China doet aan oog-om-oog-beleid. Het land pakt de importtarieven van Europese landbouwproducten aan om terug te slaan op de rem die EU wil zetten op de import van Chinese elektrische auto's. Europa voert de beperkingen in om zijn auto-industrie te beschermen tegen wat de EU als oneerlijke concurrentie beschouwt, omdat de overheid de productie van Chinese auto's zwaar subsidieert.

Eerdere Chinese maatregelen waren al gericht tegen Europese varkensvleesexporteurs. China volgt in het geval van zuivel precies hetzelfde recept. Het start een antidumpingonderzoek naar Europese subsidies voor onder meer kaas, melk en room. Het Chinese ministerie van Handel verklaarde dat het onderzoek zal kijken naar 20 EU-subsidieprogramma's, waaronder het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en de nationale plannen van een aantal Europese landen. Het onderzoek kan tot anderhalf jaar duren en zou kunnen leiden tot hogere invoertarieven op Europese zuivelproducten. De Nederlandse zuivelgigant FrieslandCampina lijkt de dans te ontspringen omdat het bedrijf voornamelijk babyvoeding exporteert naar China. Die productcategorie staat niet op het lijstje van te onderzoeken dumpgevallen.

EC stapt naar WTO
De Europese Commissie zegt in een reactie dat ze de belangen van de Europese zuivelindustrie krachtig zal verdedigen en dat ze indien nodig naar de Wereldhandelsorganisatie (WTO) zal stappen. In 2023 exporteerde de EU voor ongeveer €1,68 miljard aan zuivelproducten naar China. Het Nederlandse aandeel daarin bedroeg €218 miljoen (13%).

Het voorbeeld is typerend voor de nieuwe handelsverhoudingen in de wereld die verschuiven van een 'vredeseconomie' naar een 'oorlogseconomie'
Het tarievenconflict laat zien dat de spanningen tussen China en de EU verder escaleren, waarbij eerdere Chinese maatregelen al gericht waren op Europese varkensvleesexporteurs. De Europese Unie moet nu niet alleen haar auto-industrie beschermen, maar ook een belangrijk deel van haar landbouwexport veiligstellen tegen mogelijke vergeldingsmaatregelen.

Baverez: EU moet nieuwe wereld gaan snappen
In een recente column besprak Caroline de Gruyter de impact van een recent getekende handelsovereenkomst tussen het Chinese automerk BYD en Turkije op Europa, in de context van de veranderende economische orde in de wereld. BYD gaat auto's produceren in Turkije, waarmee het mogelijk de Europese importtarieven kan omzeilen dankzij de douane-unie tussen Turkije en de EU. Dat vormt een verdere uitdaging voor de Europese Unie, dat nou juist tariefmuren wil bouwen om haar auto-industrie te beschermen tegen gesubsidieerde Chinese elektrische auto's.

De Gruyter haalt de Franse investeerder en opiniemaker David Baverez aan. In zijn boek Welkom in de oorlogseconomie! (Bienvenu en economie de geurre!) zegt hij dat dit voorbeeld typerend is voor de nieuwe door geopolitiek - in plaats van de economische wetten van David Ricardo - bepaalde handelsverhoudingen in de wereld. Die verschuiven van een 'vredeseconomie' naar een 'oorlogseconomie'.

De Xi Jinping Thought
De nieuwe door geopolitiek bepaalde economische realiteit wordt aangejaagd door krachten zoals de Russische invasie van Oekraïne en China’s neo-leninistisch-marxistische wending tijdens het twintigste congres van de Chinese Communistische Partij. Daar werd Xi Jinping voor een derde termijn herkozen als partijleider, wat een breuk betekende met de na Deng Xiaoping in 1978 ingezette meer liberale koers van de CCP en de recente traditie waarbij leiders zich na twee termijnen terugtrekken. Xi is de terugkeer naar de machtige leider van China zoals Mao Zedong dat was.

