In 1994 komt onderzoeker DeLong in het artikel Defining Biodiversity met 85 verschillende definities. Dat zijn dan weliswaar veel variaties op een thema, maar het geeft aan dat er geen consensus is. Centraal staat vrijwel altijd soortenrijkdom. In vrijwel elk voorbeeld over biodiversiteit wordt het aantal planten- en diersoorten gemeld. Een tweede component is meestal aantal (abundance). Het maakt nogal verschil of in een bepaald gebied nog één neushoorn rondloopt of meer dan 100. Dan komt daarna de genetische variatie binnen de soorten aan bod, de gemeenschappen, ecosystemen en variatie.
Naast soorten en aantallen rijdt herkomst de eenduidigheid van het begrip biodiversiteit in de wielenOm de haken en ogen van het begrip biodiversiteit inzichtelijk te maken wil ik hier het 1000 soorten project van Luc Hoogenstein als voorbeeld nemen. Deze bioloog heeft de coronaperiode aangegrepen om de planten- en diersoorten in zijn tuin in Utrecht te tellen. Een leuk project dat inzichtelijk maakt hoeveel variatie aan leven er in een klein stukje stedelijke omgeving allemaal groeit, vliegt en kruipt. Je kunt beginnen met vanuit het raam vogelsoorten te tellen, vervolgens naar buiten gaan voor planten, vlinders, insecten en ga zo maar door. Elke soort is één, of dat nu toevallig een overvliegende eenmalig afgedwaalde kraanvogel is, of een pissenbed die met (tien)duizenden tegelijk dagelijks in de tuin aanwezig is.
Naast soorten en aantallen rijdt herkomst de eenduidigheid van het begrip biodiversiteit in de wielen. Ik vermoed dat Luc Hoogenstein tulpen en narcissen niet meetelt, zoals ook een ontsnapte kanarie geen score oplevert. Lokale soorten worden geteld, exoten gewoonlijk niet, maar ook hier wordt met verschillende maten gemeten.
De tijgerspin heeft zich de afgelopen 20 jaar vanuit België naar Groningen verspreid en wordt algemeen geaccepteerd als een nieuwe inheemse soort. Maar de grondels die op eigen kracht vanuit Zuidoost-Europa door het Main-Donaukanaal in de Amsterdamse gracht belanden, komen op het lijstje invasieve exoten. Sta je als soort een keer op dat lijstje, dan moet je te vuur en te zwaard bestreden worden: denk maar aan Japanse duizendknoop, grote waternavel, of Amerikaanse rivierkreeft. En om onduidelijke redenen kan een soort hier ook weer aan ontsnappen: niemand haalt het in het hoofd om massaal damherten of halsbandparkieten af te schieten.
En er zijn biologen die het begrip soort eenvoudigweg een menselijk construct vinden dat te weinig rekening houdt met de dynamiek van continu genetische verandering, iets waar we ons door de confrontatie met het Coronavirus opeens iets meer bij voor kunnen stellen.
Waar tellen we, wat tellen we, wat tellen we niet en welke methodes gebruiken we om waar te nemen. Ik schrijf uitdrukkelijk 'we', want biodiversiteit is mensenwerkTenslotte is er dan de simpele en waarschijnlijk onbewuste voorkeur van de mens. Alle soorten vogels en dagvlinders in Nederland zijn bekend. Als er per ongeluk ergens één purperkoet of lammergier neerstrijkt, dan stapt vogeltellend Nederland meteen in de auto of in het OV en is de locatie van de zeldzame vogel makkelijk te vinden. Je hoeft alleen maar naar grote aantallen mannen met kijkers en fototoestellen te zoeken. Ook planten zijn makkelijk te herkennen, al wordt het daar al lastiger (zie kader), maar de bulk van de soorten herkennen we slecht (20.000 soorten insecten) of niet. Hoe kleiner en onopvallender de levensvorm, hoe minder bekend en hoe groter het aantal soorten. In Nederland komen meer dan 300 soorten springstaarten en meer dan 1000 soorten mijten voor.
