Voedselzekerheid Wat is duurzame vis?

Consumenten kunnen al jaren de officiële Viswijzer raadplegen om te weten of ze een bepaalde vis zonder gewetensbezwaren kunnen eten. In de supermarkten is bijna geen vis meer zonder MSC of ASC-keurmerk te vinden. Is daarmee de strijd gestreden?

Visvangswijzer Greenpeace
Greenpeace voegt met zijn visvangstwijzer een nieuwe dimensie toe aan het begrip 'duurzame vis'. De natuurbeschermingsorganisatie komt in het geweer tegen wat ze de 'destructieve vismethoden' noemt waarmee de Nederlandse visserij de Noordzee 'leegvist'.

In het recent gepubliceerde Schol in de Noordzee laten hoogleraar en visserijbioloog Adriaan Bijnsdorp en bioloog en managementcoach Roelke Posthumus zien dat het goed gaat met de schol in de Noordzee. Greenpeace erkent dat. Het Europese visserijbeleid helpt een aantal vissoorten goed in stand te blijven. Maar andere soorten, zoals de zeebaars en tarbot, staan volgens natuurbeschermers juist onder druk omdat een belangrijk deel van de populatie als bijvangst wordt weggevangen. Een aantal 'bijvangstsoorten' zou daardoor nauwelijks meer voorhanden zijn voor kleinschalige vissers die via lijnvisserij 'duurzaam', dat wil zeggen heel gericht, op alleen die soorten willen vissen. Sinds 2010 zou de populatie van de zeebaars in de Noordzee met 60% zijn teruggelopen. 'Bijvangst nekt zeebaars', kopt Trouw naar aanleiding van de berichtgeving van Greenpeace.

Wetenschappers voorspellen dat duurzaam visbeheer een stijging van 300 procent of meer kan betekenen

Greenpeace wil met de nieuwe viswijzer laten zien welke Noordzeevissoorten bedreigd worden door een gebrek aan gerichte vangstmethoden. De organisatie pleit voor een consequent duurzaam beheer van de Noordzee, door een netwerk van beschermde gebieden en niet-schadelijke en selectieve visserij buiten die gebieden op gezonde visbestanden.

Duurzaam beheer vergroot visvangst
Duurzame bevissing 'loont' volgens natuurbeschermingsorganisatie Oceana. Bij een duurzaam beheer van de visbestanden zou de visvangst in Europese wateren met maar liefst 57% omhoog kunnen, noteert Knack. Op dit moment echter bevindt zich volgens de organisatie 85% van de Europese visvoorraad in een 'ongezonde staat'. Regels waaraan de EU zich heeft verbonden zouden massaal niet worden nagekomen, meldt Oceana. Wetenschappers voorspellen dat duurzaam visbeheer een stijging van 300 procent of meer kan betekenen voor de vangst van schelvis en kabeljauw in de Noordzee, een aantal soorten haring in de Keltische Zee en sardines in de Cantabrische Zee, concludeert Knack uit het rapport van Oceana.

Omdat voorspellingen nog geen werkelijkheden zijn, zijn vissers vooralsnog sceptisch over grote beloftes

Visserijvoorman Pim Visser en marien ecoloog Han Lindeboom bespraken in Café Weltschmerz onlangs het wantrouwen dat de instelling van de zogeheten scholbox onder vissers heeft achtergelaten. Volgens wetenschappers zou de box - een beschermd gebied - de scholstand nadrukkelijk verbeteren. De resultaten waren echter juist negatief. Waarom het experiment zo is verlopen, is een vraag die nooit met zekerheid beantwoord kan worden omdat de loop van de natuur afhankelijk is van een veelheid aan factoren. Omdat voorspellingen nog geen werkelijkheden zijn, zijn vissers vooralsnog sceptisch over grote beloftes zoals de zojuist genoemde 300% grotere vangst míts ze maar anders gaan werken.

Een tongvisser kan niet vermijden dat hij af en toe tarbot vangt

Aanlandplicht
We weten tegenwoordig beter hoe visbestanden er voor staan door nieuwe, op duurzame vangst gericht regelgeving die de Europese Commissie (EC) in 2013 doorvoerde. Uitgangspunten zijn: weten hoe het met de visbestanden staat, overbevissing voorkomen door vangstquota zodat soorten zich kunnen herstellen én in stand houden van de visserij. De EC besloot als onderdeel van het duurzame visserijbeleid vanaf 1 januari 2019 een aanlandplicht door te voeren. Vanaf die datum moet alle vis, dus ook de vis die nu als bijvangst in de netten belandt, aan land gebracht worden.

