In december verscheen hier een stukje met de vraag of Rutte ons aan de Broccoli zou moeten zetten. Niet Rutte natuurlijk, maar zijn minister van gezondheid, mevrouw Edith Schippers. Het stukje liet zien dat we op een ongeluk afstevenen in de kosten voor onze gezondheidszorg. Het argument is eenvoudig te begrijpen. Fabrikanten verlokken ons tot een eet- en leefstijl die ons ongezond maakt. Mensen worden eerder en langer ziek als gevolg van welvaartssymptomen zoals m.n. hart- en vaatziekten en Diabetes Mellitus type II. Overheden willen de oorzaken daarvan niet reguleren. Logisch, want een belangrijk deel van ons menu en dus van onze economie zou verdwijnen. Wat we teveel en verkeerd eten, zorgt namelijk ook voor werk, welvaart en belastinggelden. Niet handig dus om dat in de waagschaal te stellen. OK, reguleren kan ook op een andere manier. Zo zou bijv. het vrijlaten van de alomtegenwoordige verkooppunten voor frisdrank, chips en Snickers kunnen worden gecompenseerd door het verwijderen van liften en roltrappen en bijvoorbeeld het verplicht stellen van fietsen naar je werk tussen Utrecht en Eindhoven of Arnhem en Rotterdam. Omdat de effecten van dergelijke maatregelen complex - en onzeker - zijn, laten de beleidsmakers achter de regeringstafel ook die boel de boel en zeggen ze dat degene die ongezond leeft, zelf maar voor de kosten moet opdraaien. De vervuiler moet het zelf betalen. Hij moet zich maar zien te redden, beweerde het stukje, in een jungle waarin hij zich helemaal niet kan verweren. Als de overheid niet voor zijn steeds verder stijgende ziektekosten wil opdraaien, dan komt de rekening uiteindelijk te liggen bij de ziektekostenverzekeraars. Die zullen erin stikken, omdat we het als maatschappij onacceptabel zullen vinden dat ze premies te hoog opvoeren.

spagaat & onverantwoordelijke externalisatie van kosten
We zitten in een spagaat: iemand moet de rekening betalen, maar niemand kan hem straks meer betalen. De omzetgedreven voedseleconomie "externaliseert" zijn verkoopkosten op een onverantwoordelijke manier door die kosten in de vorm van gezondheidsschade ten laste te brengen van ons welzijn. Dat is vals omdat we geen gratis ziekenhuis- en scootmobielbonnen krijgen om onze zware en zieke lijven te verzorgen en rond te slepen. Minstens zo vals is het dat ons niet gevraagd wordt of we die schade wel willen, al zijn we natuurlijk dol op lekker dooreten.
Het begrip 'geëxternaliseerde kosten' gebruiken we ook in het geval van de onbetaalde rekening van bijv. het leed van kinderarbeid, dierwelzijn of de milieuschade van een nucleaire ramp. In ruil voor verkopen, misbruiken we een partij die niets terug kan zeggen maar die uiteindelijk terugslaat in de vorm opstand, stralingseffecten, menselijk en dierlijk ongeluk en dood. Zolang die effecten niet zichtbaar worden doen we net of er geen externalisatie optreedt en of we op de pof kunnen lenen.
Een onderzoek van TowersPerrin (thans TowersWatson) onder grote wereldwijd opererende bedrijven geeft aan te verwachten dat de kosten van de zorg de komende decennia iedere tien jaar verdubbelen. De ontwikkeling van de kosten van het afgelopen decennium bevestigen deze trend. Zowel internationaal als in ons eigen kleine Nederland waar de kosten zelfs drie jaar op een rij met zeven procent stegen. Als die trend zich voortzet kom je op méér dan een verdubbeling in 10 jaar.

Bos' zorgen
In de NRC van gisteravond verschenen twee artikelen over het zorgbeleid van mevrouw Schippers. Ze worstelt en komt er duidelijk niet uit, betogen ex-minister en thans KPMG consultant Wouter Bos en Rotterdamse economen van de Erasmus Universiteit.
Wouter Bos lijkt iets optimistischer dan TowersWatson, een in verzekeringen en financieel management gespecialiseerde concurrent van KPMG. Hij denkt dat de kosten voor de gezondheidszorg met 4%, het dubbele van onze jaarlijkse salarisgroei, zullen toenemen. TowersWatson rekent met een jaarlijkse groei van zo'n 6%. Dat betekent dus dat zelfs als we al onze welvaartstoename besteden aan het bestrijden van onze toenemende ziekte- en zorgkosten, we nog één of twee maal de stijging daarvan nodig hebben als we onze eigen gezondheidsvervuiling willen dragen zonder in welvaart achteruit te gaan. Een onmogelijke zaak dus die bovendien betekent dat verdere economische groei voornamelijk in één tak van industrie zal plaatsvinden: medische zorg. Merkwaardig genoeg lijken we dus te worden ingehaald door de economie zelf. We willen de groei niet remmen en worden daardoor geconfronteerd met een economie waarvan de groei door ziekte- en onwelzijnsbestrijding zal worden bepaald.

