Het spook heet Zekerheid.
Wij willen dat sommige dingen niet gebeuren. Nooit. Ze hadden ook nooit mogen gebeuren. Maar nu het toch zo afgrijselijk mis is gegaan – Hoe is het in hemelsnaam mogelijk? – eisen wij de zekerheid dat deze dingen vanaf nu nooit meer zullen gebeuren.
Nooit meer!
Die zekerheid hebben wij nodig!
Die eisen wij!
Het is jammer dat op dit soort momenten van collectieve verstandsverbijstering mensen gevonden kunnen worden die zich als autoriteit menen te moeten gedragen en die tegemoet willen komen aan deze eisen. Ze hebben verschillende namen maar vanuit hun functie voelen zij zich aangesproken die roep om zekerheid serieus te nemen. Zij voeden het spook. Zij nemen ons mee op dat dwaalspoor, verder het bos in, zodat we ons telkens opnieuw meer verlaten zullen gaan voelen dan ooit. Zij maken het steeds erger. Wij maken het steeds erger.
De echte schade zit in het aangewakkerde wantrouwen. Want dat houd je over aan de belofte van zekerheidDe media slagen erin ons een collectieve stressrespons te ontlokken. Tussen de bedrijvigheid van alle dag is er één onderwerp waar onze aandacht steeds naar toe getrokken wordt. Wij zetten ons schrap, als een konijn in de koplamp, machteloos, bang, verbijsterd, woedend. En in die verslagenheid zijn dan telkens weer mensen die er blijkbaar niet tegen kunnen dat wij er collectief stuk van zijn, die ons goedbedoeld ons vertrouwen afnemen en het willen proberen te ruilen voor zekerheid.
Afgelopen zomer was er die onbenulligheid over fipronil in onze eieren. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit meende ons te moeten beveiligen tegen een schadelijke stof die in eieren bleek voor te komen. De schade voor de pluimveesector loopt inmiddels in de honderden miljoenen. Vele bedrijven zijn kapot gemaakt; gezinnen geruïneerd. Niemand is ziek geworden van die eieren, maar de consument heeft de zekerheid nodig dat dit soort schadelijke stoffen niet in zijn voedsel zit. De schade voor de sector is echter niet het ergst. De echte schade zit in het aangewakkerde wantrouwen. Want dat houd je over aan de belofte van zekerheid.
Op dit moment rouwt Nederland om de hartverscheurende geschiedenis van Anne Faber die door de bossen ten noorden van Utrecht fietste; een fietstocht die eindigde in de dood. Het is verschrikkelijk dat dit is gebeurd. Verschrikkelijk. Daar zijn geen woorden voor. Wij zijn daar collectief stuk van!
Tegelijkertijd, laten we alsjeblieft het spook van de zekerheid niet voeden. Laten we niet eisen dat dit nooit meer zal gebeuren. Er is geen autoriteit die dat kan garanderen. Er moet ook geen autoriteit opstaan die ons wil doen geloven dat wij die zekerheid mogen eisen. Die eis voedt alleen het wantrouwen. En dat is al zo groot.
Er waart een spook door Nederland. Het heet Zekerheid.
Deze opinie verscheen afgelopen weekend op janbransen.nl
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
wijsbegeerte met fipronil. Momenten van collectieve verstandsverbijstering....en dan komen er goeroe's, die je het bos insturen op hun lichtend pad. Zoiets. En dan weer het gezonde verstand. Maar ja, om die toestand 'die onbenulligheid om fipronil' te noemen? Mijns inziens, maar ik ben geen deskundige, kwam die cascade-achtige reactie om fipronil, waarbij een aantal bedrijven geheel onnodig over de kop ging, niet zomaar. Je kan die reactie zien tegen een achtergrond van onzekerheid, misschien wel pessimisme (sommigen zeggen: je moet niet bang zijn, maar verder gaan......helpt denk ik niet; sussende reacties van toxicologen, nl het spul is minder schadelijk dan alcohol, helpen niet zo), gevoed door talloze ontwikkelingen, tm Kim_jong_un toe.
Fipronil is een enge naam, en een interessant stuk in 'de Standaard', tw 'het gif is overal' laat toch wel zien dat we aan het rommelen zijn.
Wat verder meespeelt, ook in bovenstaand stuk genoemd, is dat we behoorlijk wat onrustige mededelingen te verwerken hebben; zo kreeg ik vanochtend via 'le Monde' te verwerken dat in 2016 een gebied, ter grootte van Nieuw-Zeeland, aan bos, in de wereld, in vlammen op ging, vooral in Canada. Dat telt zich dan op bij de onzekerheid over het klimaat. Verder las ik over het gekonkel rond Schiphol, en de rol van 'de onverschillige overheid' daarbij (goed stuk van Akkerman, Trouw) voor zijn onderdanen, die maar steeds geluidsherrie en vervuiling ondergaan.
Het is dus die hele achtergrond van onzekerheid, die meespeelt in uitvergrote reacties. Mijns inziens krijg je dat niet zomaar weg door te zeggen 'het zijn de media', 'wij doen eraan mee',of 'word ecomodernist', of door uit te leggen dat pessimisten de vooruitgang tegen houden, of door de optimist uit te hangen en je kop in het zand te steken.
