huidige uitgangspunt ook vertrekpunt van het komende debat zal zijn, of dat dit ook fundamenteel ter discussie gesteld gaat worden. Het heeft immers grote implicaties voor de rol en taken van de NVWA. Van Silfhout heeft het over grotere risico's als het gaat om het ontstaan van voedselincidenten. Ook paardenvlees passeert de revue. Geen voedselveiligheidskwestie, constateerde Foodlog, maar beslist een incident (want: fraude). Waarbij de vraag aan de orde kwam of dit het gevolg is van de voortdurende prijsdruk. En niet zozeer een gevolg van gebrek aan inspectie door de NVWA. Al speelt de 'pakkans' beslist een rol bij de keuze die (potentiële) fraudeurs maken. En Nederland telt, zo stelt Herman Koëter in het rapport-Van Silfhout, 'veel frauderende ondernemers'. Een kernvraag moet zijn, is dat alleen de NVWA toe te rekenen?
De vakbond Abvakabo FNV wijst (terecht!) op de onwerkbare werkdruk bij de NVWA. En benoemt als problemen de controle op het gebruik van diergeneesmiddelen en bestrijdingsmiddelen. Is de inspectie van de voedselveiligheid bij restaurants en bij eettentjes tijdens bijvoorbeeld Koningsdag dan niet in gevaar? En wat gaat er dan mis met controle op bestrijdingsmiddelen, een dossier waar het risico voor de voedselveiligheid toch vrijwel te verwaarlozen is? Het neigt (weer) naar willen scoren in de publiciteit. Ik ben dan ook benieuwd naar de uitzending van Brandpunt vanavond (en dat is uiteraard de bedoeling).
De reuring is goed en beslist nodig om keuzes (over de NVWA) uit het verleden opnieuw te beoordelen en waar nodig te bezien. Ik vrees echter dat het politieke en publieke debat gaat over zaken die niet relevant zijn en dat juist relevante zaken buiten beeld blijven. Met Dick hoop ik dat Foodlog eraan kan bijdragen dat dit beperkt blijft, opdat het zorgt voor een NVWA die we willen én nodig hebben.
Bert, ik was zelf overigens verrast door de poll die je noemt. Ik had verwacht dat veel meer mensen voor een sterk staatstoezicht op de keuring zelf zouden kiezen. In dat opzicht ben ik minder negatief dan jij.