Ondergronds wordt het nog lastiger. Op de site van Goed Bodembeheer wordt gesproken over 25.000 kilo levende organismen per hectare (voor wat het waard is, ik kom ook wel eens 3.500 kilo tegen). Het grootste deel hiervan zijn schimmels en bacteriën, waarvan mogelijk 90% geen naam heeft. En als je geen naam hebt……
Luc Hoogestein heeft zich een lastige taak op de hals gehaald. Het vinden van 1000 verschillende planten-en diersoorten zou niet eens zo moeilijk moeten zijn als we in ogenschouw nemen hoeveel soorten er in Nederland voorkomen. Veel lastiger is het om de keuzes te maken: waar tellen we, wat tellen we, wat tellen we niet en welke methodes gebruiken we om waar te nemen. Ik schrijf uitdrukkelijk 'we', want biodiversiteit is mensenwerk.
Op 8 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Zeker een interessante discussie, maar heeft iemand de moeite genomen om de resultaten van Luc’s 1000-soortentuin te bekijken, die Jopie Duijnhouwer aanhaalt in zijn artikel? Zie BioBlitz Luc Hoogenstein: BioBlitz Luc's huis, tuin, balkon & blauwe lucht - Waarneming.nl
Hij kwam in 2021 tot het verbluffende resultaat van 1468 soorten en dat was alleen de bovengrondse biodiversiteit in een gewone stadstuin (waaronder een boommarter!). Ik betwijfel of je op het 100-voudige areaal gangbare landbouw zelfs maar de helft van die 1468 soorten bereikt. Dat geeft dan meteen een nieuwe kijk op de discussie dat het volbouwen van weilanden met nieuwe woonwijken zou leiden tot een verlies aan biodiversiteit. Het tegendeel is waar, zo heeft Luc bewezen. En dat was nog maar een “gewone” stadstuin. Stel je voor wat er bereikt kan worden als vanaf de aanleg al rekening wordt gehouden met de ecologische potenties van woongebieden!
#28 Jaap, ik snap dat je wilt ingrijpen, het is ook leuk om te vechten voor soorten, dat snap ik. Dat wil ik ook wel.
Maar nu is het juridisch zo vastgelegd, dat je ongeveer 50% van de bedrijvigheid moet schrappen, om bepaalde leuke soorten te behouden.
Er zijn dan mensen die zeggen: een soort is leuk, maar dit gaat te ver.
Dus dat ingrijpen, dat zou een democratische afweging moeten zijn, en die is niet gebeurd.
Gebieden zijn "aangemeld", op basis van aanwezigheid van soorten of gewenste aanwezigheid van soorten. Dit was een technische procedure. Daarna moest het democratische "aanwijzen" van de gebieden gebeuren, maar dat is vastgelopen in de PAS. De PAS is geschrapt, maar de gebieden zijn wel aangewezen op basis van deze onjuiste informatie.
Dus nu moet letterlijk bedrijvig Nederland haar deuren half sluiten, en dat gaat heel ver. Je kunt meestal een bedrijf niet half sluiten, dan is het einde bedrijf. Ook woonwijken kunnen niet aangelegd, bijvoorbeeld in Katijw, Heilo en Zaandam. Het gaat echt om tienduizenden woningen, waar veel mensen om zitten te springen. Ik ken alleen deze gevallen, maar waarschijnlijk gaat het om honderduizenden woningen. Nieuwe woonwijken in weilanden zijn onvergunbaar, je kunt alleen nog inbreiden in steden.
Je ziet dat het maatschappelijk draagvlak voor natuur nu afkalft, in ieder geval bij grote delen van agrarisch Nederland. Dat is eigenlijk heel jammer. En die 25 miljard kun je ook besteden aan onderwijs en armoedebestrijding. Dus het is echt een politieke keuze.
