Lord Ridley, geïntroduceerd als een serieuze optimist, sprak op eigen gezag bij de opening van het academisch jaar in Wageningen. Ik geef hier allereerst een samenvatting van de lezing op basis van mijn aantekeningen, gevolgd door een persoonlijke impressie van diezelfde lezing.

'Een schonere, groenere planeet'
In grote lijnen zegt Lord Ridley:
A. De meeste mensen geloven dat de extreme armoede in de wereld de laatste decennia is verdubbeld, terwijl in feite de extreme armoede juist is gehalveerd. Kindersterfte is teruggedrongen, en wereldwijd gaat de levensstandaard omhoog. Sociaal gaat het goed met de wereld. Berichten over toenemende ongelijkheid in de wereld zijn eenvoudigweg niet waar: Mensen in ontwikkelingslanden worden steeds makkelijker rijk. Pessimisme is echter een sterkere emotie dan optimisme, en daarom geloven we slecht nieuws eerder dan goed nieuws.

De zaal werd het dominante sociale paradigma van de Verlichting verkocht. Mensen zijn de meest succesvolle levensvorm en vindingrijk genoeg om alle denkbare en ondenkbare problemen op te lossen. De aarde verschaft de mens onbeperkt wat nodig is en kan best tegen een stootje
B. De jaren 70 van de vorige eeuw werden gekenmerkt door angsten over de nabije toekomst die zwaar overdreven of domweg fout waren. Er is een goede reden optimistisch te zijn, want optimisme motiveert meer dan pessimisme. Bovendien is er bij de huidige toestand in de wereld geen reden voor pessimisme:
1. De luchtkwaliteit in het Verenigd Koninkrijk is verbeterd
2. Het aantal rampen met olielekkages is gedaald
3. De groei van de wereldbevolking neemt af, dus totale wereldbevolking zal zich stabiliseren
4. De landbouw heeft steeds minder land nodig voor gelijke of groeiende opbrengsten
- Grotendeels dankzij agrochemie, in mindere mate door GM
- Kassen en andere vormen van ‘indoor’ landbouw
5. Dit maakt land vrij voor andere bestemmingen, zoals natuurontwikkeling
6. Ontbossing in ontwikkelingslanden is een probleem, vooral vanwege inheemsen die brandhout verzamelen (en bedrijven met hun belangen), maar herbebossing in de Westerse landen toont aan dat economische groei uiteindelijk het milieu ten goede komt
7. Er zal nooit een tekort zijn aan niet-hernieuwbare grondstoffen, blijkens de weddenschap tussen Ehrlich en Simon. Hernieuwbare grondstoffen leiden echter constant tot tekorten.
8. Water wordt vooral verspild in de landbouw, maar niet grondgebonden landbouw en/of correcte prijssignalen zorgen voor minder waterverbruik
9. Verlies aan biodiversiteit is direct gerelateerd aan welvaart: in de rijke landen komen meer wolven, in de arme landen minder leeuwen, en tijgers blijven stabiel in de landen met een midden-inkomen.

C. Al met al is de wereld er niet half zo slecht aan toe als in de jaren zeventig werd voorspeld. Er is geen, en er was nooit, reden voor pessimisme of doemdenken. Zelfs het uitsterven van soorten wordt vooral veroorzaakt door invasieve exoten (bijvoorbeeld ratten of muggen) en niet door klimaatverandering. En daarnaast evolueren er ook nieuwe soorten dankzij de mens, zoals de appelvlieg in USA en de Italiaanse mus in Europa. GM kan mogelijk gebruikt worden om soorten te beschermen, aangezien de Hawaii suikervogel door malariamuggen bedreigd wordt en aangezien denguemuggen in Brazilië dankzij Genetische Modificatie onder controle gebracht zijn. Zuid Georgia (zuidelijke Sandwich-eilanden) is en prachtig voorbeeld hoe de fauna herstelt wanneer deze beschermd wordt, en we kunnen zelfs dromen van het herintroduceren van uitgestorven soorten.

D. Klimaatverandering is een realiteit en tenminste gedeeltelijk door de mens veroorzaakt, maar klimaatverandering gaat langzamer dan voorspeld. De economische schade in %BNP neemt af, en het aantal weer-gerelateede doden neemt af. Het aantal cyclonen lijkt toe te nemen, maar de energie van cyclonen fluctueert over langjarige cycli zonder een stijgende trend. Klimaatverandering is reëel, maar niet noodzakelijk dodelijk voor de mensheid. Veel aannames over klimaatverandering zijn gebaseerd op een dramatische toename van het gebruik van steenkool, en het is twijfelachtig of steenkool het voorspelde aandeel in fossiele brandstof gaat halen. Het is waarschijnlijker dat er meer gas en minder steenkool verstookt gaat worden.

E. Hernieuwbare energie is domweg niet haalbaar omdat windmolens of zonnepanelen veel te veel landoppervlak eisen. Biobrandstof verdringt voedsel en is slecht. Hout zou een continent aan bos vereisen, en mensen sterven aan het stoken en koken op hout binnenshuis. Fossiele brandstof kost weinig grond, spaart de natuur, en stoot CO2 uit – maar CO2 laat planten groeien. De planeet wordt steeds groener, en 70% hiervan komt door CO2.
Kortom, het gaat goed met de wereld en het zal beter gaan. Pessimisme is onnodig en slecht want dat verlamt mensen. Wat wij nodig hebben is wetenschappelijk optimisme.