De ideologie van Xi staat inmiddels bekend als de Xi Jinping Thought. Die introduceerde hij in 2017. Steve Tang, de auteur van The Political Thought of Xi Jinping schreef in een verhelderend artikel in Time dit voorjaar dat de ambities van Xi nog omvattender zijn en nog dieper ingrijpen in het alledaagse leven dan de revolutie van Mao. Het Xi-isme heeft zich inmiddels gevestigd en legt een sterke nadruk op nationale veiligheid en het versterken van de controle over de partij en alle aspecten van de maatschappij. Het staat voor het belang van zelfvoorziening in technologie om de afhankelijkheid van het buitenland te verminderen. Xi heeft besloten tot een assertievere rol op het wereldtoneel en legt de nadruk op het versterken van zijn invloed in de wereld en het beschermen van Chinese belangen.
Nu de Chinese economie remt, houden Chinezen de hand op hun knip. Het zal de nadruk van Xi op beleid dat het aanzien van China op het wereldtoneel vergroot alleen maar versterken
Ook de vastberadenheid van China om de controle over Taiwan te behouden stamt uit de Xi Jinping Thought. Hoewel China economische groei belangrijk blijft vinden, legt het Xi-isme meer nadruk op het aanpakken van ongelijkheden en het verbeteren van de levenskwaliteit van de bevolking. De focus verschoof enigszins van puur kwantitatieve groei naar meer kwalitatieve en duurzame ontwikkeling. Tegen het einde van dit decennium moet China's militaire kracht van wereldklasse zijn om de nationale belangen van China te beschermen. Volgens het Financieele Dagblad sluipen weeffouten in het economische model van China omdat het land zijn groei niet kan volhouden door teruglopende binnenlandse bestedingen. Gewone Chinezen bleven achter in inkomen; met te lage lonen in relatie tot de economische groei van de afgelopen 20 jaar investeerden ze in de groei van hun collectieve economie. Dat accepteerden ze omdat ze de groei van de economie zagen. Nu de snelheid remt, houden Chinezen de hand op hun knip. De hoeveelheid spaargeld van de zuinige gemiddelde Chinees is tot een record gestegen en beslaat volgens het IMF inmiddels 28% van het mondiale spaargeld. Maar als dat geld niet wordt geïnvesteerd omdat de vraag op de thuismarkt uitblijft, wordt de Chinese economie er niet sterker van. Het zal de nadruk van Xi op beleid dat het aanzien van China op het wereldtoneel vergroot alleen maar versterken.

BRICS: de buitenlandse machtsbasis voor China
China speelt een centrale rol in de verzamelde strategie van de zogeheten BRICS-landen (de afkorting van Brazilië, Rusland, India, China, Zuid-Afrika) in hun gezamenlijke inspanningen om hun aanzien en invloed op de wereldorde te vergroten. Wat betekent dat ze klaar zijn met de arrogantie van de Verenigde Staten en Europa daar achteraan om de wereld te leiden.

Via BRICS verminderde Xi China's afhankelijkheid van de koopkracht van de VS en EU
China is veruit de grootste economie binnen de BRICS-groep en gebruikt zijn economische macht om invloed uit te oefenen op het gezamenlijke beleid en strategieën van de groep. Door middel van initiatieven zoals de Nieuwe Zijderoute (het Belt and Road Initiative) heeft China zijn economische banden met de andere BRICS-landen aangehaald en deed dat ook met de nodige andere landen in het mondiale Zuiden. Daarmee verminderde Xi China's afhankelijkheid van de koopkracht van de VS en EU.

China speelt een sleutelrol in de oprichting en het functioneren van de Nieuwe Ontwikkelingsbank (New Development Bank, NDB), die bedoeld is als alternatief voor instellingen zoals de Wereldbank en het IMF, die traditioneel door het Westen worden gedomineerd. Deze bank stelt de BRICS-landen in staat om financiële middelen te mobiliseren voor infrastructuurprojecten en duurzame ontwikkeling zonder afhankelijkheid van Westerse financiering en de daarmee gepaard gaande voorwaarden.

China stimuleert samenwerking op het gebied van technologie binnen de BRICS, met een focus op innovatie en het verminderen van afhankelijkheid van Westerse technologieën. Dit sluit aan bij China's bredere strategie om technologisch onafhankelijk te worden en leidend te zijn op de terreinen van 5G, kunstmatige intelligentie en groene energie.

De oorlog in Oekraïne dwong de BRICS-landen te kiezen voor of tegen de VS en de EU. Waar ze niet tégen kozen, kozen ze ook niet vóór om hun macht te kunnen doen gelden
Politiek gezien werkt China samen met de andere BRICS-landen om een multipolaire wereldorde te bevorderen, waarin meerdere machtscentra bestaan in plaats van één enkele supermacht, de VS. Dit betekent ook het bevorderen van hervormingen in internationale instellingen zoals de Verenigde Naties om meer invloed te geven aan opkomende economieën en ontwikkelingslanden. Bovendien gebruikt China de BRICS-alliantie als platform om diplomatieke steun te genereren voor zijn standpunten over kwesties zoals territoriale geschillen en handelsconflicten. Daarmee blaast het Xi-isme eigenlijk de qua origine Westerse instituties als de VN, WTO en WHO op ten gunste van de economieën die Westerse landen, ondanks hun nadruk op kansen voor iedereen, altijd heeft gebruikt om zijn eigen economie en welvaart te ontwikkelen.