Mijn idee is dan inderdaad dat je moet accepteren dat op sommige plekken grootschalige natuurlijke processen niet meer mogelijk zijn, zeker is dat het geval in het drukke en vruchtbare Nederland, en dat je dus verbossing (in successie gaan tot bos) moet accepteren. Dat zie ik als Natura3000.
Misschien zit het maatschappelijk compromis daarin dat je wel ruimte geeft aan de natuur. Dus vierkante meters. De grens goed trekken, en daarbinnen dus niet gaan landbouwen. Dus geen juridische bijwerking van honderden kilometers buiten die natuur. Maar wel letterlijk een plek waar natuur kan evolueren. Ruimte voor Natura3000. Je zou dan zelfs extra oppervlak kunnen vrijmaken. Bijvoorbeeld late ontginningsgronden, ik zie niet zo in waarom je daar mais moet telen. Mission impossible. Als ik een maisperceel zie, middenin het bos op de Veluwe, dan denk ik, hier zouden we nu wel eens een miljardje voor kunnen uittrekken. Maar waarschijnlijk heb je voor een paar miljoen de Veluwe wel maisvrij.
Als dit een compromis voorstel zou zijn, denk ik dat heel agrarisch Nederland onmiddelijk zijn handtekening zet. En Schiphol, de Rendac, de Amercentrale, de Efteling, de 3000 PAS melders en nog vele duizenden bedrijven, grijs en groen, waar MOB nog niet aan toe gekomen is, maar die hun vergunning aan een zijden draadje hebben hangen, en in ieder geval 30 jaar terug moeten in de tijd met hun bedrijf, naar 1994. Voor veel bedrijven betekent dat einde verhaal.
#26 Wouter ik ben heel blij met deze reactie, van iemand als jij die in de onverdachte hoek zit. Zo zie ik het ook.
Ik denk dat er in de ecologische wetenschap, in het "als je deze soort wilt/dan moet je deze fysieke leefomgeving creëren"- stuk een heel groot grijs gebied is, en dat het lastig is exacte getallen vast te stellen. En degene die het vaststellen, moeten dit zo objectief mogelijk doen, zonder hun soms strijdbare waardenpallet.
En inderdaad, die laatste opmerking, dat snap ik heel goed. Oordelende wetenschappers zijn eigenlijk activistische wetenschapers, maar dan zonder dat expliciet te maken. Dat is leuk, kan een fijne rol spelen in de democratie, maar soms echt helemaal niet meer leuk. Dan loopt het bestuurlijk helemaal vast.
Als wetenschappers zich niet aan hun rol houden, dan komen we in een technocratie.
Frank Eric #29 , Een zekere diversiteit is nodig voor een (blijvend) natuurlijk evenwicht. Een grote diversiteit heeft veel meer mogelijkheden om zich aan te passen of te herstellen na een verstoring dan een beperkte diversiteit. Dit is waar te nemen. Denk aan herstel na een natuurramp zoals bosbrand of herstel na kaalslag van een oerbos.
De tuinman in Frankrijk waar ik wel eens een plant vandaan haal, doet het volgende als een boom niet goed aanslaat. Hij gaat dan op zoek naar eenzelfde exemplaar in de nabijheid dat het wél goed doet. Daarna verplaatst hij een deel van de grond van de ene naar de andere boom. hij heeft daarmee vaak succes. De één vindt hem een wonderdokter, ik denk dat het gewoon te maken heeft met verschil in diversiteit van de bodem die binnen een klein gebied enorm kan verschillen. Zeker als je weet dat planten in de natuur in symbiose met schimmels, bacteriën en andere organismen leven.
Afgezien van dat het begrip 'biodiversiteit' moeilijk te omschrijven valt, kan iemand duidelijk maken waarom biodiversiteit belangrijk kan zijn? De biodiversiteitscrisis wordt naast de klimaatcrisis als belangrijk gezien.
Wat gebeurt er als straks de mens als zowat enige soort rondloopt, met zijn kippen, graan en raaigras, en er verder niet veel meer over is?