We worden overal verleid om ongezond te eten

Met een gezonde leefstijl kan het aantal mensen dat een chronische ziekte heeft radicaal – met 70 tot 90% – dalen, maar onze omgeving nodigt ons continu uit om ongezond te eten. Maar liefst 80% van de producten in de supermarkt staat niet in de Schijf van Vijf. ‘Alsof je een kind broccoli wil laten eten in de Jamin.’ Het slotdebat van It’s the food, my friend! ging afgelopen maandag over nieuwe voedseltrends en hun impact op gezondheid en landschap. Een levendige avond.

Pijls uitspraak sprong eruit tijdens het dynamische debat in De Rode Hoed, waar radicale en gematigde standpunten elkaar afwisselen. Na zijn voordracht van Hanno Pijl en die van Hanneke Muilwijk (Planbureau voor de Leefomgeving) is er een forum met vier mensen die bezig zijn met de voedseltransitie. In de goed gevulde zaal met 270 bezoekers blijken flexitariërs in de meerderheid. Het aantal vegetariërs is ongeveer gelijk aan het aantal omnivoren, veganisten zijn een kleine minderheid en er is geen enkele fruitariër – dat zijn mensen die alleen maar vruchten eten.

Bewerkt voedsel misleidt ons brein
“Van de mensen boven de 65 heeft meer dan 80% een chronische ziekte en dat zijn we normaal gaan vinden”, vertelt Hanno Pijl, endocrinoloog, hoogleraar diabetologie en mede-initiatiefnemer van het Innovatiecentrum voor Leefstijlgeneeskunde. “We denken dat chronische ziekten bij ouderdom horen. Maar daarvoor is geen wetenschappelijk bewijs.” Op verschillende plekken in de wereld zijn de blue zones, regio’s waar tien keer zoveel honderdplussers wonen als elders in de wereld. Ze hebben daar nauwelijks chronische aandoeningen. Dat ligt niet aan hun genen, blijkt uit onderzoek, maar aan hun manier van leven. “We worden ziek door de manier waarop we ons leven inrichten.”

Illustratief is het op een video opgenomen verhaal van Wim Tilburgs. Vanwege diabetes type 2, hoge bloeddruk en cholesterol slikte hij gedurende veertien jaar vele medicijnen. Twee dagen nadat hij radicaal overstapte op andere voeding, bleek uit bloedmetingen dat hij kon stoppen met de inname van insuline. Na een maand was hij tien kilo lichter en stopte hij zelfs met al zijn medicijnen. Hij voelde zich herboren.


Om gezond te blijven zijn er drie belangrijke eetregels, zegt Hanno Pijl: eet onbewerkt, eet gevarieerd en eet niet teveel. Vooral bewerkt voedsel is een probleem, omdat de smaakstoffen die erin zitten ons brein misleiden, waardoor regulerende systemen in ons lichaam in de war worden gebracht. Bovendien bevatten ze verkeerde vetten, teveel suiker, teveel zout en te weinig voedingsstoffen. We moeten toe naar leefstijlgeneeskunde, is het pleidooi van Pijl.

We denken dat chronische ziekten bij ouderdom horen. Maar daarvoor is geen wetenschappelijk bewijs

Hoopvolle boodschap
Voeding moet niet alleen gezonder, maar ook duurzamer. Hanneke Muilwijk doet hier bij het Planbureau voor de Leefomgeving onderzoek naar. Volgens haar gaan gezond en duurzaam eten bij de gemiddelde consument goed samen. Ze schreef in het rapport Dagelijkse Kost hoe overheden, bedrijven en consumenten kunnen bijdragen aan een duurzame leefomgeving. Ze heeft een hoopvolle boodschap: met een slimme combinatie van enkele maatregelen kan de voetafdruk van de Nederlandse voedselconsumptie met een derde dalen zonder radicale veranderingen. We moeten dan 10% minder vlees eten, 25% minder voedsel verspillen en iets efficiënter voedsel produceren.

De verantwoordelijkheid wordt vaak bij de consument gelegd, maar die kan het niet alleen. Andere partijen uit de keten hebben daar grote invloed op. De overheid heeft volgens Muilwijk een belangrijke rol: die bepaalt de spelregels van het voedselsysteem, dus de regels waar alle partijen zich aan moeten houden om duurzaamheid tot nieuwe standaard te maken.

