Wat is duurzaam watergebruik? Water is blauw goud

“Je gaat het pas zien als je het doorhebt”. Vintage woorden van Cruijff. Ze schoten door mijn hoofd bij de vraag wat duurzaam watergebruik is en wat daarvoor nodig is. Sinds de zomer van 2023 houd ik mij als gedeputeerde in de provincie Utrecht intensief bezig met het onderwerp water. Dat Nederland een waterland bij uitstek is en we grote watervraagstukken hebben, wist ik, maar ik realiseer me nu pas goed hoeveel er nog moet gebeuren om duurzamer met ons water om te gaan. Als provincie Utrecht pakken we die handschoen samen met de nodige andere partijen steeds nadrukkelijker op.

Waterverspilling
Duurzaam watergebruik gaat voor mij in de eerste plaats over de hoeveelheid water die we gebruiken. Als het over water gaat, stel ik mensen vaak de vraag hoeveel liter schoon drinkwater we dagelijks per persoon gebruiken. Het gaat om een schrikbarende 130 liter. Daarvan wordt 50 liter gebruikt om te douchen en spoelen we zo’n 30 liter door de wc. Het is eigenlijk onbegrijpelijk. Helemaal als je weet dat veel van ons drinkwater – zeker in de provincie Utrecht – wordt opgepompt uit het grondwater, waar het decennialang op een natuurlijke manier gezuiverd is. Er komt ‘blauw goud’ uit Nederlandse kranen.

Het is heel goed dat water als eerste levensbehoefte zo goedkoop is en voor iedereen betaalbaar, maar een grens waarboven je een hoger tarief gaat betalen voor je verdere waterverbruik is logisch en wenselijk

Toch behandelen we het nog niet als goud, maar kopen we regendouches of leggen we zwembaden in de tuin aan. Om maar te zeggen: we verspillen veel. Het is heel goed dat water als eerste levensbehoefte zo goedkoop is en voor iedereen betaalbaar, maar een grens waarboven je een hoger tarief gaat betalen voor je verdere waterverbruik is logisch en wenselijk. Ik pleit voor het beprijzen van meergebruik, en ook voor het aanscherpen van regels en voorschriften.

Van onze zuiderburen en van enkele goede initiatieven in Nederland weten we dat we zuiniger met water kunnen omgaan door anders te bouwen. Regenwater moet bij voorkeur niet het riool inlopen. Vang het op of laat het in de grond infiltreren om het grondwater aan te vullen. Of gebruik het om je wc door te spoelen. In de provincie Utrecht werken we daar met andere overheden en drinkwaterbedrijven aan, zoals in het Blauwe Agenda-project en nemen we deel aan het nationaal drinkwaterbesparingsprogramma. Ik blijf dit onderwerp de komende jaren hoog op de agenda zetten.

Meer dan douchen alleen
Met het watergebruik van huishoudens is de kous niet af. Eten, drinken en de kleding die we kopen hebben, net als koolstof, een voetafdruk. Het publiek is zich inmiddels bewust dat producten en diensten CO₂-uitstoot veroorzaken en een koolstofvoetafdruk hebben die omlaag moet. De watervoetafdruk van een spijkerbroek of biefstuk staat echter nog niet op ons netvlies. Het maken van een spijkerbroek verbruikt 8.000 liter water; één kilo rundvlees is goed voor een verbruik van 15.000 liter water. Dat zijn enorme hoeveelheden, terwijl we weten dat er wereldwijd een groeiend zoetwatervraagstuk is, dat wordt versterkt door klimaatverandering, toenemende droogte, hitte en verzilting. Ondertussen zijn onze Nederlandse watersystemen vooral gericht op het zo snel mogelijk afvoeren – in plaats van langer vasthouden – van het schaarse zoete water. Dat is de reden dat wij in Utrecht het landelijke motto ‘water & bodem sturend’ met veel enthousiasme en voortvarendheid oppakken. Ons water- en bodemsysteem moet van een trechter veel meer de functie van een spons krijgen.

Ons water- en bodemsysteem moet van een trechter veel meer de functie van een spons krijgen

Duurzaam watergebruik gaat ook over de kwaliteit van ons water. Met andere woorden: hoe schoon, gezond en leefbaar is ons water? Deze zomer las ik het boek Drinkbare Rivieren van Li An Phoa, waarin zij op overtuigende wijze een lans breekt om veel zorgvuldiger met een van onze belangrijkste ‘levenslijnen’ om te gaan. Van Li An Phoa leerde ik dat we niet met onze rug naar het water moeten leven, maar dankbaar mogen zijn dat de natuur ons water schenkt als bron van leven. Nog niet zo heel lang geleden konden we uit onze rivieren drinken. Inmiddels zijn ze zo vervuild dat een glas uit de Maas of de Rijn sterk af te raden is. Ondanks de schoonmaakoperatie van de Seine, die 1,4 miljard euro kostte, werd tijdens de Olympische Spelen in Parijs duidelijk dat duurzaam omgaan met ons water geen quick fix is. In Parijs zorgden enkele uren van zware regenval voor het overlopen van het riool. Deelnemers aan de zwemonderdelen in de Seine liepen de nodige maagproblemen op.

Dat we in Nederland flink aan de bak moeten om de kwaliteit van het water voor mens, plant en dier te verbeteren, komt ook voort uit de veelbesproken Kaderrichtlijn Water (KRW). Deze Europese richtlijn is in 2000 van kracht geworden en heeft als doel ‘het realiseren en behouden van voldoende chemisch schoon en ecologisch gezond oppervlaktewater en grondwater’. De EU-lidstaten moeten deze 'goede toestand' uiterlijk in 2027 realiseren (of goed kunnen uitleggen waarom het niet gelukt is). Afgelopen jaren is er al veel gebeurd, maar we moeten gezamenlijk flink aan de slag om de maatregelen te implementeren en de doelen te halen. De klok tikt en het is nu aan de bestuurders en politici om te laten zien dat we schoon en gezond water serieus nemen. In de provincie Utrecht hebben we daarom in kaart gebracht wat ons nog te doen staat en welke – soms lastige – keuzes we moeten maken. Om een voorbeeld te geven van een dilemma waar wij voor staan, wijs ik naar de fruitteelt in onze provincie. Dat is een belangrijke sector. Echter, supermarkten en consumenten verwachten fruit zonder vlekjes, mede daarom gebruiken fruittelers gewasbeschermingsmiddelen. Deze middelen komen ook in het grondwater terecht. Uit dat grondwater wordt vervolgens drinkwater gemaakt. Die bronnen willen we natuurlijk schoon houden.

“Take care of what takes care of you”, schrijft Li An Phoa. Dat vind ik mooi; het is de essentie van duurzaam watergebruik. Eeuwenlang heeft Nederland vooral gestreden tegen het water. Het is nu tijd om het te omarmen en er met een verrijkte blik naar te kijken: water als een van onze belangrijkste, maar schaarse, natuurlijke grondstoffen. Zie water als bron van leven. Kortom, water als blauw goud.