Schipper steekt kop in het zand
Minister Schippers, zo zeggen Bos en 3 Rotterdamse economen, voert een onverantwoordelijk beleid. Ze wil de zorg liberaliseren en tegelijk het aantal medische handelingen maximeren. Die combinatiefoto: roltrappen Station Den Bosch - er is geen alternatief

bestaat niet in de economie. Als je de telefoonmarkt liberaliseert en tegelijk het aantal telefoontjes wilt beperken dan loopt het spaak. De markt ging open en werd booming: er wordt meer gebeld dan ooit en er kwamen nieuwe, geavanceerde technieken beschikbaar waar we vroeger niet van wisten dat we er ooit behoefte aan zouden krijgen (bijv. internetten en apps op je smartfoon). Met andere woorden, als je de boel liberaliseert, dan krijg je noodzakelijk méér in plaats van minder kosten. Liberalisatie maakt méér, niet minder behoeften.

De minister doet of ze van niks weet. Deze kritiek dateert nl. al van juni vorig jaar. Niettemin presenteerde ze deze week haar liberaliseringsplannen aan de Kamer. Op de middelbare school zou je zakken voor je eindexamen Economie als je een dergelijk voorstel als economisch haalbaar zou beoordelen. Politieke haalbaarheid is kennelijk heel wat anders. In de politiek mag je je kop in het zand steken en hopen dat een heuse economische wet van Meden en Perzen niet opgaat. Ze bevindt zich overigens in goed gezelschap, want Wouter Bos geeft in de NRC toe dat hij als minister een beleid voorstond waar hij als wijs burger en consultant niet aan moet denken.

onacceptabel
De facto zegt Bos dat de ontwikkeling van het huidige zorgbeleid andere sectoren zal laten krimpen en mogelijk voor een tweedeling in de maatschappij zal zorgen. We staan voor een welvaartsteruggang omdat we zijn gereduceerd tot koopvee op wie geëxternaliseerde kosten afgewenteld kunnen worden. Dat is zowel vanuit een liberaal-economisch als vanuit een sociaal oogpunt onacceptabel. Niettemin zet de kennelijk heilige 'marktwerkingsgedachte' het schip op ramkoers richting het zichtbaar maken van die geëxternaliseerde kosten. Dat zal het onbedoelde maar pijnlijke effect zijn. Er lijkt geen andere uitkomst mogelijk. De Rotterdamse economen geven geen alternatief. Bos pruttelt wat over 'privaat geld' dat dan maar in de zorg moet worden gestoken door, zo lijkt hij te zeggen, ziektekostenverzekeraars. Waar we van de industriële samenleving in de dienstenmaatschappij terecht kwamen, gaat die laatste zich wat hem betreft dus toespitsen op de zorgende en zieke maatschappij. Voorwaar geen vrolijk toekomstbeeld.

overheid buitenspel, critici hebben geen antwoord
Waar ligt de sleutel naar een andere aanpak? Regulering is zo ingrijpend dat die niet zal plaatsvinden. Toch willen we iets 'maatschappelijks' en vinden we dat 'aanvullend beleid' - overheidsinmenging om de burger te beschermen tegen belangen waartegen hij geen weerstand heeft - nodig is. Gekozen wordt voor maximering van het aantal medische handelingen. Dat is echter symptoom- en geen oorzaakbestrijding. Dat laatste vinden onze regenten te complex. Oorzaakbestrijding zou bestaan in het direct en stevig ingrijpen in de consumptie en leefstijl van mensen. Dat wil de minister niet. Vandaar.

De overheid staat buitenspel. De critici hebben geen antwoord, of zeggen zachtjes - zoals Bos - dat de samenleving dan maar genoegen moet nemen met een snelle expansie van de zorg- en ziektesector als motor van de economie.

Het zal dus uit mensen zelf moeten komen. De vervuiler zal moeten voorkomen dat hij zich bevuilt. Hoe regel je dat?




'Gezond onderweg', zegt de Kiosk met vnl. repen, gevulde koeken, chips en fris tegenover de roltrap op het Bossche NS-station:

image
Dit artikel afdrukken