Misschien ligt het aan zijn charisma en rustige spreektoon, dat het niet zo opvalt, maar feitelijk predikte Herman Wijffels de revolutie, gisteren in de Rode Hoed. "De machtscentra moeten worden afgebroken doordat burgers het niet langer pikken."

Opruiend
"It's the food, my friend" ging deze keer over de impact van geld op ons voedselsysteem. Naast hoofdspreker Herman Wijffels kwamen Helen Toxopeus, onderzoeker naar alternatieve geldsystemen en Koos Bakker, oprichter van Odin aan het woord. Wijffels stal echter de show met zijn kritiek op het huidige economisch systeem en zijn pleidooi voor een circulaire economie. Voor iemand die lang in het centrum van de macht en het financiële systeem heeft geopereerd, was zijn taal ronduit opruiend te noemen.

Tegen
Herman Wijffels legde eerst uit hoe de financiering van het huidige voedselsysteem duurzaamheid tegenwerkt: door de extreem kapitaalintensieve arbeidsplaatsen komt de boer in de tang van verwerking en retail, die worden gedomineerd door beursgenoteerde bedrijven. Wijffels sprak zich uit tegen het patenteren van levend materiaal door bedrijven als Monsanto. "Dat is niet in het belang van consumenten en boeren." In eenzelfde beweging sprak hij zich ook uit tegen het Atlantische handelsverdrag TTIP. "Daarmee importeren we de gangbare Amerikaanse wijze om met milieu en dierenrechten om te gaan."

Ons voedselsysteem is door het eenzijdige streven naar lage prijzen en efficiëntie scheefgegroeid: "Structureel zit dit systeem op een koers die de bron van ons voedsel, de bodem, onbruikbaar maakt." De manier waarop onze voedselsector is opgezet is te kenmerken als "georganiseerde onverantwoordelijkheid". Dit levert bovendien producten op die niet dienstbaar zijn aan de gezondheid van de mens.

Beprijzen van bodem, water en biodiversiteit
Als oplossing pleit Wijffels voor een overgang naar een circulair systeem, waarin eindproducten en afval worden gebruikt voor nieuwe productie. "De mensheid denkt en handelt nu lineair, terwijl we leven in een circulaire werkelijkheid."

Het rendement van de financiële sector is nu leidend, de economie staat in dienst van de financiële sector, en de mens is sluitpost
Kringlopen dus. Maar hoe realiseer je die in een internationale economie? Wijffels pleitte voor lokaal voedsel, maar ook voor raffinage, waarbij je de nutriënten bij de bron (Zuid-Amerika) scheidt, of nutriënten zelfs per boot naar Zuid-Amerika terugbrengt - de retourboot is immers vaak leeg.

Om de transitie naar een circulaire economie te realiseren, ligt er ten eerste een verantwoordelijkheid bij de burger. Maar dat is niet genoeg. De overheid ("de expressie van onze collectieve wil") heeft ook een taak. "Ons economisch beleid is nu gebaseerd op de veronderstelling dat prijzen altijd zo zullen muteren dat schaarste wordt opgelost. Maar de schaarste zit in collectieve goederen zoals bodem, water, biodiversiteit. Die hebben nu geen prijs. Daar moet de overheid in beweging komen, om ons gemeenschappelijk belang te bewaken."

Het mededingingsrecht zou ook moeten worden herzien, want dat is gestoeld op sociaaldarwinisme, terwijl we juist samenwerking en verbinding nodig hebben.

Afbraak machtscentra door burgers
Maar uiteindelijk, besluit Wijffels, is de vernieuwing niet te verwachten van de machtscentra van de huidige orde. "Die machtscentra moeten worden afgebroken doordat burgers, mensen het niet langer pikken." Dan kunnen we pas echt werk maken van de transitie.

Na Wijffels kwam Helen Toxopeus aan het woord, die wees op de opkomst van allerlei alternatieve geldsystemen en financieringsmethoden wereldwijd. Ook in Nederland is onlangs in Hilversum besloten de Gooise Gulden in te voeren als lokale munteenheid. In zulke systemen zijn meer mogelijkheden om tot duurzaamheid te komen, betoogt Toxopeus.

Koos Bakker vertelde ten slotte nogal technisch over de coöperatieve organisatiestructuur van de biologische winkelketen Estafette, waaraan een groot aantal consumenten zich als "participerend lid" heeft verbonden.

In de einddiscussie kwam de aandacht echter weer snel bij Wijffels te liggen, die nog een keer uitlegde waar het hem om gaat. "De economie zou in dienst moeten staan van de menselijke waardigheid, opdat elke mens zijn unieke potentie kan ontwikkelen en daarmee een bijdrage leveren aan de samenleving. De financiële sector moet in dienst staan van zo'n economie. Het grote drama van onze tijd is de omkering van deze drieslag. Het rendement van de financiële sector is nu leidend, de economie staat in dienst van de financiële sector, en de mens is sluitpost."

Rabobank heeft dwarsdenkers en friskijkers
Tijdens de borrel achteraf reageren enkele bezoekers, waaronder Anna Veltman van Rabobank: "Het verhaal was mij bekend, maar Wijffels verschaft een mooi overzicht. Ik werk voor het team Friskijkers en Dwarsdenkers van Rabobank IJsseldelta in Zwolle. Dat is een groep mensen die van buiten de financiële sector komt en als taak heeft om na te denken over de transitie naar een duurzamere economie. Nieuwe vormen van financiering, circulaire economie, deelname van burgers, dat is interessant voor ons. Rabo IJsseldelta loopt hiermee overigens voorop."

Vrijwel alle regels worden in Europa gemaakt, niet in Nederland
David Klingen, producent van Ghee Easy: "Ik vond het leuk dat Wijffels pleitte voor herziening van het mededingingsrecht. Dat sluit aan op mijn kritiek enkele weken geleden op de aanpak van de ACM van de samenwerking rond de plofkip."

Martin van den Heuvel, Social Trade Organisation (STRO): "Wij ontwikkelen met STRO systemen voor alternatief geld, zoals de Gooise Gulden. Die munt word beheerd door een coöperatie van bewoners, ondernemers en de gemeente. Zo kun je de lokale economie versterken. De Bristol Pound is een ander succesvol voorbeeld van een lokale munt."

Rieks Toxopeus, landbouwkundige en vader van Helen Toxopeus: "Ik onderschrijf de problematiek die Wijffels beschrijft, maar ik vraag me af hoe je de transitie waar hij om vraagt kunt bewerkstelligen. De overheid denkt meestal maar tot de volgende verkiezing. Dan moet dit soort denkbeelden eerste gemeengoed worden. Verder miste ik een beetje de rol van Europa in de dit verhaal. Vrijwel alle regels worden immers in Europa gemaakt, niet in Nederland."

De volgende aflevering van "It's the food, my friend!" vindt plaats op 8 april, in de Rode Hoed, met als thema: Visserij, visteelt en natuur: op zoek naar balans.

Fotocredits: #OccupyLA, Craig Dietrich
Dit artikel afdrukken