Door economische, financiële, politieke en technologische samenwerking met de andere BRICS-landen streeft China ernaar om een divers niet-Westers economisch en cultureel gewicht in de wereld te creëren tegen de VS en de EU en dat het als centrale macht kan bespelen in zijn belang.

Unilateralisme: de VS sinds George W. Bush tot en met Biden
In die nieuwe wereldorde zijn we beland sinds de oorlog in Oekraïne, die de BRICS-landen dwong te kiezen voor of tegen de VS en de EU. Waar ze niet tegen hen kozen, kozen ze ook niet voor hen om hun eigen macht te kunnen doen gelden. De megalomane groot-Russische ambities van Poetin maken hem tot useful fool in hun spel. En daarmee verloor de EU al haar posities. De Amerikanen streven al sinds het presidentschap van George W. Bush (2001-2009) naar hun eigen positie op het wereldtoneel waarop zij minder rekening houden met de belangen van de EU, het oude continent van de Westere beschaving. Tijdens George W.'s regering, na de aanslagen van 11 september 2001, koos de VS voor unilaterale acties op het wereldtoneel, zoals de invasie van Irak in 2003. Deze invasie leidde tot aanzienlijke spanningen tussen de VS en Europese landen, met name Frankrijk en Duitsland, die zich tegen de oorlog verzetten.

Het Xi-isme blaast eigenlijk de qua origine Westerse instituties als de VN, WTO en WHO op ten gunste van de landen die het Westen gebruikt om zijn eigen economie en welvaart te ontwikkelen
De verschuiving naar unilateralisme werd versterkt onder president Donald Trump (2017-2021), die bot en expliciet afstand nam van multilaterale instellingen en verdragen waarin de EU een belangrijke rol speelt. Voorbeelden hiervan zijn het terugtrekken van de VS uit het Klimaatakkoord van Parijs, het opzeggen van de nucleaire deal met Iran (JCPOA), en handelsconflicten met de EU. Trump bekritiseerde ook herhaaldelijk de NAVO en de bijdrage van Europese landen aan de defensie-uitgaven, wat leidde tot verdere spanningen. Wie dieper kijkt, ziet dat de basis een dieperliggende verschuiving in de Amerikaanse kijk op de geopolitieke verhoudingen is waarin de VS zijn eigen koers vaart en de EU niet meer kan vertrouwen op haar grote broer. Maar ook onder de democratische presidenten Clinton, Obama en Biden voer de VS deze koers. Onder de regering Biden, die wij zien als de tegenhanger van Trump, blijkt dat uit investeringen van Washington in de Amerikaanse economie die de facto schadelijk zijn voor de EU. De meest prominente voorbeelden zijn de Inflation Reduction Act (IRA), de CHIPS and Science Act en het Buy American-beleid.

Ook onder de democratische presidenten Clinton, Obama en Biden heeft de VS zijn unilateralistische koers ten opzichte van de EU voortgezet
Inflation Reduction Act
Biden introduceerde in 2022 de Inflation Reduction Act, een omvangrijk pakket van $369 miljard aan subsidies en belastingvoordelen gericht op het stimuleren van groene energie en het bestrijden van klimaatverandering. Hoewel het hoofddoel is om de Amerikaanse economie groener te maken, bevat de wet aanzienlijke subsidies voor Amerikaanse bedrijven die elektrische auto's, batterijen en andere groene technologieën produceren. Deze subsidies gelden echter alleen voor producten die in de Verenigde Staten zijn gemaakt, wat Europese bedrijven op een concurrentienadeel zet. Europese fabrikanten, met name in de auto-industrie, hebben moeite om te concurreren met Amerikaanse bedrijven die profiteren van deze overheidssteun. In feite doet de VS hetzelfde als China en zit de EU op een dood spoor qua groene investeringen.

CHIPS and Science Act
De CHIPS and Science Act, ook aangenomen in 2022, voorziet in ongeveer €52 miljard aan subsidies om de Amerikaanse halfgeleiderindustrie te stimuleren en te voorkomen dat de VS afhankelijk blijft van buitenlandse chipleveranciers. Dit heeft directe gevolgen voor Europese bedrijven in de halfgeleidersector, aangezien deze wet bedrijven in de VS bevoordeelt ten opzichte van internationale concurrenten. Europa, dat historisch gezien minder heeft geïnvesteerd in de halfgeleiderindustrie, heeft moeite om hierop te reageren met vergelijkbare financiële stimulansen. 'Ons' ASML - dé toonaangevende maker van machines voor de productie van halfgeleiders uit Eindhoven - is door de Europese houding van waaruit we de markt nog als leidend zien, een speelbal geworden van de geopolitieke krachtmeting tussen de VS en China.