Het gehoor kreeg de conclusie voorgespiegeld dat doemscenario’s onzin zijn die de vooruitgang van wetenschap en technologie belemmeren
Candide ontmoet Strangelove
Tot zover Ridley, sprekend op eigen gezag vanaf het podium van de WUR. Ik zag er een ontmoeting in tussen Voltaire's karakter Candide en Kubrick's Dr. Strangelove.
Ridley's opening van het Wageningse academisch jaar trakteerde het publiek op een razendsnelle aaneenschakeling van zorgvuldig aaneengeregen feiten, gelardeerd met kwinkslagen. De spreker toonde zich een zeer ervaren, in een zorgvuldig shabby maatpak geklede, verkoper.

Kwinkslagen omdat gelach in de zaal het publiek op zijn gemak stelt. Feitjes zodat het publiek blijft geloven dat er contact met de werkelijkheid is. En de snelheid van een rollercoaster zodat het publiek continu moet kiezen tussen het verhaal volgen of zelf nadenken. Diegenen die kritisch luisteren missen de helft van het verhaal: de enige manier om het verhaal mee te krijgen is het onnadenkend over je heen laten komen. Elk van de feitjes klopt namelijk wel: het is de interpretatie waarmee ze aan elkaar geregen worden die ter discussie kan staan, maar alleen als het publiek tijd voor reflectie heeft.

De zaal werd het dominante sociale paradigma van de Verlichting verkocht. Mensen zijn de meest succesvolle levensvorm en vindingrijk genoeg om alle denkbare en ondenkbare problemen op te lossen. De aarde verschaft de mens onbeperkt wat nodig is en kan best tegen een stootje. Wetenschap en technologie hebben tot fantastische vooruitgang geleid en zijn daarom de beste wetenschap en technologie, want ‘tous les événements sont enchaînés dans le meilleur des mondes possibles’ ('alles beweegt zich naar de beste van alle mogelijke werelden)'. Die woorden hoort Candide een wijze oude heer zeggen. In gewoon Nederlands: 'Hoor mij en vertrouw mij. Technologie, bedrijfseconomie en wetenschap hebben de wereld gered en zullen de wereld redden.'

Op een aantal punten is de toestand van de wereld inderdaad lang niet zo dramatisch slecht als in de meest negatieve scenario’s uit de jaren zeventig van de vorige eeuw voorspeld werd. Een kritische interpretatie zou kunnen zijn dat het vroegtijdig onderkennen van een naderende crisis leidt tot een ongekende investering in wetenschap en technologie om die crisis af te wenden.
Drie jonge academici brachten een weerwoord. Een ander perspectief op het thema ‘optimisme’ leidt tot een heel andere benadering. Ze maakten subtiel duidelijk dat fundamenteel onderzoek tot meer revolutionaire toepassingen leidt dan toegepast onderzoek
Het gehoor kreeg echter de conclusie voorgespiegeld dat doemscenario’s onzin zijn die de vooruitgang van wetenschap en technologie belemmeren. Uiteraard kwam hierbij een aantal verplichte nummers voorbij. De Ehrlich-Simon weddenschap werd breed uitgemeten om aan te tonen dat bedrijfseconomen de wereld beter begrijpen dan biologen. Planten binden CO2, dus meer CO2 emissies leiden tot meer plantengroei en grotere oogsten. En de fauna op South-Georgia toont aan dat het goed gaat met de natuur en Antarctica. En de toename van het aantal miljardairs in ontwikkelingslanden laat zien dat de economische ongelijkheid afneemt in de wereld.

Meer of minder intellectuele vrijheid
Drie jonge academici brachten een weerwoord. Een ander perspectief op het thema ‘optimisme’ leidt tot een heel andere benadering. Ze maakten subtiel drie dingen duidelijk. Fundamenteel onderzoek leidt tot meer revolutionaire toepassingen dan toegepast onderzoek. Wetenschappelijk onderzoek vanuit een visie op doelen en wat we daarom willen weten kan de vicieuze cirkel doorbreken waarin de lapmiddelen van morgen de lapmiddelen van vandaag moeten corrigeren. En tot slot: als je behoudend bent, behoud dan cruciale ecosystemen en kijk veel progressiever naar sociaal-economische systemen. Als wetenschap zo kan functioneren, krijgen we meer intellectuele vrijheid om kritisch te kijken naar de lange termijn gevolgen van onze korte termijn keuzes. Het is het verschil tussen wetenschap die vanuit nieuwe doelen denkt en wetenschap die haar competenties inzet om de status quo te behouden.

De keuze van mijn universiteit om die wezenlijke discussie aan te zwengelen via een open podium voor behoudend neoliberalisme, heeft me verrast. Het is ironisch om te zien hoe die manier van denken het relatieve succes van de milieu- en duurzaamheidsmaatregelen van de afgelopen 40 jaar kan inzetten om de keuze voor een vernieuwende, samenhangende logica van verduurzamende maatregelen - een andere 'mogelijke wereld', om met Candide te spreken - onder tafel te poetsen. Met succes; de zaal was enthousiast en er waren kritische geluiden. De toon voor een goed gesprek is gezet.

Dit artikel afdrukken