Ik las laatst nog dat er een aantal (mensen natuurlijk) zijn, die maar helemaal geen nieuws meer luisteren, want het maakte hen neerslachtig, en soms ziek. Die lezen ook geen Foodlog.
Nu Toulmin - zoals Dennis en Jan weten één van mijn denkvaders - genoemd wordt hier zijn obituary uit The Guardian (en zie daar hoe Toulmin over het 'posmodernisme' praat dat Macron volgens Heijne afschaft; Toulmin noemde zichzelf gekscherend een neo-postmodernist; ik noemde die goeie kant van postmodernisme vroeger - toen ik me daar nog bezighield - 'laat-modernisme'). Zijn laatste boek wordt daarin niet vermeld. De titel is zo goed: Return to Reason. Het is diezelfde reason die Jan bedoeld: laten we vooral open op de agora blijven praten en denken over wat we nou eigenlijk zeggen en bedoelen. En in onze tijd: buiten onze private belangen om, al mogen we die ook op die juist op die open plek zeker op tafel leggen om het er in het collectieve belang over te kunnen hebben.
Met angst als (niet alleen mediamieke maar ook academische) handel kan ik instemmen. Dan ben ik uitgekauwd over wat me nog dwarszat in Jan Peters punten. De echte zorg die ik als denkend belangeloos burger heb, verdwijnt er nog niet mee.
Ik geloof dat het Stephen Toulmin was die in de inmiddels al weer 25 jaar geleden opgenomen VPRO reeks 'Een schitterend ongeluk' ook al zijn ongenoegen uitte dat er in de media zoveel nadruk is op problemen, dingen die niet goed gaan. Hij zei nog iets, wat volgens hem ermee samenhing, namelijk dat het zo opvallend is dat we ons vooral dingen herinneren (uit onze jeugd bijvoorbeeld) die vrijwel nooit plaatsvinden. Zoals een schaatstocht op een rivier, waarvan je achteraf weet dat ie maar één dichtgevroren is geweest. Het afwijkende valt op.
Zou het idd die bias voor ongewone gebeurtenissen zijn waardoor angstmakende voorvallen zoals aanslagen (die objectief gezien natuurlijk zeer zeldzaam zijn) zoveel aandacht krijgen?
Het is fascinerend. Zo zag ik plotseling Damiaan Denys gisteren in Nieuwsuur. Het ging over een 'Buurt-whatsapp', bedoelt om de buurt veiliger te maken. Het item duurt maar 12 minuten, daarvoor komt hij ook echt naar de studio :-) Het lijkt overigens wel of de techniek (het was er voorheen niet), in dit geval tenminste, de onveiligheid stimuleert. Denys opent het gesprek met "...dat dit een uiting is van de Nederlandse angstcultuur die momenteel heerst". En ergens verderop zegt hij: "Er is geen natuurlijk vertrouwen meer". Angst verkoopt, angst manipuleert, angst geeft macht, angst geeft status. En ik vind dat Denys daar aan meedoet. Zo vind ik dat meer partijen daar aan meedoen: media, politiek, wetenschap, reclame. En als je het maar vaak genoeg doet gaan mensen het geloven. En daar kan ik Jan wel vinden: dan krijg je misschien het spook van de zekerheid. Maar dat komt niet van de mensen in de straat. Het is handel.
Ook ik denk dat we een eindje verder zijn gekomen op deze agora rond dit onderwerp.
Ik blijf nog kauwen over Jan Peters vraag waarom Denys (en jij misschien toch ook, Jan; ik in ieder geval wel), neigt naar wat of zelfs veel meer pessimisme dan hij.
Ik ben er nog niet uit.
Ik neig te denken dat we verder van onszelf wegbewegen en gevangen raken in discoursen en systemen zonder die te kunnen veranderen, cq. zonder het daar nog over te kunnen hebben. Jan Peter ziet het omgekeerd en dat kan ik ook volgen: we zijn meer dan ooit getraind om er doorheen te prikken en met voortdurende, snelle verandering om te gaan. En dat is ook waar. Daar liggen we weer dicht bij elkaar.
Maar kunnen we dat allemaal? Wouter v.d. Weijden vroeg me dit weekend wat ik van Bas Heijne's anti-postmodernisme-in-de-praktijk column over Macron vond (naar aanleiding van diens interview met Der Spiegel). Ik zei dat Heijne (die ik doorgaans rake analyses vind maken van het gevoel onder mensen) daar met zichzelf als machteloze intellectueel worstelt en het helemaal niet over Macron heeft. Macron (een goed te accepteren 21e eeuwse Napoleon met fluwelen handschoen en een harde greep, die ik juist in het zadel wenste - en nog steeds) neemt gewoon de leiding met een 'nieuw heldendom'.
Meer nog: ik las dat we straks dankzij kunstmatige intelligentie €170 miljard in de zorg gaan besparen. Ik weet net teveel van zelflerende systemen om te weten dat je moet weten op basis van welke principes ze uitspraken doen en beslissen, cq. van waaruit ze hun eigen ontwikkeling vormgeven. Er is nl. altijd een groot aantal andere wegen mogelijk. Juist die systemen hebben hun eigen kritische reflectie nodig, maar ik zie m nauwelijks. Dat maakt niet vrij, maar gebonden. Beangstigend Kafkaësk, zou ik zeggen omdat het veelal niet meer uit te leggen valt aan wie het niet ziet.