De aanlandplicht is vissers een doorn in het oog. Deze zomer demonstreerden de Nederlandse vissers tegen de bijvangstregeling en de aanlandplicht. Als ze een vis aanlanden waar ze geen quotum voor hebben, dan riskeren ze een vangstverbod. In De Volkskrant zei Pim Visser van VisNed: "De vangst van één onbelangrijke vissoort kan de hele visserij smoren. Als tongvissers bijvoorbeeld iets te veel tarbot als bijvangst aan land brengen, méér dan hun tarbotquotum, kan om die reden de hele visvloot aan de kant worden gelegd. En een tongvisser kan niet vermijden dat hij af en toe tarbot vangt."

Greenpeace geeft in zijn visvangstwijzer aan dat de 'ongewenste bijvangst' vooral speelt bij de visserij op garnalen, wijting en tarbot. De organisatie ziet een oplossing in de overgang naar "meer selectieve visserij, waar ook bijvoorbeeld vangstmethodes als handlijn en fuiken een stevigere positie krijgen".

Culinaire duurzaamheid in België
In België, dat over een veel kleinere visserijvloot beschikt, bestaat een initiatief dat kiest voor een 'culinaire' oplossing voor het bijvangstprobleem. Knack sprak met de oprichters van North Sea Chefs. Deze non-profit organisatie zet onbekendere vissen letterlijk op de kaart. "We moeten leren eten wat de visser vangt", is hun motto. North Sea Chefs werkt daaraan met culinaire offensieven rondom de Vis van het Jaar (dit jaar de tongschar) en bewustwordingscampagnes over wat je allemaal met die onbekendere vissen voor heerlijks kunt doen. Wie uiteindelijk alles eet wat de visser aan land brengt, verspilt geen enkele kilo vis, lijkt deze culinaire oplossing te willen zeggen.

Als je weet dat 92% van het witvis-afval onbenut blijft, is deze manier van duurzame restverwerking zo gek nog niet

Restverwerking vangst
Last but not least is er ook een verduurzamingsslag te maken met eenmaal gevangen en verwerkte vis, meldt Science Daily. Ieder jaar verdwijnt er 340.000 ton bijproducten van witvis in zee. In plaats van de koppen, graten, ingewanden en minder bruikbare delen na het fileren overboord te spoelen, kunnen deze onder toevoeging van enzymen tot een 'soep' gehydrolyseerd worden waaruit olie, aminozuren en eiwitten gewonnen kunnen worden.

Dat proces is de afgelopen 2 maanden voor het eerst uitgetest aan boord van een trawler van het Noorse bedrijf Nordic Wildfish. Anders Bjørnerem, R&D Director van Nordic Wildfish is razend enthousiast: "Dit is nog nooit eerder door iemand gedaan, en het is reuzespannend. We zijn al genomineerd voor de 2016 Innovation Prize van Teknisk ukeblad". Als je weet dat 92% van het witvis-afval onbenut blijft, is deze manier van duurzame restverwerking zo gek nog niet. Aangetekend moet worden dat het 'afval' door deze aanpak niet meer als vissenvoer kan dienen.

Het MSC-keurmerk voor de tonijnvangst in de Indische Oceaan kan bitter weinig en mogelijk zelfs helemaal geen garanties bieden

Geen garanties
Stapje voor stapje lijken we vooruit te gaan naar duurzame visserij die natuurlijke oogst mogelijk moet maken tot in lengte van jaren. Hoe dat moet, is voorlopig een onderwerp van de nodige strijd. Precisie-visserij kost geld en vergt investeringen van vissers in een wereld die nog niet gewend is daar voor te betalen. Maar gelukkig hebben we MSC en ASC, denk je dan onwillekeurig. Helaas schrok het Wereld Natuur Fonds (WWF) begin vorige maand de markt op met een rapport waaruit blijkt dat het MSC-keurmerk voor de tonijnvangst in de Indische Oceaan bitter weinig en mogelijk zelfs helemaal geen garanties kan bieden voor de duurzaamheid van de vis die je bewust dacht te hebben gekocht. Het WWF maakt zich tevens zorgen over de implicaties van deze ontdekking voor de handhaving van de MSC-eisen in andere gevallen. Wie cynisch is, zou eruit kunnen concluderen dat het keurmerk een dure vorm van werkverschaffing is waarmee verkopers en consumenten zielerust, maar geen duurzame vis kopen. Gelukkig dus maar dat het WWF iets ondernam om de keizer in zijn naakte lijf te laten zien en probeert er als stakeholder van het MSC-keurmerk iets beter van te maken.