ASML
Door Nederland te overtuigen om de verkoop van deze cruciale technologie aan China te beperken, probeert de VS zijn strategische controle over de mondiale halfgeleiderketen te behouden. Dit past binnen een bredere strategie van de VS om China's opkomst als technologische supermacht te vertragen door zijn toegang tot kritieke technologieën te beperken. De inmenging van de VS in ASML’s exportpraktijken is een voorbeeld van hoe de VS diplomatieke druk gebruikt om bondgenoten te mobiliseren in zijn eigen geopolitieke strijd tegen China. De VS ziet het beperken van de toegang tot geavanceerde halfgeleidertechnologie als een manier om hun technologische voorsprong te behouden en hun eigen nationale veiligheid te waarborgen.
De inmenging van de VS in ASML’s exportpraktijken is een voorbeeld van hoe de VS diplomatieke druk gebruikt om bondgenoten te mobiliseren in zijn eigen geopolitieke strijd tegen China
De EU heeft geen eigen handelspolitiek antwoord. Op het gebied van haar eigen veiligheid heeft de EU al evenmin een antwoord omdat het geen wapenindustrie van belang heeft ontwikkeld in de periode van vrede en de liberale economische wereldorde die daardoor kon ontstaan. De VS heeft wel een wapenindustrie, de meest geavanceerde van de wereld zelfs, en profiteert dik van wapenleveranties aan de EU en Oekraïne.

Buy American
De Biden-regering heeft het "Buy American"-beleid versterkt, wat inhoudt dat overheidscontracten voor infrastructuur en andere projecten prioriteit geven aan producten die in de VS zijn gemaakt. Dit schaadt Europese bedrijven die voorheen konden meedingen naar dergelijke contracten. Het beleid heeft ertoe geleid dat Europese exporteurs minder toegang hebben tot de Amerikaanse markt, terwijl de EU niet in staat lijkt om een vergelijkbaar beleid te implementeren of tegenmaatregelen te nemen zonder haar eigen economische principes van open handel te ondermijnen.

EU: stuck in the middle
De EU zit stuck in the middle. Wij hebben niet dezelfde omvangrijke financiële middelen, eenheid van beleid en schaal als de VS om vergelijkbare subsidies te bieden aan de industrieën van de lidstaten. Dat leidt tot een fors concurrentienadeel voor mondiaal opererende Europese bedrijven, die daardoor bovendien dreigen weg te trekken uit de EU. Daar komt bij dat de EU vast zit aan haar verplichtingen onder de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en interne regels, die beperkingen opleggen aan staatssteun. Ze weet zich geen nieuwe houding te geven binnen haar eigen denkkader. De VS ziet daar wel kans toe en doet dat al meer dan 20 jaar.

Frankrijk is het enige land in Europa dat nog geopolitiek kan denken. Net als de EU is het land echter volledig met zichzelf bezig omdat het een coalitieregering moet vormen maar niet weet hoe je dat doet
In deze wereld bestaat geen vrije economie meer, maar worden economische middelen gebruikt als wapens in geopolitieke conflicten. De door de Gruyter genoemde Baverez benadrukt dat Europa blijft denken in termen van economische samenwerking en bbp-groei, maar zich snel zal moeten aanpassen aan deze nieuwe orde die ze nog niet heeft geïnternaliseerd. Baverez pleit voor een collectieve Europese strategie die gericht moet zijn op onafhankelijkheid op het gebied van energie, defensie, technologie en voedselproductie om zich te kunnen handhaven in de nieuwe geopolitieke verhoudingen die van een dreiging een feit zijn geworden sinds de inval in Oekraïne toen BRICS moet kiezen en de betekenis van het Xi-isme duidelijk werd.

Het antwoord van de Europese Commissie op de varkens- en zuivelkwestie met China is dat ze naar de WTO stapt. Daarmee laat de EU zien dat ze de weg in de wereld even kwijt is en daarom maar via een oud spoorboekje werkt. De Gruyter: "Baverez wordt in Den Haag zeker voor ‘te Frans’ uitgemaakt. Juist daarom moet iedereen zijn boek maar eens lezen." Frankrijk is het enige land in Europa dat nog geopolitiek kan denken. Net als de EU is het echter volledig met zichzelf bezig omdat het een coalitieregering moet vormen maar niet weet hoe je dat doet. De EU in 2024 lijkt een beetje op het verwarde Nederland in het rampjaar 1672: redeloos, radeloos, reddeloos.
Dit artikel afdrukken