Vier vernieuwers
Vier mensen die actief bezig zijn met de voedseltransitie vormen het forum. Mark Kulsdom heeft als voormalig dierenactivist een volledig plantaardige burger in de markt gezet, The Dutch Weedburger. Hij vindt dat we ons voedselpatroon radicaal moeten veranderen. “Vandaag las ik dat een miljoen diersoorten worden bedreigd. Ook verzuring, klimaat- en andere problemen komen allemaal samen in vleesproductie. Handelen is urgent: eet plantaardig!” Zeewier is een mooi ingrediënt in de burgers, want het heeft een umami smaak en is rijk aan eiwitten. Het broodje bij de burger, dat uiteraard geen melk en ei bevat, is groen door toevoeging van micro-algen.

Petra Verhoef, Natascha Kooiman, Coosje Dijkstra, Mark Kulsdom
Coosje Dijkstra, onderzoeker bij de VU, ziet iedere week nieuwe kookboeken en health-apps verschijnen, maar ondertussen worden de Nederlanders elk jaar zwaarder. Wat gaat hier niet goed? “Wat de nieuwe trends gemeen hebben, is dat de verantwoordelijkheid bij de consument ligt. Er moet veel meer aandacht zijn voor het anders inrichten van kantines, scholen, supermarkten, ofwel de voedselomgeving. Mensen worden uitgenodigd tot onduurzaam gedrag. Pas als alle professionals in de keten meedoen, kun je ook de consument aanspreken.”

Daar haakt ‘duurzaamheidsrebel’ Natascha Kooiman op in: “In de supermarkt staat 80% van de producten niet in Schijf van Vijf. Als je van Amsterdam CS naar de Dam loopt kom je 80 food-outlets tegen; en dat zijn geen juice & salad bars. Het is alsof je een kind broccoli laat eten in de Jamin.”

De vele health-apps kunnen consumenten wel helpen betere keuzes te maken, maar er kleven ook risico’s aan, vertelt Petra Verhoef, onderzoeker bij het Rathenau Instituut. Voor een persoonlijk advies wordt van alles gemeten – stappen tellen, bloeddruk – en die gegevens worden gedeeld en kunnen zo ook bij verzekeraars en andere partijen terecht komen. Bovendien verliest de consument zijn autonomie door naar apps en voedingsgoeroes te luisteren.

Het is hardcore vegan kapitalisme. Dingen gaan pas veranderen als je er geld mee kan verdienen

Hardcore vegan kapitalisme
Maar er worden zeker stappen vooruit gezet. Amsterdam heeft een heel succesvolle, integrale aanpak om overgewicht bij kinderen te verminderen, vertelt Coosje Dijkstra, met een verbod op ongezonde reclames in de metro, aandacht voor water drinken op scholen, etc.

Mark Kulsdom ziet de markt van vegan burgers explosief groeien met introducties als de Beyond Burger en de Impossible Burger. “Dat zijn geen dierenactivisten met een startkapitaal van enkele duizenden euro’s, maar voormalige CEO’s uit de foodindustrie met een startkapitaal van 100 miljoen. Het is hardcore vegan kapitalisme. Dingen gaan pas veranderen als je er geld mee kan verdienen.”

Petra Verhoef, die twaalf jaar bij Unilever heeft gewerkt, wijst op het beleid dat Paul Polman heeft ingezet: alle producten moeten duurzaam worden. Niet voor niets heeft Unilever de Vegetarische Slager gekocht. “Alleen op deze manier maak je het beschikbaar voor een breed publiek.”

Maar deze trend van vega-burgers botst wel met de oproep van Hanno Pijl om vooral geen bewerkte producten te eten. Toch is de groei van vegan fastfood een positieve ontwikkeling, vindt Natascha Kooiman. “Het is een voorbode, waarbij de consument went aan plantaardig eten. De volgende stap is dat hij ook meer verse plantaardige producten gaat eten.” Om echt iets in beweging te krijgen zou volgens haar de overheid veel meer moeten gaan sturen op true pricing, zodat de kosten van vervuilende productie ook in de producten terecht komen. “Dan draai je echt aan de knoppen van het systeem.”

Dat bitterballen heel goed zonder vlees kunnen, blijkt na afloop van het debat. Er worden plantaardige bitterballen van Mark Kulsdom uitgedeeld met drie soorten paddenstoelen en zeewier. Bijzonder lekker.



Dit is het verslag van de slotavond van de tiende debatserie It's the Food, my Friend! in de Rode Hoed. De eerdere avonden waren op 12 februari, 18 maart en 8 april.